ایران دلایل بی ثباتی در مدیریت شهری را بررسی می کند
سنــدرم شهــــرداران بــی‌قــرار
ششمین دوره کاری شوراهای اسلامی‌شهر تا چند ماه دیگر به کار خود پایان داده و خرداد ماه سال آینده انتخابات هفتمین دوره شوراها برگزار می‌شود. شوراها در جایگاه پارلمان شهری، افزون بر تصویب طرح‌ها و لوایح شهری، وظیفه انتخاب شهردار و نظارت بر عملکرد مدیران اجرایی شهرداری را نیز برعهده دارند. شاید روی کاغذ مشکلی دیده نشود؛ اعضای شورای شهر توسط مردم انتخاب شده و شهردار را اعضای شورای شهر انتخاب می‌کنند. لایحه بودجه سالانه شهرداری نیز در شورا تصویب شده و گزارش تفریغ و هزینه‌کرد بودجه هم در پایان سال به شورا ارائه می‌شود. وقتی آماری غیررسمی‌در رسانه‌ها منتشر و اعلام شد که از سال ۱۳۹۷ تا ۷ ماهه اول ۱۴۰۳، تعداد ۸۶۳ نفر از اعضای شورای شهر و شهرداران کشور بازداشت شده اند و ۴۳۰ نفر از بازداشتی‌ها مربوط به سال ۱۴۰۰ تا مهرماه ۱۴۰۳ یعنی در ششمین دوره کاری شوراهای شهر است، این پرسش مطرح می‌شود که مشکل چیست و در شوراها و شهرداری‌ها چه خبر است؟به این موضوع از منظر مهم دیگری نیز می‌توان پرداخت و آن عمر مدیران شهری در شوراها و شهرداری‌هاست. با توجه به برگزاری انتخابات شوراهای شهر هر چهار سال یکبار، باید انتظار داشت عمر طبیعی مدیریت یک شهردار نیز چهار سال باشد. با این حال، میانگین عمر شهرداران کشور بر اساس آمار رسمی‌حدود دو سال است که البته همین میانگین دو سال نیز با تجمیع عمر مدیریت شهردارانی که ثبات نسبی داشته و با بسیاری از شهرهایی که در بی‌ثباتی مدیریت شهری به سر می‌برند، به دست آمده است.
عمر کوتاه مدیریت شهرداران در گفت و گو با علی نوذر پور بررسی شد
ائتلاف علیه مدیریت شهری
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
حدود 25 سال است که شهرداران توسط شوراهای شهر انتخاب می‌شوند. بنابراین اگر از سال 1378 تا کنون یک شهر، 6 یا 7 شهردار به خود دیده باشد، می‌توان گفت مدیریت شهری آن از ثبات نسبی برخوردار بوده است. با این حال نگاهی به آمارها نشان می‌دهد که شهر رشت از سال 1378 تا کنون حدود 30 شهردار داشته است که با احتساب سرپرست‌ها این عدد به حدود 50 نفر می‌رسد.
شهر اهواز هم از سال 1378 تا کنون 19 شهردار به خود دیده است. در بندر انزلی نیز طی 25 سال گذشته، 18 شهردار تغییر کرده و در بابل این عدد تا 20 شهردار نیز رسیده است. مشهد و شیراز هم در این مدت 13 شهردار داشته‌اند. شهر قم هم با احتساب سرپرستان، 14 شهردار داشته است. البته در این میان اصفهان و تبریز با 8 شهردار از شهرهای باثبات مدیریت شهری ارزیابی می‌شوند.
متوسط عمر شهرداران؛ 2 سال
«علی نوذرپور»، نایب رئیس هیأت مدیره جامعه مهندسان شهرساز ایران و معاون پیشین سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، متوسط عمر مفید شهرداران در شهرها و کلانشهرها را با استناد به تحقیقات مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهر تهران، کمتر از دو سال دانسته و به «ایران» می‌گوید: «یکی از مؤلفه‌های پایداری مدیریت شهری، انتخاب شهردار مبتنی بر معیارهای صحیح مدیریتی است.
