در حافظه موقت ذخیره شد...
تأملی بر بیانات اخیر مقام معظم رهبری درباره اجتهاد زنان در گفت‌وگو با آیت‌الله محسن غرویان، استاد حوزه و دانشگاه
زنان هم می توانند مرجع تقلید شوند
امیدواریم فقه پویا و نظر مقام معظم رهبری به لایه‌های مختلف حوزه و دانشگاه تسری پیدا کند
مقام معظم رهبری در دیدار اخیرشان با اقشار مختلف بانوان، موضوعی درباره اجتهاد زنان طرح کردند که بازتاب‌های قابل توجهی یافت. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار با اشاره به درخشش زنان در فعالیت‌های علمی و تحقیقی دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه خاطرنشان کردند: «امروز خوشبختانه زن‌هایی که مجتهدند و به اجتهاد فقهی رسیده‌اند، کم نیستند. بنده حتی معتقدم بسیاری از مسائل زنانه که موضوعش زنان هستند و مردها درست موضوع را تشخیص نمی‌دهند، باید خانم‌ها از مجتهد زن تقلید کنند.» طرح این دیدگاه از سوی رهبر معظم انقلاب، به‌عنوان مرجع عالی دینی و ولی‌فقیه، آنجا بیشتر موردتوجه قرار می‌گیرد که مطابق مشهور فتاوای علمای شیعه، «مرد بودن» از شروط اولیه یک مرجع تقلید است. «ایران» این موضوع را با آیت‌الله محسن غرویان، استاد حوزه و دانشگاه به گفت‌وگو گذاشت که در ادامه می‌خوانید:
قرآن کریم در آیه 34 سوره نحل می‌فرماید: «وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِک إِلاَّ رِجَالاً نُوحِی إِلَیهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ إِنْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ و ما پیش از تو غیر رجال مؤید به وحی خود کسی را به رسالت نفرستادیم، پس اگر نمی‌دانید از اهل ذکر سؤال کنید.» در این آیه، منظور از «اهل‌الذکر» همان «اهل علم» است. در بحث اجتهاد و تقلید، فقها می‌گویند که در مسائل فقهی باید به فرد اَعلم مراجعه کنید. این هم حکم عقل است که در مسائل، اگر امری بین «عالم» و «اَعلم» دائر شد، باید به اَعلم مراجعه کرد.
همچنین روایات بسیاری در باب اجتهاد و تقلید وجود دارد که همین نکته را تصریح می‌کند. بر همین مبنا، فرمایش اخیر مقام معظم رهبری کاملاً مطابق «عقل» و «نقل» است. ایشان فرمودند که در مسائل مربوط به زنان به مجتهدان زن مراجعه کنید و این یعنی ایشان «ارجاع به اَعلم» داده‌اند. عقل هم همین را می‌گوید که در مسائل مربوط به زنان و همچنین برخی مباحث دیگر، زنان اطلاعات دقیق‌تر و تخصصی‌تر و بیشتری نسبت به آقایان دارند؛ اگرچه دایره علم اجتهاد زن صرفاً به مسائل شرعی بانوان منحصر نمی‌شود.
در کتاب‌های فقهی قدیم نیز، این مسائل تحت عنوان مسائل شرعی زنان معرفی می‌شد. حالا امروز مقام معظم رهبری با این اظهارنظر، موضوع را توسعه داده‌اند؛ به این معنا که در زمان حال، بسیاری از مسائل مربوط به زنان وجود دارد که بانوان برای پاسخ می‌توانند به مجتهدان زن مراجعه کنند.
بنابراین طبق بیانات مقام معظم رهبری، زنان هم می‌توانند به درجه اجتهاد برسند و مرجع تقلید شوند؟
نکته دیگر فرمایش ایشان همین است که زنان هم می‌توانند به درجه اجتهاد برسند. درجه اجتهاد خود مراتبی دارد؛ از جمله «اجتهاد متجزی» و «اجتهاد مطلق». وقتی زنان می‌توانند به مرتبه اجتهاد برسند، یعنی به بالاترین مرتبه اجتهاد که «مرجعیت تقلید» است نیز می‌توانند برسند و «مرجع» باشند. همچنین مسأله «رهبری اجتماعی» نیز به همین صورت است؛ چرا که رهبری اجتماعی اختصاص به مردان ندارد. ما هیچ دلیلی نداریم که رهبر جامعه یا همان فقیه دارای ولایت حتماً مرد باشد. درخصوص آن ادله‌ای هم که در بحث قضاوت و ولایت یا امامت جماعت در نماز آمده است، ما سال‌ها درباره این ادله بحث کردیم و به این رسیدیم که هیچ مطلق و هیچ عامی وجود ندارد که این مسائل صرفاً در اختیار مردان باشد. سایر مجتهدان هم در این‌باره طرح بحث دارند که به جای خود حائز اهمیت است.
بنابراین، اظهارنظر اخیر مقام معظم رهبری در دیدار اخیرشان با بانوان، در واقع دیدگاه فقهی ایشان است. فرقی هم نمی‌کند که این دیدگاه فقهی، در سر جلسه درس طرح شود یا در یک سخنرانی عمومی بیان گردد. از نظر من، این دیدگاه بسیار «حکیمانه» و «فقیهانه» است و ما در عصر حاضر، در سطح کشور و در سطح جهانی به این نظر فقهی ایشان و نظرات مشابه آن همچون دیدگاه‌های حضرت آیت‌الله جوادی آملی کاملاً نیاز داریم. همچنین امید داریم که دیدگاه‌های نوین مقام معظم رهبری و فقه پویا و جدید ایشان در لایه‌های مختلف حوزه و دانشگاه تسری پیدا کند.
اینکه مقام معظم رهبری، این اظهارنظر را به جای طرح در جلسات خارج فقه خود، در یک دیدار عمومی مطرح کردند؛ چه «فرامتن سیاسی - اجتماعی» می‌تواند داشته باشد؟
مقام معظم رهبری همواره تناسب «حکم» و «موضوع» را در سخنرانی‌های خود رعایت می‌کنند. برای مثال اگر دیدار با پزشکان هم باشد، تناسب حکم و موضوع ایجاب می‌کند که ایشان درباره مسائل مرتبط با پزشکان اظهارنظر داشته باشند. اینجا هم وقتی بانوان مخاطب ایشان هستند، ایشان دیدگاه فقهی خودشان را مستقیم با بانوان مطرح می‌کنند؛ از این جهت، تناسب «حکم» و «موضوع» رعایت شده است.
طرح این نقطه‌نظر از سوی مقام معظم رهبری، در واقع [از قبل هم] دیدگاه فقهی ایشان در این‌باره بوده است. درس فقه ایشان ممکن است مختص این بحث نباشد؛ بنابراین وقتی بحث درباره زکات و خمس باشد، طبعاً مدرس، دیدگاه فقهی خود درباره اجتهاد بانوان را مطرح نمی‌کند؛ چرا که موضوع بحث، زکات و خمس است، نه اجتهاد.
اما طرح «مسائل اجتماعی» نیز برخاسته از دیدگاه‌های فقهی، اصولی و فلسفی ایشان است و به نظر من هیچ تفاوتی ندارد که این دیدگاه در جلسه درس مطرح شده باشد یا در یک دیدار عمومی؛ چرا که هر دو از نظر ارزش فقهی، فلسفی و مبانی اصولی یکسان است.
