مرتضی گل پور
رضوانه رضایی پور-علی عوض خواه
روزنامه نگار

راهبرد «وفاق» واقعاً جواب داد و برای اولین بار در تاریخ ایران، سیاست رفع فیلترینگ اعمال شد. ۴ دی‌ماه ۱۴۰۳ تاریخی شد، نه‌فقط برای اینکه «واتس‌اپ» و «گوگل‌پلی» با رأی اجماعی شورای عالی فضای مجازی رفع فیلتر شدند. تاریخی شد چون سنگ بنای یک رویه جدید سیاستگذاری آغاز شد. در این فرآیند جدید حوزه‌های کلان حکمرانی به مطالبات مردم آری گفتند. در این رویه قرار نیست خواسته مردم دچار مرور زمان شود. ۴ دی‌ماه ۱۴۰۳ خواسته‌های مردم شنیده شد. البته که این «آری» سیاستگذار نتیجه وفاق مسعود پزشکیان است. در راهبرد وفاق، حقوق مردم با مجادله سیاسی دنبال نمی‌شود. در راهبرد «وفاق» دولت مسعود پزشکیان مسائل واقعی به بحث گذاشته می‌شود، مسائلی که مردم به آن مبتلا هستند. دوم اینکه در وفاق، از طریق گفت‌و‌گو بر مبنای شواهد علمی و از طریق اجماع‌سازی، به نفع آنچه مردم می‌خواهند سیاستگذاری می‌شود. برای همین باید گفت، «وفاق» واقعاً جواب داد. در این تصمیم یا سیاستگذاری جدید مبتنی بر وفاق، همه برنده‌اند و کسی بازنده نیست. مردم برنده‌اند چون به خواسته خود رسیده‌اند و دیدند صلاح آنان و نظام حکمرانی جدا نیست. نظام حکمرانی هم اعتماد بیش از پیش مردم را کسب کرد. به این ترتیب گفت‌و‌گوی درون ارکان نظام حکمرانی که در زمینه وفاق انجام شد، در نهایت به وفاق و برد-برد مردم و نظام حکمرانی منتهی شد. البته با تصمیم دیروز شورای عالی فضای مجازی، همه جریان‌ها، طیف‌ها و گروه‌ها احساس پیروزی نداشتند؛ گروه‌هایی با طرح مطالب فرعی و کوچک‌نمایی این دستاورد ملی، خواستند آن را به حاشیه ببرند. این کوشش نتوانست تصمیم تاریخی شورای عالی فضای مجازی را کم‌اهمیت کند. نتیجه تلاش گروه‌های مزبور این بود که نشان دادند نمی‌خواهند جزئی از یک فرآیند برد-برد ملی باشند. وقتی جریانی جزئی از فرآیند برد-برد نباشد، طبیعتاً باید آن را در فرآیند برد-باخت تصور کرد. این بازی باخت-باخت سیاستی است که در سال‌های گذشته از سوی دو سر انتهایی طیف اصلاح‌طلبی و اصولگرایی حاکم بود. برای این دو گروه بهترین اتفاق این بود که دیروز شورای عالی فضای مجازی گام اولیه رفع فیلترینگ را برندارد. در این صورت آنان همچنان بهانه داشتند تا به اسم رفع فیلترینگ به هم حمله کنند و خط‌و‌نشان بکشند. اما وقتی بازی سیاسی خط‌و‌نشان کشیدن جای خود را به تصمیم‌سازی بر پایه وفاق داد، طبیعی بود که از تصمیم دیروز برآشفته شوند. اما حتی اگر اینان بارها بگویند که «کوه موش زایید» باز هم سیاستگذار و مردم می‌دانند که سیاست وفاق در ۴ دی‌ماه ۱۴۰۳ پایه‌گذار تحول مهمی در ایران بود.
 
