مریم سالاری
روزنامه‌نگار

پیام همدردی محمد جواد ظریف و محمد رضا عارف با قربانیان آتش خاموش ناشدنی کالیفرنیا که از قلب ایران فرستاده شد و حادثه دیدگان این واقعه خسارت‌بار را مخاطب قرار داد، به نمادی‌ترین شکل ممکن در مقابل دیدگان مضطر سیاست ورزانی ثبت شد که این نشانه‌های انسان دوستانه را حاضر غایب در صحنه خشن سیاست می‌دیدند؛ پیام‌هایی که یادآور نطق تاریخی سیدمحمد خاتمی، رئیس‌جمهوری ایران هم بود که بیست و چهار سال پیش در پی واقعه 11 سپتامبر در مقابل کریستین امان‌پور خبرنگار شبکه تلویزیونی «سی‌ان‌ان» نشست تا به مردم امریکا بگوید که قلب یک ایران از حمله خونین تروریست‌ها به درد آمده و قرار نیست آنچه که در معرکه خشن سیاست جاری است و یقه مردمی بی‌گناه را هم گرفته، خوشایند همنوعان‌شان در آن سوی خاکریز سیاست هم باشد.
با چنین نگاهی بود که پس از آتش افتاده به جان جنگل‌های امریکا که با گذر چند روز همچنان شعله می‌کشد و قربانی می‌گیرد، ظریف در قامت معاون راهبردی رئیس‌جمهوری ایران پیامی نوشت که در آن همدردی با مردمی که همه چیز خود را به خاطر آتش‌خشمگین از دست داده‌اند، حرکتی انسانی خواند. او در پیام خود ترجیح داد یادآوری کند که مصیبت‌زدگان آتش کالیفرنیا در روزگاری نه چندان دور خود با قربانیان غزه که همه زندگی‌شان را به خاطر وحشی‌گری اسرائیل از دست داده‌اند، همراهی و همدلی کرده بودند. عارف، معاون اول رئیس‌جمهوری هم در پیام دیگری بر این گفته ظریف افزود که «درد و رنج یک نفر، درد و رنج همه است». او گفت که «چه نسل‌کشی و جنایات رژیم اشغالگر در غزه باشد و چه بحران ناشی از تغییرات آب و هوایی همانند آنچه که امروز در آتش سوزی‌های مخرب در کالیفرنیا می‌بینیم، اتخاذ تدابیر عاجل در سطح جهانی برای چاره‌اندیشی و مقابله با بحران‌ها ضروری است». آنچه پیام دو مقام ایرانی را تکمیل کرد، اعلام آمادگی همه جانبه کشور برای کمک به امریکا بود که در پیام پیرحسین کولیوند رئیس جمعیت هلال‌احمر کشورمان بازتاب یافت. او با ابراز همدردی با خانواده حادثه‌دیدگان در آتش‌سوزی گسترده در لس‌آنجلس برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به این کشور اعلام آمادگی کرد.
این پیام‌های همدردی درست در بحبوحه روزهایی از سوی سیاستمداران بلندپایه ایرانی، مردم امریکا را خطاب قرار داد که جدال میان دو جبهه که در یک سوی آن ایران و در سوی دیگر آن امریکا قرار دارد، در بالاترین سطح خود در جریان است؛ جدالی که تبعات آن با تبعات جنگی که در آن کشورها موشک و گلوله از آسمان و زمین به‌سوی یکدیگرشلیک می‌کنند چندان فاصله‌ای ندارد اما ابزارهای مقابله با آن متفاوتند. این ابزارهای پیکار اما چیزی نیست که تنها به ساحت رسمی جهان سیاست منحصر شود و یافتن راه‌حل چالش‌های فراروی دو طرف در مسیر اجرای سیاست کاهش بحران را به صرف اراده حکومت‌ها ممکن بداند. بنابراین با وجود فضای تاریک از تلاش‌های سازماندهی شده برای مقابله‌جویی با ایران در سطوح مختلف دیپلماتیک، برخورد متقابل و ایجاد تغییر در رویه تصمیم سازان جبهه مقابل کار ناممکنی نیست.
