پنجشنبه گذشته همایش «وفاق ملی» با سخنرانی رئیس جمهوری و حضور مدرسان، دانشمندان و پژوهشگران کشور در کتابخانه ملی برگزار شد. با تکیه بر سخنان رئیس جمهوری در این همایش، می‌توان گفت از نظر مسعود پزشکیان، «وفاق ملی» دو ستون دارد؛ حق و عدالت. وفاق ملی براساس این دو پایه این طور حاصل می‌شود: اگر در هر سخن و عمل یا توزیع اعتبارات، حق و عدالت معیار باشد، جایی برای نزاع اجتماعی و ستیز سیاسی باقی نمی‌ماند. نزاع و ستیز زمانی اتفاق می‌افتد که حق و عدالت جای خود را به سهم خواهی بدون شایستگی، منیت و توزیع اعتبارات بدون نیازهای واقعی بدهد. سخنان پزشکیان را می‌توان اینطور خلاصه کرد: اخلاقی کردن سیاست و بازگشت به آرمان‌های اصیل همچون عدالت و ارزش‌های حق و حق طلبی، به عنوان راه مهار ستیزها و اختلاف‌ها.

حرف سیاسی چگونه است؟
مسعود پزشکیان سخنان خود را با این جملات آغاز کرد که برای سخنرانی وی «متونی تهیه کرده‌اند که ارزشمند و تأثیرگذار است، اما آنچه اهمیت بیشتری دارد، بیان چیزی است که از دل برمی‌آید و در متون از پیش آماده‌ شده نیست.» این سخن رئیس جمهوری از دو جهت درست است. مشکلات رقابت‌های سیاسی دیگر با حرف‌های رسمی اصلاح شدنی نیست. دیگر اینکه تأکید او بر حق و عدالت که پزشکیان آنها را نه فقط مبنای وفاق ملی، بلکه مبنای سیاست نامید، با بیان دردمندانه شنیدنی‌تر است تا متن مکتوب.

منیت‌ها، مانع تحقق حق و عدالت
چرا حق و عدالت در جامعه پیاده نمی‌شوند؟ پزشکیان با اشاره به اینکه حق و عدالت از جایگاهی مطلق برخوردارند و سایر مسائل پیرامون این دو اصل بنیادین شکل می‌گیرند، گفت: «زمانی که حقوق دیگران نادیده گرفته می‌شود و بی‌انصافی رخ می‌دهد، منیت فرد یا جمع است که مانع دیده شدن حق دیگران می‌شود.»
وی با بیان اینکه «منیت همان عاملی است که اجازه نمی‌دهد با انصاف به مسائل نگاه کنیم و عدالت را در برخوردها جاری سازیم» نادیده گرفتن حقوق انسان‌ها را نتیجه تسلط منیت دانست و افزود: «برای دستیابی به عدالت اجتماعی باید از این مانع عبور کنیم و فضایی فراهم آوریم که حق هر فرد و گروه در جامعه به رسمیت شناخته شود.»

حکومت باید بر حق استوار باشد
رئیس جمهوری علاوه بر سطوح فردی و جناحی، شاخص حق را در سطح حکومت هم بررسی کرد و گفت: «در آموزه‌های الهی آمده است که حکومت باید بر اساس حق مردم استوار باشد، نه جناح، مذهب، یا باورهای شخصی. قضاوت باید به‌گونه‌ای باشد که میان مردم عدالت برقرار شود و از هرگونه تأثیر هوای نفس پرهیز شود.»
وی منیت، هوای نفس و خودخواهی را عامل اصلی ایجاد انحراف در مسیر عدالت دانست و اظهار کرد: «منیت است که بسته به موقعیت‌ها، جایگاه‌ها، مقام‌ها و طبقه اجتماعی بر رفتار انسان سایه می‌اندازد و مانع از حرکت در مسیر حق می‌شود. ‌طلب صراط مستقیم در نماز باید همراه با تزکیه نفس باشد تا انسان از قید این محدودیت‌ها رها شود و به عدالت نزدیک گردد.»
رئیس جمهوری با اشاره به این سخن امام علی(ع) در فرمانشان به مالک اشتر مبنی بر اینکه «اگر با مردم بر اساس محبت، مهربانی و انصاف رفتار نکنی، گویا در برابر خداوند قرار گرفته‌ای»، وظیفه همگان را برخورد همراه با مهربانی، گذشت و عطوفت با مردم دانست و گفت: «حاکمان باید همواره به یاد داشته باشند که محبت به مردم، پایه اصلی عدالت و پیشرفت جامعه است.»