اولین بار در دولت چهاردهم، اما با وفاق
باید با صراحت گفت که رفع فیلترینگ، به عنوان تصمیمی که دیروز برای اولین بار در ایران گرفته شد، در دولت چهاردهم رخ داد. این موفقیت به این دلیل به دست آمد که پای راهبرد «وفاق» در میان بود. در راهبرد وفاق دولت پزشکیان، تصمیمی که قرار است به نفع مردم باشد به معنی برد و باخت نیست. در «وفاق» این طور نیست که یک طرف احساس برد کند و طرف دیگر احساس خسارت. رویکرد وفاق تصمیم‌سازی را از دل یک فرآیند برد-برد دنبال می‌کند. تصمیم برای رفع فیلترینگ «واتس‌اپ» و «گوگل‌پلی» در دولت چهاردهم رقم خورد، اما قوا و بخش‌های دیگر نظام هم نقش مؤثری داشتند. پایگاه اطلاع‌رسانی ریاست جمهوری در خبر خود، این موفقیت را جدا نکرد. در این خبر آمده است: «سومین جلسه شورای ‌عالی فضای مجازی در دولت چهاردهم به ریاست پزشکیان و با حضور سران قوای مقننه، قضائیه و اعضا برگزار شد و در این جلسه، موضوع بازنگری در سیاست‌های مسدودسازی، مجدد طرح و پس از ارائه نظرات دستگاه‌ها مطرح شد. پس از بحث و بررسی، اعضا با تأکید بر اهمیت حکمرانی قانونمند در فضای مجازی، در گام اول به رفع محدودیت‌های دسترسی به برخی سکوهای پرکاربرد خارجی شامل واتس‌اپ و گوگل‌پلی، با اکثریت اعضا رأی مثبت دادند.» براساس این گزارش، در جلسه دیروز «اعضای شورا با اکثریت آرا» به رفع محدودیت این دو سکو رأی دادند. اینکه در راهبرد «وفاق» همه طرف‌ها برنده‌اند، شاهد دیگری هم دارد؛ ساعتی پیش از جلسه، حجت‌الاسلام محسنی اژه‌ای رئیس قوه قضائیه با اشاره به اینکه «رئیس قوه قضائیه عضو شوراهای عالی کشور است و می‌تواند منشأ اثر و نظر باشد» گفت: «برای نمونه، نشست شورای عالی فضای مجازی پیرامون تصمیم‌گیری درباره یک موضوع روز در حوزه فضای مجازی برگزار می‌شود و تصمیم‌گیری می‌شود که فضای مجازی چگونه ساماندهی شود که هم از تحمیل آسیب‌ها جلوگیری و هم از فرصت‌های آن استفاده‌ شود.» کارشناسان این اظهارنظر را به همراهی و همدلی رئیس قوه قضائیه با خروجی جلسه دیروز شورای عالی فضای مجازی تعبیر کردند. عزت‌الله ضرغامی رئیس اسبق صداوسیما هم پس از جلسه به «انتخاب» گفت: «اگر بخواهیم مردم را تشویق کنیم که با تولیدات ارزشمند فضای مجازی را پر کنند باید آزادی عمل داشته باشند. به نظر می‌رسد فیلترینگ تنها راه اعمال حکمرانی‌ نیست. امروز‌ شورای عالی فضای مجازی با رئیس‌جمهوری همراهی کرد.»
 
مخالفان چه گفتند؟
گشایش دیروز در فضای مجازی ایران، مخالفانی داشت. مخالفان دو دسته بودند؛ یکی جریانی که در منتهی‌الیه اصولگرایی قرار دارد و دیگری در منتهی‌الیه اصلاح‌طلبی. این دو با همه اختلاف‌های فکری و زد‌و‌خوردهای سیاسی و رسانه‌ای، در مخالفت با رفع فیلترینگ «واتس‌اپ» و «گوگل‌پلی» کاملاً اشتراک‌نظر داشتند؛ این اشتراک‌نظر به حدی بود که حتی از تیتر یکسان استفاده کردند. تیتر یکسان «رجانیوز» و«روزاروز» این بود: «کوه موش زایید!» و بعد این طور نوشتند که این همه گفتند رفع فیلتر، آخرش به رفع فیلتر به این دو تا سکوی بی‌اهمیت رسیدند. عجیب‌تر اینکه «رجانیوز» کامنت‌های کاربران زیر توئیت ستار هاشمی وزیر ارتباطات را منتشر کرد، توئیت‌هایی که آشکارا بعضی از آنها از سوی جریان ضدانقلاب بود. این نشان می‌دهد برخی برای مخالفت با دولت حتی از براندازان هم کمک می‌گیرند. البته مخالفت این طیف‌ها با سیاست وفاق و دستاوردهای آن، عادی است و اگر غیر از این بود باید عجیب می‌نمود. زیرا این جریان‌ها همیشه در بحران زندگی کردند و اساساً کارشان ایجاد بحران و دامن زدن به بحران است. حداکثری کردن مطالبات و طرح مطالبی فراتر از ظرفیت‌های ساختاری، کارکرد دیگر این گروه‌هاست که باعث به محاق رفتن تلاش‌های اصلاح‌طلبان و کنش‌های بهبودخواهانه شد. برای همین است که این دو طیف نه‌تنها با سیاست گام به گام رفع فیلترینگ مخالفند، درواقع این مخالفت به این دلیل است که وفاق، بازار سیاسی بحران‌ساز و بحران‌زی آنان را کساد می‌کند و اگر بحران نباشد هیچ حرف ایجابی و مثبتی هم برای گفتن ندارند.
 چرا سیاست گام به گام مهم است؟
تصمیم دیروز شورای عالی فضای مجازی همه آن چیزی نیست که مردم می‌خواهند، اما یک گام مهم و موفقیت بزرگ است. اگر گفته وزیر ارتباطات را نادیده بگیریم که این اتفاق گام اول است و رفع فیلترهای دیگری هم در پی، از زاویه دیگری هم اهمیت راهبردی دارد.
دیگر اینکه همین «موش و کوه بازی» مخالفان، در دولت گذشته اتفاق نمی‌افتاد. شاهد اینکه در دولت گذشته کوه حتی موش هم نمی‌زایید، حرف‌های عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات این دولت است. زارع‌پور ۵ اردیبهشت امسال گفت «دو بار درخواست رفع فیلتر گوگل‌پلی و بار سوم هم قبل از عید این درخواست را به کارگروه ارائه دادیم، اما اکثریت در این کارگروه با اعضای دولتی نیست.» وی در گفت‌و‌گویی به «فارس» هم به ناتوانی خود برای رفع فیلتر «گوگل‌پلی» و «یوتیوب» اذعان کرد و گفت که «دوستان مسائلی داشتند که ما را از دستیابی به این هدف باز داشت.» حالا طرفداران آن دولت یا منتقدان وفاق، از دولت چهاردهم و از مردم ایران بپذیرند که اگر دولت گذشته نتوانست از کوه موش بزاید، در این دولت بالاخره این کوه آن موش را زایید؛ هرچند این موش، که برخلاف باور این عده اتفاقاً تاریخ‌ساز است، گام اول است و راهبرد وفاق گشایش‌های دیگری در حوزه فضای مجازی در پیش خواهد داشت.

