زیست بوم/  8 فروردین 1403 بود که فیلمی از حصارکشی دور درختان پارک باستانی قیطریه در صفحه مجازی ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران منتشر و معلوم شد شهرداری تهران قصد دارد در فضای 3 هزار و 500 مترمکعبی پارک، مسجد بسازد؛ تصمیمی که آه از نهاد بسیاری از متخصصان حوزه معماری و شهرسازی، محیط‌زیست و باستان‌شناسی برآورد، آن‌هم در صورتی که در 250-300 متری پارک، مسجدی وجود داشت. برنامه شهرداری اما با ورود متخصصان، مردم و حمایت شورای شهر تهران به سرانجام نرسید و امانی دیروز بعد از 10 ماه فعالیت مدنی مردم و گروه‌های مختلف متخصص، از منتفی شدن ساخت مسجد خبر داد.
داستان از کجا شروع شد؟
چگونگی منتفی شدن ساخت مسجد در پارک سه هزار ساله قیطریه را شیوا آراسته، فعال حوزه معماری و شهرسازی در گفت‌و‌گو با «ایران» روایت می‌کند. او به همراه چند نفر از متخصصان حوزه معماری، تاریخ و... به پارک می‌روند، قطر درختان نشانه‌گذاری شده را اندازه می‌گیرند و فیلم‌های تهیه شده را در فضای مجازی منتشر می‌کنند. فیلم به سرعت به واکنش مردم در شهرهای مختلف منجر می‌شود و سیل اعتراضات را در فضای مجازی، به سمت شهرداری تهران در خیابان بهشت سوق می‌دهد. مردم منطقه قیطریه هم در «13 بدر» در پارک جمع می‌شوند و طوماری را برای جلوگیری از تخریب پارک امضا می‌کنند. انتشار فیلم‌های تهیه شده از مقاومت مدنی مردم در صفحات مختلف و رسانه‌های متفاوت، باعث می‌شود یگان حفاظت منابع طبیعی هم در پارک قیطریه مستقر شود.

نقشه پنهانی
شهرداری نقشه مسجد را در اختیار شورای شهر نمی‌گذارد. نقشه‌ها اما به دست شیوا آراسته می‌رسد و او آنها را در فضای مجازی منتشر می‌کند. همین انتشار توجه شورای شهر را جلب می‌کند تا در نهایت نقشه‌ها به خیابان بهشت می‌رود. به گفته آراسته، آنجاست که شورای شهر متوجه می‌شود جانمایی مسجد روی گسل زلزله قرار دارد، در حالی که طبق قانون، مساجد نباید روی گسل ساخته شوند، چون در زمان زلزله، مساجد قرار است پناهگاه زلزله‌زدگان باشند.
ساخت مسجد در این نقطه تنها درختان قیطریه را قطع و تاریخ سه هزار ساله‌اش را تخریب نمی‌کرد، بلکه به گفته آراسته، قنات‌های قیطریه را هم خشک می‌کرد که به خشک شدن درختان پایین‌دست منجر می‌شد. مدارک که به دست شورای شهر رسید، به فوریت خواستار توضیح شهردار و البته شهرداری منکر برنامه قطع درختان شد.
همان زمان خبر رسید شهرداری تهران قصد دارد در پارک لاله و چند بوستان دیگر نیز مسجد بسازد که آنها هم اعتراض‌های مدنی مردم را در پی داشت.
این اعتراض‌ها خیلی زود جواب داد و ساخت مساجد در بوستان‌ها و پارک لاله منتفی شد. قضیه پارک قیطریه اما فرق داشت؛ فعالان حوزه معماری، شهرسازی و محیط‌زیست هر جا توانستند، سخنرانی کردند. اساتید دانشگاه‌ها هم به میدان آمدند. آنها در نهایت کارزاری راه انداختند که به امضای 200 هزار ایرانی در سراسر کشور انجامید. محمد درویش، کارشناس و فعال محیط‌زیست در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید، کنشگری مردم جواب داد. او درباره کارزاری که 200 هزار امضا را جمع کرد، می‌گوید: ابتدا مردم منطقه قیطریه اعتراض را شروع کردند و با کارزار سعی شد صدای مردم بلندتر شود. درویش به وجود چهار درخت کهنسال داغداغان اشاره می‌کند و می‌گوید: اینها درختان ارزشمندی هستند که می‌خواستند آنها را جا‌به‌جا‌ کنند اما عملاً این درختان خشک می‌شدند، چون فضایی که می‌خواستند بسازند 3 هزار و 500 مترمربع زیر بنا و 20 متر گودبرداری داشت و ارتفاع مسجد هم 28 متر بود. چنین بنای عظیمی، تمام نظام ‌ریشه‌های بخش بزرگی از پارک قیطریه را مختل می‌کرد و از بین می‌برد.
به گفته درویش، این فضا غیر از پارکینگی بود که باید برای مسجد ساخته می‌شد.  آن هم زمانی که به گفته او، سرانه فضای سبز در پایتخت کمتر از استاندارد‌های جهانی بود. او می‌گوید: برای جلوگیری از این اتفاق چندین ایونت (رویداد) برگزار کردیم و توانستیم یکی از محبوب‌ترین‌ کارزارهای محیط‌زیستی کشور را رقم بزنیم. او جمع‌آوری 200 هزار امضا در فعالیت‌های مدنی محیط‌زیستی را کم‌سابقه می‌خواند.

متخصصان چه پیشنهادی دادند؟
به گفته شیوا آراسته، متخصصان به خیرینی که قصد کرده بودند در پارک قیطریه مسجد بسازند، پیشنهاد می‌دهند نمازخانه پارک را احیا کنند. شورای شهر هم وقتی نقشه را می‌بیند، جای دیگری را برای ساخت مسجد پیشنهاد می‌دهد؛ جایی که بر خیابان نبوده و نمی‌توان از آن مغازه و تالار 150 نفری درآورد. آراسته اعتقاد دارد شورای شهر کنشگری مردم را به سرانجام رساند و اگر شورا وارد نمی‌شد، این کنشگری بی‌سرانجام می‌ماند.