نباید با مردم در‌افتاد
پزشکیان به جایگاه عدالت در رفتار توأم با انصاف با مردم هم اشاره کرد و افزود: «نباید با مردم درافتاد و حق آنها را پایمال کرد. وظیفه ما خدمت به مردم است، نه تضییع حقوق آنان.»
در ادبیات علوم سیاسی، از ضرورت بی‌طرفی حکومت نسبت به همه شهروندان فارغ از دین و قومیت و زبان آنان صحبت می‌شود. پزشکیان این رویکرد نظری را براساس آموزه‌های دینی و ارزش‌ها توضیح داد: «تفاوتی میان عرب و عجم، ترک و فارس، لر و بلوچ یا هر زبان و قومی وجود ندارد. برخورد با مردم باید بر اساس عدالت و انصاف باشد تا وحدت و همبستگی در جامعه پایدار بماند.»
رئیس جمهوری درعین حال اضافه کرد که برخورد یکسان، به این معنی نیست که در دستیابی به مناصب، همه یکسان هستند، بلکه یک شاخص مهم وجود داد: تقوا.
وی گفت: «اگر بپذیریم که معیار برتری تقواست، آنگاه می‌توانیم کشورمان ایران را به جایگاه والاتری برسانیم. متأسفانه در بسیاری مواقع از این اصل فاصله گرفته و درگیر مسائلی شده‌ایم که جامعه را از مسیر صحیح دور کرده است.»
آیا تقوا امری صرفاً فردی است؟ چگونه می‌توان این معیار را در جامعه دنبال کرد؟ پزشکیان بیان کرد: «خداوند می‌فرماید کسی که متقی‌تر است، برتر است. متقی‌تر بودن یعنی عالم‌تر، با تجربه‌تر و داناتر بودن. در اینجا دیگر جنسیت، قومیت یا زبان ملاک نیست. مرد یا زن، بلوچ، عرب، ترک یا فارس، هیچ تفاوتی ندارند. برتری تنها بر اساس شاخص تقوا و معیارهای عادلانه سنجیده می‌شود.»
بر همین پایه یا بر اساس همین اصل دینی و قرآنی بود که رئیس جمهوری از تعصبات قومی و نژادی در جامعه انتقاد کرد: «ما نباید بر اساس قومیت یا زبان درباره افراد قضاوت کنیم. اینکه کسی چون آذری است فکر کند برتر است، یا دیگری چون بلوچ است تصور کند پایین‌تر است، نگاهی اشتباه و دور از عدالت است. معیار، دانش، تقوا و صلاحیت است، نه تعلقات قومی و زبانی.»
وی به معنای عملی تقوا هم اشاره کرد: «تقوا صرفاً به نماز خواندن یا روزه گرفتن محدود نمی‌شود. تقوا به معنای مسئولیت‌پذیری در جایگاهی است که هر فرد در آن قرار گرفته است. اگر ابزار اندازه‌گیری عادلانه برای تقوا وجود داشته باشد و بر مبنای آن عمل کنیم، اختلاف و نزاع معنایی نخواهد داشت. دعوا زمانی شکل می‌گیرد که فردی از پذیرش راه درست سر باز زند و به اشتباه بر مسیر نادرست خود پافشاری کند، صرفاً به این دلیل که خودش گفته یا انجام داده است.»