یادداشت

جدیت رئیس جمهوری در عمل به وعده‌ها

علی شکوری‌راد
عضو هیأت رئیسه جبهه اصلاحات

رفع محدودیت گوگل پلی و واتس‌اپ اقدام لازمی بود که باید انجام می‌گرفت، اما مشخصاً جامع و کافی نیست.
اساساً انجام کار ناقص بیش از آنکه نگرانی‌ها را برطرف کند، به نگرانی‌ها دامن می‌زند.
به همین دلیل من فکر می‌کنم باید همه مصوباتی که در ارتباط با موضوع فیلترینگ در شورای عالی فضای مجازی گذرانده شده، منتشر شود تا قادر به اظهار نظر صحیحی باشیم.
در هر حال و به‌رغم رفع فیلترینگ واتس‌اپ و گوگل پلی، اخبار خوشایندی به گوش نمی‌رسد و به همین دلیل معتقدم که ابراز خوشحالی از اقدام دیروز شورای عالی فضای مجازی، کمی زود است.
به همین جهت پیشنهاد می‌کنم تمام مصوبات و طرحی که درباره مسأله فیلترینگ در دستور کار شورای عالی فضای مجازی است، اعلام شود تا گام‌های برداشته شده برای رفع فیلترینگ را ارزیابی کنیم.
گرچه دکتر پزشکیان خیلی صادقانه با موضوع برخورد می‌کند، اما به نظر می‌رسد عده‌ای در حال سرپیچی از این موضوع هستند. انتقادی که به وزیر ارتباطات وارد است، این است که در راستای منویات رئیس‌جمهوری عمل نمی‌کند.
رفع فیلترینگ امر ساده‌ای است و این مقدار پیچیده برخورد کردن با آن، آدم را نگران
می‌کند.
رئیس جمهوری جدیت زیادی دارد تا به وعده‌های خود، بویژه رفع فیلترینگ عمل کند و صادقانه هم پیگیری می‌کند. اما عده‌ای برای رئیس جمهوری مانع‌تراشی می‌کنند.

