زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

«سیدرضا صالحی‌امیری» وقتی به بهارستان رفت تا رأی مجلسی‌ها را برای سکانداری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بگیرد از «بازنگری حریم» گفت. اعلام این موضوع، به ایجاد موجی از نگرانی‌ها درباره «کوچک‌سازی حرایم» در میان کارشناسان انجامید. بازنگری حریم و رعایت حقوق مالکانه، البته برنامه «عزت‌الله ضرغامی» وزیر میراث فرهنگی در دولت سیزدهم بود و این برنامه در زمان وزارت او هم در برنامه هفتم توسعه گنجانده شد. انتقادها به این موضوع هم از زمان ضرغامی شروع شد و تا امروز هم ادامه دارد. 12 آذرماه سال‌جاری بود که صالحی‌امیری به گرگان رفت و از بافت تاریخی ارزشمند این شهر دیدن کرد. وزیر به تهران برگشت و برخی از رسانه‌ها خبر از تصمیم برای کوچک‌سازی بافت تاریخی گرگان دادند. بعد از آن هم برخی رسانه‌ها نوشتند که بافت تاریخی ۲۷۵ هکتاری سبزوار در بازنگری جدید به ۱۹۸ هکتار کاهش پیدا کرد؛ خبری که البته علیرضا ایزدی، مدیرکل ثبت آثار تاریخی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آن را رد و در گفت‌و‌گو با «ایران» تأکید می‌کند، وزارت میراث فرهنگی به دنبال کوچک‌سازی بافت‌های تاریخی نیست و طرح تدقیق و بررسی حرایم و عرصه‌ها، کاملاً قابل دفاع است. سیدمحمد بهشتی، عضو شورای عالی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: در تازه‌ترین جلسه، این شورا تصمیم گرفته، اگر در بازنگری در حریم آثار هم چنین اتفاقی(کوچک‌سازی بافت) افتاده، اصلاح کنند.
 
تدقیق با کوچک‌سازی فرق دارد
علیرضا ایزدی می‌گوید، نمی‌داند آبشخور این بحث از کجاست! منظور او از این بحث، کوچک‌سازی حرایم بافت‌ها و آثار تاریخی است. او تأکید می‌کند: وزارت میراث فرهنگی اصلاً به دنبال کوچک‌سازی حرایم و عرصه‌ها نیست، اما واقعیت تلخ این است که ما در خصوص تعیین عرصه و حریم در طول این چندین دهه به لحاظ کمی ضعف داشتیم.
ایزدی تعداد آثار تاریخی را 40 هزار اثر اعلام می‌کند و می‌گوید: یک چیزی حدود یک‌هشتم آن یعنی 5 هزار اثر آن تعیین عرصه و حریم مصوب دارد. تعیین عرصه و حریمی که مصوب شده باشد، خیلی کم است. ما شروع به تعیین عرصه و حریم کردیم تا بتوانیم حقوق حقه میراث فرهنگی را که یک حق حاکمیتی است، مشخص کنیم، از طرفی هم حقوق مردم را دچار تنش و چالش نکنیم. بعد گفتند وزارتخانه دنبال کوچک کردن حریم است. ما به دنبال کوچک کردن نیستیم، به دنبال تدقیق حرایم و عرصه هستیم، اگر عرصه و حریم در جایی دچار مشکل و ایراد است هر عقل سلیم و هر کارشناسی این حق را به مردم و کارشناسان می‌دهد تا کار اصولی انجام گیرد.
تعیین حریم‌ها در اواخر دهه 80
 او توجه‌ها را به اواخر دهه 80 می‌برد و می‌گوید: در سال‌های 88 و 89 متأسفانه بخش عمده‌ای از تعیین عرصه و حریم‌ها بدون کارهای کارشناسی، بویژه گمانه‌زنی‌های باستان‌شناسی انجام گرفت. بنابراین اگر مردم و مسئولان محلی در بافت، ایرادی به آن {عرصه و حریم} وارد می‌کنند ما ورود می‌کنیم. این به معنای آن نیست که حریم کوچک می‌شود، چرا که در بازنگری، حریم تپه «قلی درویش» قم افزایش یافت. اصلاً بحثی راجع به کوچک‌سازی نداریم.
 