بدین معنا که شهردار علاوه بر تحصیلات مرتبط در رشته‌های مدیریت شهری و اجتماعی، ارتباطات تخصصی نیز با حوزه‌های مختلف امور شهری و شهرداری داشته باشد. اگرچه طبق دستورالعمل ابلاغی وزارت کشور، رشته‌های تحصیلی مرتبط با شرایط انتخاب شهرداران معین شده اما گاه شاهد اعمال نفوذ اعضای شورای شهر و تحمیل نظرات آنها به استانداری‌ها، فرمانداری‌ها و حتی وزارت کشور بودیم. به این ترتیب تحت فشار اعضای شورای شهر، پای شهرداران غیرمتخصص به شهرداری باز شده و پس از مدتی توسط همین اعضا و با اتهاماتی نظیر عدم کفایت و... کنار گذاشته می‌شوند.»
تخصص و تجربه کافی
نایب رئیس هیأت مدیره جامعه مهندسان شهرساز ایران و کارشناس مسائل شهری با اشاره به اهمیت تجربه و مهارت شهرداران در پیشبرد امور شهرها و کلانشهرها، خاطرنشان می‌کند: «بخشی از موفقیت شهرداران و پایداری مدیریت شهری وابسته به اقدامات اجرایی و تخصصی آنها در امور سازمان‌های مرتبط شهرداری یا وزارتخانه‌هایی مانند وزارت کشور، راه و شهرسازی، استانداری و... است.
حال چنانچه اعضای شورای شهر، فردی بی‌تجربه و غیرمتخصص را به عنوان شهردار انتخاب کرده و مسئولیت مدیریت شهر را به وی بسپارند، قاعدتاً پس از مدتی مشکلات سر باز کرده و در صورت عدم تحقق خواسته‌های اعضای شورا، تلاش‌ها بر حذف این انتخاب اشتباه معطوف می‌شود.
البته لزوماً اعضای شورای شهر در این زمینه موفق نمی‌شوند، چرا که استیضاح شهرداران به کسب دوسوم آرای شورای شهر نیازمند است و در صورت لابی شهردار با یک‌سوم باقی مانده، خود را ازغائله استیضاح و برکناری نجات می‌دهد.
با این حال تخصص و تجربه شهرداران در امور مدیریت شهری، فشار اعضای شورای شهر و احتمال استیضاح و برکناری را به حداقل رسانده و متوسط عمر شهرداران را افزایش خواهد داد.»
تأمین منافع شخصی و گروهی
طبق گفته معاون پیشین سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، «برخی از شهرداران به‌رغم تخصص و تجربه کافی، تعاملات لازم با اعضای شورای شهر را نداشته و با استمرار این وضعیت زمینه استیضاح یا برکناری خود را فراهم می‌کنند.
گاهی نیز شهردار از تعاملات مناسب با اعضای شورا آگاه بوده اما نمی‌تواند ارتباط مناسبی با مردم شهر برقرار کند. همین امر دامنه نارضایتی عمومی‌را گسترده‌تر کرده و موفقیت شهردار در پیشبرد امور و استمرار فعالیتش را به چالش می‌کشد.»
«علی نوذرپور» تصریح کرد: « برخی اوقات به‌رغم وجود چهارچوب‌های قانونی و فرآیندهای علمی‌و تخصصی، پای منافع شخصی و گروهی عده‌ای به مدیریت شهری باز شده و با تشدید فشارها علیه شهردار، احتمال استیضاح و برکناری وی نیز قوت می‌گیرد. منافعی که بعضاً اقتصادی، سیاسی و اداری بوده و به دستاویزی برای تحت فشار قرار دادن شهردار تبدیل می‌شود.
مثلاً اعضای شورا در صورت مخالفت شهردار با سپردن برخی از امور اقتصادی شهر به پیمانکاری خاص، ائتلاف کرده و با اکثریت آرا، شهردار را برکنار می‌کنند. گاهی نیز اعضای شورا، شهردار را مجبور به اقدامات خلاف قانون کرده و وی را سر دوراهی قرار می‌دهند. در صورت مخالفت شهردار، کارشکنی اعضا آغاز شده و مقدمات برکناری وی نیز فراهم می‌شود.