دور زدن سیاست رسمی
دعوای تاریخی ایران و امریکا امر جدیدی نیست. موضوع نزدیکی و همپیمانی استراتژیک واشنگتن و اسرائیل علیه ایران هم آنچنان دامنه دار و پیچیده است که بروز آن در دوره‌گذار کنونی و بویژه با آغاز به‌کار دولت دوم «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری جدید امریکاعلنی‌تر از همیشه شده است. با آنکه آرایش جدید منطقه خاورمیانه در سایه تحولات جاری، موضوعی قابل فهم است که از اوج‌گیری بحران سوریه شکل تازه‌ای یافته است. همه این تحولات که بر کوله باری از اختلافات دیرینه ایران و امریکا سوار شده است، امکان گفت‌و‌گوی غیر مستقیم را غیر ممکن کرده است. این وضعیتی است که صاحبنظران برای بن‌بست شکنی آن و ایجاد فهمی از ایده‌ها، ایده‌آل‌ها و نیز اهداف سیاسی و خط‌ مشی‌های دو طرف در جامعه هدف، راهکارهای دیگری همچون دیپلماسی عمومی و فعال کردن لابی‌های ذی‌نفوذ در صحنه سیاسی دو کشور را پیشنهاد می‌دهند و از ضرورت گفتن با مردم و نه با دولت‌ها سخن می‌گویند؛ راهکاری که «جو دافی»،  یک کارشناس آن را مهم‌ترین وجه دیپلماسی عمومی می‌خواند و می‌گوید که «این شکل از دیپلماسی تلاشی برای دور زدن سران، دیپلمات‌ها و سخن‌گویان رسمی کشورها و در مواردی مطبوعات با هدف گفت‌و‌گوی مستقیم با مردم دیگر کشورها و ارائه‌ تفسیر و توضیحی از ارزش‌ها و سیاست‌های کشوراست».
 پیداست، چنین رویکردی که تأثیرگذاری بر افکار عمومی و تقویت همدلی و هموار کردن بستر اجتماعی کشور مقابل را عرصه عمل خود می‌داند، در فقدان رابطه رسمی سیاسی میان دولتمردان دو کشور، هزینه‌های به مراتب کمتری را تحمیل می‌کند.

اعتقاد به اثرگذاری گفت‌و‌گو
با چنین نگاهی می‌توان گفت پیام‌های همدردی سیاستمداران ایرانی برای آتش سوزی امریکا که در فاصله کمتر از 10 روز به حضور دوباره ترامپ در کاخ سفید ارسال شد، صرفاً رفتاری واکنشی، خلق‌الساعه و بی‌پشتوانه فکری نبوده است. فعال شدن دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای ایران که به نظر می‌رسد مقام‌های دولت چهاردهم به طور بی‌سابقه‌ای آن را به پیش می‌برند، حاصل اعتقاد داشتن به گفت‌وگو و تأثیرگذاری آن است؛ حتی در مواجهه با سیاستمداری چون ترامپ که برخی او را با ویژگی‌هایی چون خودرأیی و پیش‌بینی ناپذیری توصیف می‌کنند. کلمات، اعلام مواضع و پاسخ گفتن به ابهام‌ها می‌توانند همچون تأثیر خود بر افکار عمومی بر فضای گفتمانی حاکم تأثیر بگذارند و به طور غیر مستقیم تصمیمات نخبگان سیاسی را هدف قرار دهند. رویکرد ایجابی سیاست خارجی دولت چهاردهم برای نشان دادن این وجه از سیاست ورزی، حضور متفاوت مسعود پزشکیان در مجمع عمومی سازمان ملل و سخنرانی‌های او در جمع اندیشمندان امریکایی و مقاله‌های منتشر شده از ظریف در نشریات پرتیراژ این کشور و گفت‌و‌گوهای متعدد رسانه‌ای از جمله دلایل این تأثیرگذاری بوده است و نشان می‌دهد که دولت پزشکیان سعی دارد این نوع دیپلماسی را به نمایش بگذارد. سیاست سنجیده‌ای که می‌تواند باطل‌السحر برنامه‌های تل آویو برای کشاندن امریکا به جبهه جدید مقابله با ایران باشد و نتانیاهو و دیدگاه‌های ضد ایرانی‌اش را در صحنه بین‌الملل در انزوا قرار دهد.