نپذیرفتن حق، ظلم است
رئیس جمهوری ظلم را ناشی از نپذیرفتن حق دانست و با تأکید بر اینکه «هیچ ظلمی بالاتر از این نیست که کسی راه درست را ببیند و نپذیرد، و به‌جای آن بر مسیری نادرست اصرار ورزد»، گفت: «پذیرش حق و عمل بر اساس آن، نیازمند کنار گذاشتن تعصبات و حرکت بر اساس معیارهای عادلانه است.» وی درعین حال از ظلم‌های بالاتر هم گفت: «هیچ ظلمی بالاتر از این نیست که حرف درست و دلایل روشن ارائه شود، اما در مقابل آن ایستادگی کنیم و آن را تکذیب کنیم.»
پزشکیان پس از بیان چیستی ظلم، به چگونگی تحقق حق و عدالت پرداخت و گفت: «حق و عدالت زمانی محقق می‌شود که بر اساس شواهد و مستنداتی روشن و قابل‌اندازه‌گیری عمل کنیم.»
وی گفت که «مشکل زمانی آغاز می‌شود که فردی بخواهد صرفاً به‌دلیل جایگاه یا مقام، نظر خود را تحمیل کند. اینکه کسی بخواهد از موقعیت خود برای برتری‌طلبی استفاده کند، ظلمی آشکار است.»

تقوا و تخصص
پزشکیان تلویحاً به واکنش‌های منفی نسبت به اظهارات پیشین خود پاسخ داد. او گفته بود که مبنا باید تخصص باشد، نه اینکه کسی به صرف حزب‌اللهی بودن در جایی منصوب شود که تخصص ندارد. این سخن واکنش‌های ناصواب بسیاری داشت. پزشکیان پنجشنبه به این حملات اینطور پاسخ داد: «هیچ‌کس هنگام بیماری به دنبال جناح، حزب یا گروه خاص نمی‌گردد. همه به دنبال پزشک حاذقی هستند که بتواند مشکلشان را حل کند. در سایر حوزه‌ها، همین اصل باید رعایت شود. اگر در هر زمینه‌ای دنبال افراد متخصص باشیم، مشکلات کشور سریع‌تر و بهتر حل خواهد شد.»
وی این هشدار را هم داد که «نباید تصور کنیم مقام یا جایگاه ما به‌تنهایی دلیل برتری ماست. (اتفاقاً) مشکلات زمانی آغاز می‌شود که فردی به جای توجه به تخصص و دانش، صرفاً بر پایه موقعیت خود تصمیم‌گیری کند.»
پزشکیان جمله بالا را فقط خطاب به دیگران نگفت، بلکه خطاب به خودش هم گفت: «هر فردی، حتی رئیس ‌جمهوری، تنها در بخشی از مسئولیت‌ها تخصص کافی دارد و در سایر حوزه‌ها نیازمند استفاده از نظرات کارشناسان است.»

وحدت در صورت عمل به حق و عدالت
رئیس جمهوری پس از تبیین حق و عدالت و نسبت آن با جامعه و مسائل آن، به زمینه‌های شکل‌گیری وحدت اشاره کرد. وی گفت: «اگر این مفاهیم را در جامعه درک کنیم و به جای اختلافات جناحی و گروهی به تخصص و شایستگی اولویت دهیم، می‌توانیم به عنوان یک امت متحد عمل کنیم.» رئیس جمهوری گفت که وفاق به تنهایی و یک هدف برای خود نیست، بلکه هدفی برای رسیدن به هدفی دیگر است: «وفاق میان مردم باید ما را به وحدت و انسجام واقعی برساند.»
ادامه سخنان پزشکیان همراه با اشاراتی نسبت به فاصله گرفتن جامعه از ارزش‌های اصیل دینی همراه بود. وی در یک بخش از سخنانش، تأکید کرد که «نماز خواندن تنها برای اقامه ظاهری نیست» و در بخش دیگر گفت: «ما در نماز و گفتار خود مکرراً بسم‌الله الرحمن الرحیم را تکرار می‌کنیم، اما آیا در رفتار ما نیز عطوفت، گذشت و مهربانی دیده می‌شود؟»
پزشکیان از رفتارهای ناسازگار با اصول ولایتمداری هم انتقاد کرد: «اگر بخواهیم به آرمان‌های والای انقلاب اسلامی و رهبری دست یابیم، باید به‌درستی از آنها دفاع کنیم. تخریب یک اندیشه یا هدف، تنها با بد دفاع کردن از آن ممکن است. زمانی می‌توانیم الگوی جهانی باشیم که رفتار و کردار ما بر پایه عدالت، مهربانی و احترام به حقوق دیگران شکل گیرد.»
به گفته پزشکیان، «جامعه‌ای که بر اساس اصول و چهارچوب‌های مشخص و با رهبری واحد عمل کند، می‌تواند پایدار و قدرتمند باشد. اختلافات و کشاکش‌های متعدد، نظم و آرامش جامعه را برهم می‌زند و آن را به سمت هرج‌ومرج سوق می‌دهد. وظیفه ما این است که با وحدت، انسجام و همدلی، بر محور حق و عدالت حرکت کنیم و به ایرانی دست یابیم که شایسته مردم این سرزمین است.»
رئیس جمهوری، عمل کردن، تصمیم گرفتن یا بحث کردن براساس شواهد و مستندات علمی و پژوهشی را مبنای حرکت در مسیر حق و عدالت برشمرد و تصریح کرد: «اگر بپذیریم اصول حق است و عدالت، در هر جایی که بخواهیم مداخله کنیم بر اساس مدرک و شواهد است و اگر کسی دلیلی آورد که از دلایل ما بهتر بود، می‌پذیرم.»
وی سخنان خود را اینطور به پایان برد: «امروز دعوای ما بر سر اثبات شواهد است. اگر ما بتوانیم در روش‌های خود به یک پایه مشترک برسیم، آن وقت خواهیم توانست بر سر شواهد با یکدیگر تعامل و گفت‌و‌گو کنیم.»