حال در صورت درگیری شهردار با تخلفات گسترده، پای نهادهای نظارتی مانند سازمان بازرسی و ... به موضوع باز شده و عمر شهردار کوتاه‌تر می‌شود. این کارشناس ارشد مدیریت شهری ادامه می‌دهد: «نهادهایی مانند وزارت کشور، استانداری‌ها و فرمانداری‌ها باید در راستای سیاست‌های کلی کشور و اهداف توسعه ملی، نظارت دائمی‌بر مدیریت شهری داشته و بسته به ظرفیت و توان خود موجبات تقویت شهرداران را فراهم کنند. بعضاً به دلیل سیاست‌های واگرایانه میان شورای شهر و شهردار، تخلفات غیرقانونی شدت پیدا کرده و همزمان با توسعه ائتلاف‌های غیرقانونی و افزایش اختلافات، زمینه برکناری شهردار فراهم می‌شود. این انحرافات که بعضاً به کوتاهی عمر شهرداران منجر می‌شود، بیشتر در شهرهایی رخ می‌دهد که زمین آن بسیار ارزشمند بوده و نقش پراهمیتی در توسعه گردشگری منطقه ایفا می‌کند.»
توسعه ائتلاف‌های غیر قانونی
معاون پیشین سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها ادامه می‌دهد: «در مؤلفه‌های پایداری مدیریت شهری نباید از ویژگی‌های شخصی و ارتباطات کارآمد شهردار با مجموعه شورای شهر غفلت کرد. ارتباطاتی که در چهارچوب انجام وظایف قانونی یا تأمین منافع شخصی و گروهی معنا پیدا کرده و زمینه تقویت یا برکناری شهردار را فراهم می‌کند.
با این حال باید تأکید کرد نظام شورایی در کشور کامل نبوده و نباید انتظار عملکردی بی‌نقص از آن داشت. بنابراین مادامی‌که نقایص موجود برطرف نشده و قوانین تبیین شده در مجلس به تصویب نرسد، ما همچنان با مشکلات ساختاری در حوزه مدیریت شهری مواجه خواهیم بود.»
نایب رئیس هیأت مدیره جامعه مهندسان شهرساز ایران در آخر می‌افزاید: «تعدد و تفرق مدیریت سازمان شهرداری مزید بر علت شده و شهرداران به دلیل نبود قدرت کافی برای مدیریت شهر، تحت تأثیر نهادها و ارگان‌های قدرتمند حکومتی قرار گرفته و در صورت عدم همراهی با چهارچوب‌ها و اهداف تعیین شده از سوی اعضای شورای شهر، عمر کوتاهی را تجربه خواهند کرد.
وابستگی به ارگان‌های دولتی و حکومتی نیز در عمر کوتاه شهرداران بی‌تأثیر نبوده و در صورت مقاومت، بیشتر در معرض تغییر قرار می‌گیرند.
بنابراین با اعطای اختیارات بیشتر به شهردار و تشدید حمایت از سوی وزارتخانه‌های مرتبط و مسئول در حوزه مدیریت شهری، عرصه نقش‌آفرینی شهرداران گسترده‌تر شده و نقشه‌ها برای برکناری و حذف وی از صحنه مدیریت شهری را خنثی خواهد کرد.»
مرکز گیلان در آتش دعوای اعضای شورای شهر می‌سوزد
رشت؛ رکورددار تغییر شهردار
شیما جهان‌بخش
خبرنگار
رشت یکی از بی‌ثبات‌ترین شهرهای کشور از لحاظ مدیریت شهری است و شهروندان آن در سال‌های اخیر بارها شاهد کشمکش‌های اعضای شورای اسلامی‌شهر با سکان‌دار مدیریت شهری بر سر مسائل و موضوعات گوناگون بوده‌اند. بسیاری از کارشناسان این حوزه، همین نداشتن ثبات و تغییرات مکرر شهرداران را مهم‌ترین مانع رشد و توسعه مرکز گیلان می‌دانند.
