زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

مدیرکل ثبت آثار وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خواستار واگذاری اراضی با کاربری مسکونی به این وزارتخانه برای جابه‌جایی سکونتگاه‌های انسانی روی تپه‌های تاریخی شد. او در گفت‌و‌گو با روزنامه ایران از تصمیم بر جابه‌جایی یک روستا روی شهر 6 هزار ساله چگاسفلا در بهبهان خوزستان خبر داد و گفت که برنامه ثبت جهانی این شهر ارزشمند در دستور کار وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قرار دارد. شهر باستانی چگاسفلا مهم‌ترین سند تعلق خلیج فارس به ایرانی‌هاست. باستان شناسان در این کاوش‌ها به شواهدی رسیدند که نشان می‌دهد فلسطین اشغالی، عربستان، امارات و بین النهرین در هزاره‌های بعد تحت تأثیر تمدن ایران قرار گرفتند. آنها از یافته های چگاسفلا به سرنخ تاریخ یاد می کنند.

یک جابه‌جایی ادامه دار
جابه‌جایی این روستا روی شهر هزاره چهارم پیش از تاریخ یکبار در دولت حسن روحانی روی میز اجرا رفت. اسحاق جهانگیری، معاون اول دولت روحانی در نامه‌ای با قید فوریت، به استاندار وقت خوزستان، بنیاد مسکن و شهرسازی و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، خواستار جا‌به‌جایی یک روستا که روی منطقه باستانی ۶ هزارساله چگاسفلا قرار گرفته، شد. پیش از آن نیز صدها باستان شناس خواستار حفاظت از چگاسفلا شده بودند. شهر باستانی چگاسفلا مهم‌ترین سند تعلق خلیج فارس به ایرانی‌هاست. این برنامه در دولت روحانی به سرانجام نرسید. وقتی عزت‌الله ضرغامی سکاندار وزارت میراث فرهنگی شد به «ایران» گفت که از این دست تفاهمنامه‌ها کم اتفاق نیفتاده، اما واقعیت روی زمین چیزی دیگری است. او سفرش به ایلام را مثال زد که در آنجا هم یک محوطه باستانی وجود دارد و 30 سال است زمین معوض برای جابه‌جایی روستای روی آن، مشخص شده است. مردم هم هیچ مشکلی برای جابه‌جایی ندارند اما یک شرط دارند؛ به گفته وزیر میراث فرهنگی، اهالی به ضرغامی گفته‌اند که برایشان خانه بسازد تا آنها جابه‌جا شوند. ضرغامی می‌گوید، با کدام پول؟ معاون اداره کل میراث فرهنگی خوزستان آب پاکی را روی دست همگان ریخت و گفت، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پولی ندارد تا خانه‌های مسکونی روستای چگاسفلا در بهبهان را بخرد.
حالا ایزدی ،مدیر کل ثبت آثار وزارت میراث فرهنگی می‌گوید وزارت میراث فرهنگی قصد دارد تا روستای روی این شهر باستانی را جا به‌جا کند. او البته پیش شرط این اتفاق را همکاری سایر دستگاه‌ها می‌داند. به گفته ایزدی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی روی برنامه هفتم و بند حقوق مالکانه که در این برنامه گنجانده شده، حساب ویژه باز کرده‌ است.
او وزارت میراث فرهنگی را دستگاهی مظلوم می‌داند که هیچ کس از حقوقش دفاع نمی‌کند و می‌گوید: برای جابه‌جایی روستاها باید زمین معوض در اختیار ما قرار بگیرد امیدوارم این موضوع در برنامه هفتم توسعه محقق شود وزمین‌های طرح تفصیلی شهری با کاربری مسکونی در اختیار وزارتخانه قرار بگیرد تا وقتی وزارتخانه از مالکی خواست که خانه‌اش را جا به‌جا کند بتواند زمین معاوض در اختیار او قرار دهد.