برش

واکاوی «وفاق» در گفت‌و‌گوی نخبگان
پنجشنبه گذشته جمع پر‌شماری از پژوهشگران و اندیشمندان در همایشی حضور یافتند و درباره «وفاق ملی» و چیستی و چگونگی تحقق آن تبادل نظر کردند که مسئولان دولت، بیشتر شنونده بودند تا اینکه تنها سخنران آنها باشند.
در کنار آن، این همایش و نشست‌های آن فرصتی بود تا بخشی از مردم حاضر در نشست‌های ده گانه همایش هم دیدگاه‌ها و دغدغه‌هایشان را بیان کنند و ابعاد وفاق را از دیدگاه خود و البته که خطاب به مدیران دولت و نخبگان سیاسی و اجتماعی مطرح کنند. مفهوم سنجی وفاق ملی، بررسی نسبت آن با جریان‌های سیاسی و اجتماعی، عدالت، توسعه و سیاستگذاری و همچنین مرور تجربه‌های داخلی و بین‌المللی وفاق از جمله مباحثی بودند که در مجموع این پنل‌ها مورد بحث اندیشمندان قرار گرفتند.
در پنل پایانی نیز محمدجواد ظریف، زهرا بهروز‌آذر و الیاس حضرتی از دولت و کیومرث اشتریان، محمد فاضلی و محمدرضا جلایی‌پور از اساتید دانشگاه، مباحث مطرح شده را جمع‌بندی کردند.
ظریف، معاون راهبردی رئیس‌ جمهوری با بیان اینکه وفاق به معنی تقسیم رانت بین حاکمیت و دولت ائتلافی نیست، گفت: وفاق به معنی شنیدن صدای مخالفان در دولت و شنیدن از ولی‌نعمت‌مان، یعنی مردم است. وی با تأکید بر اینکه لازمه شنیدن تعقل است و به ما یاد می‌دهد بهترین‌ها را انتخاب کنیم، افزود: اگر با آرامش و زبان خوش گفت‌وگو نکنیم، از هم پراکنده می‌شویم، در این صورت دلیلی ندارد حرف‌های همدیگر را بپذیریم.
وی افزود: داشتن دیدگاه‌‌های متفاوت باعث بالندگی می‌شود، جامعه تک‌صدایی جامعه‌ای مرده است، دنیای تک‌صدایی دنیای مرده است. برای ۱۴ سال ایالات متحده تلاش کرد همه صداها را با زور نظامی ساکت کند، اما نتوانست.
الیاس حضرتی رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت هم گفت:  مهم‌ترین مساله امروز همبستگی اجتماعی است. با همبستگی اجتماعی می‌توانیم مشکلات را حل کنیم وامید بسازیم.