آمارها نشان می‌دهد، میانگین عمر مدیریتی شهرداران و سرپرستان شهرداری در این شهر قبل از تشکیل شوراها ۳۰ ماه و بعد از تشکیل شوراها تنها ۱۱ ماه برای هر شهردار بوده است. تقریباً از دهه ۸۰ شهرداران رشت به طور متوسط بیشتر از یک سال نتوانسته‌اند تصدی این پست را برعهده داشته باشند. آنها در مدت کوتاهی بعد از طی مراحلی از جمله طرح سؤال از شهردار، قانع نشدن از پاسخ‌ها و در نهایت استیضاح برکنار شده‌اند. طی 23 سال اخیر 30 و بنا به گفته «مجیدعزیزی»، عضو هیأت رئیسه شورای اسلامی‌شهر رشت با احتساب سرپرستان، نزدیک به 50 فرد به عنوان شهردار و سرپرست بر کرسی شهرداری رشت تکیه زده‌اند. همچنین طی 94 سال عمر شهرداری رشت پیش از سال 1380، مجموعاً 48 بار افراد مختلف به عنوان شهردار و کفیل بر مسند مدیریت شهری رشت نشسته بودند. میانگینی که نشان می‌دهد از زمان روی کار آمدن شوراها، طول عمر مدیریت شهری به چیزی حدود نصف کاهش یافته و بی‌ثباتی مدیریتی در شهرداری رشت افزایش یافته است.
با وجود همه این بی‌ثباتی‌ها در مدیریت شهری رشت، استاندار گیلان در گفت‌و‌گو با «ایران» اظهار کرد: معتقدم بخش عمده‌ای از مشکلات درون استان رفع می‌شود. البته بنده نیز به عنوان استاندار در کنار منتخبین مردم رشت هستم و پیگیری‌های لازم برای جذب اعتبارات دولتی برای شورا و شهرداری رشت را انجام خواهم داد تا رضایتمندی مردم ایجاد شود.«هادی حق‌شناس» با بیان اینکه در حال حاضر اعضای شورا با جدیت برنامه‌های مدیریت شهری را دنبال می‌کنند، افزود: باید قول‌هایی به مردم بدهیم که متناسب با توان ما باشد و به سرانجام برسد، اما معتقدم برخی از مشکلات ما ناشی از شناخت ناصحیح نسبت به قوانین است.
وی با اشاره به اینکه دولت و نظام از یکدیگر جدا نیستند، خاطرنشان کرد: با توجه به فرموده رهبری خطاب به دولت مبنی بر اینکه «موفقیت شما، موفقیت همه ماست»؛ ما نیز در استان این نگاه را داریم و یقیناً به این مسأله توجه می‌کنیم.
استاندار گیلان با تأکید بر اینکه تمامی‌ظرفیت‌های استانداری برای بهبود شهر در اختیار شوراست، بیان کرد: از این لحظه به بعد هر جایی که شورا احساس کند با ورود بنده به یک موضوعی مشکلات پیش رو برطرف می‌شود، حتماً به من اطلاع دهند.
حال رشت خوب نیست
با وجود این، عضو شورای اسلامی‌شهرستان رشت نبود ثبات مدیریتی شهری را مهم‌ترین معضل رشت دانسته و در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره چرایی وجود این مشکلات اظهار کرد: رشت وضعیت مناسبی ندارد و حال این شهر خوب نیست، چون در حوزه مدیریت شهری؛ در شورا و شهرداری دچار یکسری خطاهای راهبردی شده‌ایم.
عزیزی با تأکید بر اینکه رشت ظرفیت این میزان از اختلافات را ندارد، خاطرنشان کرد: ما باید به دنبال چاره باشیم اما درگیری‌ها در شورا اجازه این امر را نمی‌دهد. پس از انتخابات شوراها، مردم رشت نام شورای کنونی را شورای انقلابی گذاشتند اما عملکرد ما آنها را ناامید کرده و با تنگ‌نظری‌ها اجازه نمی‌دهیم که یک نیروی بومی‌بتواند رشد کند.
این عضو شورای شهر رشت که 2 دوره ریاست شورا را بر عهده داشته، افزود: یکی از مهم‌ترین عوامل در عدم دستیابی شهرداران به موفقیت، نداشتن زمان کافی برای انجام برنامه‌هایشان است. گاهی برای انتخاب یک فرد و بعد از برگزیدنش انتظاراتی از او داریم که امکان برآورده شدن آن در چهارچوب قانون و امکانات و شرایط وجود ندارد که همین باعث می‌شود به سرعت به دنبال تغییر او باشیم. در واقع کمتر شهرداری در رشت این فرصت را داشته که بتواند با اجرای اقدامات و برنامه‌های هدفگذاری شده، شهر را به سمت رشد و توسعه سوق دهد.