سرنخ تاریخ
چگاسفلا چه دارد و چرا ضروری است در میان هجمه برخی کشورهای اطراف که نامی جعلی برای خلیج همیشگی فارس انتخاب کرده‌اند، روستای چگاسفلا جا به‌جا شود و همان‌طور که همگان منتظرند، شهر 6 هزار ساله چگاسفلا به سایت موزه تبدیل شود. باستان‌شناسان اولین گورستان آجری جهان در شش هزار سال پیش را در چگاسفلای‌ بهبهان کشف کردند؛ شهری آیینی که تاریخ شهرنشینی در حاشیه خلیج فارس را عوض می‌کند. آنچه در میان گورستان و نیایشگاه قرار دارد مهم‌تر از معماری شگفت‌انگیز آجری آن است.
ریشه‌های تاریخی در هزاره چهارم پیش از میلاد بر کناره خلیج فارس تعلق این منطقه به ایرانی‌ها را به شش هزار سال پیش می‌برد و سرنخ برخی از تمدن‌های منطقه را نشان می‌دهد. عباس مقدم، سرپرست کاوش‌های چگاسفلا در گفت‌و‌گو با «ایران» چگاسفلا را سرنخ تاریخ منطقه دانسته و گفته است: باستان شناسان در چگاسفلا استل‌هایی (سنگ نگاره) با نقش دو بز روبه‌روی هم یافته‌اند. این نقش‌ها سه هزار سال بعد به شکل دو غزال عربی روی گورهای العین نقش شد: «امارات در یونسکو ادعا کرد که ریشه فرهنگی گورستان العین غنی است و آن را ثبت جهانی کرد. در حالی که ‌سنگ نگاره‌های چگاسفلا بیش از 3 هزار سال قدیمی‌تر از تصاویر العین است. روی قبورالعین دو غزال عربی(اوریکس) رو در روی هم ایستاده‌اند و در چگاسفلا دو بز.»
همچنین باستان شناسان، پیکرک‌هایی در نواحی شرقی و غربی شبه جزیره عربستان یافته‌اند که نشان از تأثیر چگاسفلا روی آنها دارد. ‌سنگ‌نگاره‌های کشف شده در چگاسفلا ریشه‌های باستانی کشفیات منطقه هزور فلسطین اشغالی را نیز در خود دارد. استل‌های کشف شده در «هزور» به دوره برنز می‌رسد یعنی ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد. استل‌های چگاسفلا ۳۸۰۰ سال از یافته‌های هزور قدیمی ترند.
کشف ریشه‌های تاریخی تمدنی در چگاسفلا به‌همین جا ختم نمی‌شود. مقدم می‌گوید: «در فرهنگ اوروک در بین النهرین یک جام آیینی به‌نام وارکا وجود دارد که روی آن نقوش آیینی مثل هدیه دادن به معبد نقش شده است. ما دقیقاً همین جام را با همین فرم از جنس سفال کشف کردیم. کسانی که هنر بین النهرین را می‌شناسند می‌دانند چقدر جام وارکا از چگاسفلا تأثیر پذیرفته است. جام چگاسفلا ۷۰۰ سال از جام وارکا قدیمی‌تر است.» عباس مقدم میزان گورنهاده‌های چگاسفلا را با محوطه‌های همزمان بین النهرین مثل عبید، اور و... مقایسه می‌کند.
 او می‌گوید: «این مقایسه نشان می‌دهد گور نهاده‌های چگاسفلا بشدت غنی هستند. یعنی نشان می‌دهند با یک شهر ثروتمند روبه رو هستیم که ارتباط بسیار گسترده‌ای با اقصی نقاط جهان آن روز داشته است.عباس مقدم می‌گوید: «نامه دفتر معاون اول رئیس جمهوری با قید فوریت نوشته شده است. خوشحالم که مسئولان به فهم مشترکی برای حفظ این سایت ارزشمند رسیدند.» به گفته عباس مقدم در روستای مورد نظر ۱۵ تا ۲۰ خانوار ساکن هستند اما نزدیک به ۴۰ خانه وجود دارد که بقیه آنها متروکه شده است. تیم باستان شناسی به مدیریت مقدم در سال ۹۷ طرح جا‌به‌جایی روستا را ارائه کرد. او می‌گوید: «در این طرح یک روستا با تمام مساحت آن که شامل خانه و اراضی روستایی می‌شود در خارج از عرصه چگاسفلا ساخته می‌شود.»

آیا جا به جایی چگاسفلا
به سرانجام می‌رسد؟
عباس مقدم که به تازگی به همراه هیأتی از مسئولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از چگاسفلا دیدن کرده است نکته‌ای به «ایران» می‌گوید که می‌تواند جابه‌جایی روستای روی چگاسفلا را با مانع روبه‌رو کند.
او می‌پرسد اگر وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به دنبال ثبت جهانی و جابه‌جایی روستاست چرا با ایجاد «کانیو» (هدایت آب‌های سطحی در حاشیه معابر) موافقت کرده ‌است! به گفته او ایجاد زیرساخت‌های جدید نشانی از ماندگاری روستا دارد. البته ساماندهی آب‌های سطحی برنامه‌ای بود که در زمان وزارت ضرغامی انجام گرفت باید ماند ودید که برنامه وزیر جدید برای نجات تاریخ شگرف چگاسفلا در 25 کیلومتری خلیج فارس به کجا می‌رسد؟