به این ترتیب در شرایط کنونی که چشم‌انداز غیر قابل پیش‌بینی در صحنه سیاست میان ایران و امریکا دشواری‌های متعددی را بویژه در قبال پرونده‌های ویژه از جمله مذاکرات هسته‌ای به وجود آورده است، برای پیشبرد اهداف ایران لازم نیست حتماً گفت‌و‌گوها و مراودات انجام شود. چه یکی از راه‌های مهم تلطیف فضای بحرانی دیپلماسی عمومی است.

بـرش

همدردی سخنگوی دولت و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با حادثه دیدگان امریکایی
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت به واقعه آتش‌سوزی گسترده در مناطقی از ایالت کالیفرنیای امریکا، واکنش نشان داد و گفت: بشریت نمی‌تواند نسبت به ویرانی خانه و منابع طبیعی سایر ملل چه به واسطه جنگ باشد و چه به واسطه قهر طبیعت، بی‌تفاوت بماند. مهاجرانی با بیان اینکه همدردی با هم‌نوع در انحصار هیچ نقطه‌ای از جهان نیست، تأکید کرد: با شما مردم کالیفرنیا که از خانه و محیط امن زندگی خود جدا شده‌اید همدردی می‌کنیم، با شما که خانه و دارایی‌هایتان سوخت و ویران شد همدردی می‌کنیم، با شما که متحمل این آتش‌سوزی خانمان‌سوز ناشی از تغییرات آب‌وهوایی شدید همدردی می‌کنیم.
او همچنین گفت: غم آوارگی هزاران انسان را که با خودخواهی و جنگ‌طلبی دیگران آواره شدند و به سوگ نشستند ما از عمق وجود به این شعر استاد سخن پارسی باور داریم که فرمود
«بنی آدم اعضای یک پیکرند                که در آفرینـش ز یـک گوهرند
چو عضــوی بــه درد آورد روزگار                دگر عضوهـــا را نمانـــد قـرار»
سخنگوی دولت ادامه داد: همان‌گونه که جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد برای اعزام تیم‌های واکنش سریع در اتباع حریق اعلام آمادگی می‌کنیم و امیدواریم خانه‌های جهانیان همواره روشن و پر مهر و گرم باشد. همچنین دفتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران در واشنگتن دی‌سی در پی آتش سوزی گسترده در شهر لس آنجلس در ایالت کالیفرنیای امریکا، با هموطنان آسیب‌دیده از حادثه آتش‌سوزی در این شهر ابراز همدردی و برای ارائه خدمات کنسولی اعلام آمادگی کرد. دفتر حفاظت منافع جمهوری اسلامی ایران در واشنگتن دی‌سی همچنین خطاب به حادثه دیدگان نوشته است: حادثه‌دیده‌گان عزیز، لطفاً درخواست خود را از طریق ایمیل pr@daftar.org به این نمایندگی ارسال نمایید.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم با انتشار پیامی در شبکه «ایکس» با مردم آسیب دیده آتش‌سوزی شهر لس‌آنجلس در امریکا ابراز همدردی کرد. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی دولت، متن پیام سیدعباس صالحی بدین شرح است: «درد انسان در هر نقطه کره خاک، رنج آدمیت است و به میزان همدردی، گوهر انسانی معنا پیدا می‌کند. همنوایی با مردم غزه و اشک و سوگ بر کشتار هزاران کودک از این گوهر برخاست و همدردی با آتش‌زدگان کالیفرنیا نیز با همین منطق است، گرچه با عمق و دامنه‌ای بس متفاوت! انسانیت را از یاد نبریم.»