شهرداران فرصت اجرای برنامه‌های خود را ندارند
وی تأثیر طول دوره مدیریت بر توسعه و پیشرفت در شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، مشهد و… را مورد ارزیابی قرار داد و گفت: محمد باقر قالیباف ۱۲ سال شهرداری تهران را عهده‌دار بود، در اصفهان طول دوره مدیریتی شهرداران بالغ بر ۵ سال است و حتی عمر برخی از شهرداران مانند «مرتضی سقاییان نژاد» به ۱۲ سال هم رسیده، در شیراز و مشهد هم عمر شهرداران عموماً بالای ۳ تا ۵ سال است. برای مثال علیرضا پاک فطرت ۷ سال بر مسند شهرداری شیراز تکیه زد، اما در رشت به دلیل کوتاه بودن طول دوره مدیریت شهرداران، آنها چندان فرصتی برای اجرای برنامه‌های خود ندارند. بدین ترتیب شهر وارد مدار بلاتکلیفی شده و بسیاری از برنامه‌ها ابتر مانده است.
عزیزی اجرای طرح‌های مختلف شهرداری را نیازمند ثبات مدیریتی خواند و افزود: یکی از اصلی‌ترین شاخص‌ها در مدیریت شهری، ثبات مدیریتی است؛ ثباتی که به تبع آن مدیران شهری می‌توانند در زمان‌بندی یک تا ۴ ساله، برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان مدت و درازمدت را تنظیم و اجرایی کنند و رفته رفته به سوی شهری متعادل و مناسب به پیش روند.
این عضو شورای شهر رشت با بیان اینکه دعواهای سیاسی و فشار بر مدیران شهرداری و تهدید به جابه‌جایی آنها در راستای اهداف و منویات خاص و تحمیل پیمانکاران نورچشمی‌قابل تحمل نیست، گفت: بهتر است برخی مدیران به فکر شهر رشت و شهروندان باشند.
شهر در گرو بازنگری شیوه مدیریتی
وی با اشاره به اینکه شهر و شهروندان رشت خسته از وضعیت کلافه کننده مدیریت شهری و مشکلات بسیار آزاردهنده آن هستند، افزود: قانون، اهرم استیضاح را آخرین قدرت شورایی برای اصلاح و بازگرداندن روند غلط مدیریت شهری تعریف کرده است. همکاران در ادوار مختلف در شرایطی به دنبال استیضاح و حذف شهردار و جایگزینی فرد مورد تأیید خود هستند که این برخورد برای بسیاری از نخبگان و مردم فهیم شهر رشت قابل درک نیست.
این مقام مسئول برخی اقدامات نظیر فشار بر جابه‌جایی مدیران، دخالت در امور مدیریتی، تحمیل نورچشمی‌ها و جهت دادن پروژه‌ها با صدور فاکتورهای کاذب چندین برابری را تأسف بار دانست و افزود: رویکرد شورای شهر ششم سبب آسیب جدی به شهر و شهروندان در امر خدمات‌رسانی شده است. آنها با تصمیمات غیرمنطقی و دخالت در امور مدیریتی باعث سلب اعتماد و ناامیدی مردم و بخصوص نخبگان شهر شده‌اند.
در این شرایط ظاهراً عده‌ای منافع خود را در گرو اوضاع نابسامان شهر و ایجاد اختلاف در شورای شهر می‌دانند.
وی با اشاره به مستقل نبودن برخی از اعضای شورای شهر در تصمیم‌گیری‌ها، بیان کرد: گاهی مدیران شهری تابع یا وابسته یا منسوب به عضو خاصی هستند و انتظار دارند مناطق شهری بین اعضای شورا تقسیم شود که همین موضوع آسیب جدی به بدنه شورا زده است. همچنین افرادی با فشار تحت عنوان نیروی شرکتی جذب شرکت‌های پیمانکاری شهرداری شده‌اند که عموماً تحصیلات پایینی دارند اما جوانان تحصیلکرده شهر باید حتماً از طریق آزمون استخدام شوند.
این عضو شورا در پایان با عذرخواهی از شهروندان رشت به‌خاطر کوتاهی‌های شورای شهر، خاطرنشان کرد: شهرداری در حال حاضر با کمبود اعتبار مواجه نیست بلکه همه ما باید برای بهبود اوضاع شهر در کنار هم ، شیوه مدیریتی را مورد بازنگری قرار دهیم.