یادداشت

بازار فیلترشکن‌ها کساد شد

سیدمصطفی هاشمی طبا
وزیر ادوار

سرانجام پس از تأخیر زیاد تصمیم به رفع فیلترینگ برخی از سکوهای مورد استفاده مردم اتخاذ شد. این تصمیمی بود که بسیار ضروری می‌نمود. زیرا امروز در کشور وقتی همه
از فیلترشکن استفاده می‌کنند، فیلترکردن عملاً بلاموضوع است. کما اینکه اکنون در کشور از مقامات دولتی گرفته تا روحانیون، همه از فیلترشکن استفاده می‌کنند و این امر قطعاً اعمال فیلتر را بی‌معنی می‌کند. از سوی دیگر اعمال مقررات فیلترینگ باعث شده است تا تعدادی افراد سودجو و رانت خوار از جیب ملت ثروتمند شوند. این ثروت از راه تجارت غیرقانونی فروش فیلترشکن به دست آمد که حالا امید می‌رود راه این ثروت‌اندوزی ناصواب که با تصمیمات ناصواب ایجاد شده بود، بسته شود. از این رو است که حتی این قدم که روز گذشته برداشته شد هم مبارک تلقی می‌شود. از سوی دیگر اینکه رئیس جمهوری تأکید دارد فیلترینگ را به صورت تمام و کمال رفع خواهند کرد نیز بسیار درخور تجلیل و قدردانی است. در این میان برخی در دفاع از سیاست فیلترینگ ادعا می‌کنند که با اعمال فیلترینگ از دسترسی مردم به محتوای غیراخلاقی فضای مجازی جلوگیری می‌کنند. اما این عده به این نکته توجه نمی‌کنند که مردم می‌توانند با استفاده از فیلترشکن‌ها به شبکه‌های اجتماعی دسترسی داشته باشند. امیدوارم که آقای پزشکیان در سایر اقدامات خود هم موفق عمل کنند. اگر ایشان اراده داشته باشند و محکم گام بردارند و تصمیمات خوبی بگیرند، می‌توان به تحقق وعده‌های رئیس جمهوری به مردم امیدوار بود.

یادداشت

شروع خوب برای گفتمان وفاق

 ناصر ایمانی
فعال سیاسی اصولگرا

رفع محدودیت از شبکه‌ اجتماعی واتس‌اپ و پلتفرم گوگل‌پلی را می‌توان اولین قدم در مسیری دانست که رئیس‌جمهوری وعده‌اش را به مردم داده بود.
امید است و انتظار می‌رود که این مسیر با قوت ادامه پیدا کند. اما نکته مهمی که باید در ارتباط با گام اول در زمینه رفع فیلترینگ مورد توجه قرار داد، این است که رئیس‌جمهوری توانست با ایجاد اجماع و وفاق ملی، شورای عالی فضای مجازی را مجاب سازد که به رفع محدودیت از پیام‌رسان‌های خارجی رأی دهد؛ این نکته‌ای است که باید مورد قدردانی و توجه قرار گیرد. «وفاق» محور کلیدی گفتمان رئیس‌جمهوری است.
با اقدام دیروز شورای عالی فضای مجازی این امر بر ما مسجل شد که با این شعار می‌توان به اهداف مهمی در کشور دست یافت؛ اهدافی که جدای از منافع مردم نیست و حرکت در مسیر آنها می‌تواند به بهتر شدن فضای عمومی کشور و رضایت بیشتر مردم منتهی شود.
وعده‌های رئیس دولت چهاردهم، ابعاد متعدد دیگری را هم در بر دارد. اکنون با این شروع خوب که در حوزه رفع فیلترینگ رقم خورد، می‌توان امیدوار بود، آقای پزشکیان به وعده‌هایی که به مردم داده پایبند است و در راه تحقق آنها قدم برمی‌دارد.

یادداشت

عبور از بی‌تصمیمی

محسن هاشمی رفسنجانی
عضو شورای مرکزی کارگزاران

اکنون با تصمیم شورای عالی فضای مجازی اتفاق بسیار خوبی برای مردم و کشور رقم خورد که باید بابت این شرایط تازه ایجاد شده به مردم تبریک گفت. در کنار این تبریک، این امید را هم ابراز کرد که گام‌های بعدی برای رفع فیلترینگ سایر سکوها برداشته شود و به همین ترتیب رضایت مردم نسبت به نظام حکمرانی کشور جلب شود. البته این امر به این معنی نیست که انتظار همگان، حرکت با سرعت در این مسیر و رسیدن زودهنگام به این وضعیت است.
اما باید گفت که می‌توان امیدوار بود در آینده شاهد پیشرفت این روند صحیح باشیم. در حال حاضر و به رغم برداشته شدن محدودیت واتس اپ و گوگل‌پلی، بخش عمده‌ای از فیلترینگ بر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی همچنان به قوت خود باقی است. آن هم در شرایطی که کسب و کار بخش قابل توجهی از مردم بر بستر فضای مجازی قرار گرفته است. به‌نظر می‌آید که اگر وفاق بر سر حل مشکلات که رئیس جمهوری بر آن تأکید دارند عملی شود، بسیاری از مشکلاتی که در حال حاضر با آنها روبه رو هستیم قابل حل خواهد بود. اقدام دیروز شورای عالی فضای مجازی در رفع فیلترینگ واتس‌اپ و گوگل پلی، عبور از بی‌تصمیمی بود. من فکر می‌کنم برای مسائل بعدی هم پزشکیان از این فراتر رفته و برای موضوعاتی که تصمیمی درباره آنها وجود ندارد، تصمیم‌گیری شود.