بازنگری 150 حریم
مدیرکل ثبت آثار تاریخی از بازنگری و تدقیق عرصه و حریم 100 تا 150 اثر خبر می‌دهد و درباره چگونگی انتخاب محوطه‌ها برای تدقیق و بازنگری می‌گوید: در سایت‌های شهری یا محوطه‌های خارج شهری به فراخور آنچه استان‌ها اعلام نیاز می‌کنند و در حیطه آن اثر دچار چالش و تنش هستند {ورود می‌کنیم}.
او بیس (پایه) کاری وزارتخانه در حوزه محوطه‌های شهری را عکس‌های سال 1335 اعلام و اضافه می‌کند: درباره تعیین عرصه و حریم تپه‌ها و عرصه‌های خارج از شهر در سنوات گذشته، گمانه‌زنی‌ها به‌ واسطه یک کار کارشناسی صورت می‌گرفت اما در سال‌های 88 و 89 یک مسابقه‌ یا هر چیزی که شما آن را اسم می‌گذارید، اتفاق افتاد، بسیاری از این عرصه‌ها و حریم‌ها براساس چهارچوب‌های علمی و کارشناسی تدقیق‌شده صورت نگرفت. الان به فراخور، یک شهردار، یک استاندار، یک مسئول مجموعه راه و شهری، یا هر بخشی که در طرح تفضیلی یا هادی هستند برای بررسی عرصه و حریم یک اثر اعلام نیاز می‌کنند، ما یک بازنگری دقیق انجام می‌دهیم. همان‌طور که مجموعه مدیریت شهری و استانداری قم، خواستار بررسی عرصه و حریم تپه «قلی درویش» شدند، ما بررسی کردیم و نزدیک به دو هکتار به عرصه آن اضافه شد. در کاخ مروارید کرج هم ما همین ماجرا را داشتیم، عکس‌های سال 1335 را بررسی کردیم، در سبزوار هم همین است.
 
بافت تاریخی سبزوار افزایش یافت
بافت تاریخی سبزوار در فهرست آثار ملی کشور ثبت نیست، اما یکی از بافت‌های ابلاغی کشور است که اولین بار در سال ۱۳۸۸ محدوده آن توسط سازمان وقت میراث فرهنگی ابلاغ شد و بار دیگر در سال ۱۳۹۴ به‌همراه ۱۶۸ محدوده بافت‌های تاریخی کشور توسط شورای عالی معماری و شهرسازی به دستگاه‌های ذی‌ربط ابلاغ شد تا دستگاه‌های شهری(استانداری و شهرداری) ملزم به حفاظت از این بافت تاریخی شوند.
ایزدی در پاسخ به این پرسش که چرا برخی از رسانه‌ها بازنگری و تدقیق بافت تاریخی سبزوار را مساوی کوچک‌سازی بافت نام می‌برند، آن را یکطرفه مطرح کردن ماجرا، بدون پاسخ‌خواهی از وزارت میراث فرهنگی می‌خواند.
این مسئول، بازنگری عرصه و حریم بافت تاریخی سبزوار را نتیجه درخواست مجموعه شهری سبزوار و معاونت عمرانی استانداری خراسان رضوی اعلام می‌کند و می‌گوید: آنها مسائل را مطرح کردند. ما بررسی کردیم و در بررسی‌های ما به استناد پیشینه تاریخی، بویژه عکس‌های سال 1335، یک بخش‌هایی هم به بافت اضافه شده است. آن کریدور را ما تقریباً به حالت 1335 درآورده و یک مقدار هم به آن اضافه کردیم. کلیات نقشه کوچک‌سازی وجود ندارد.
او درباره اینکه چه موضوعی باعث شد تا وارد تدقیق‌سازی بافت تاریخی سبزوار شوید، هم می‌گوید: وقتی فضایی جز بافت تاریخی نیست اما ضوابط بافت تاریخی را برای آن در نظر می‌گیریم، مردم بومی دچار مشکل و چالش می‌شوند. قبل از اینکه عرصه و حریم بافت را به ثبت برسانند، به یکی مثلاً اجازه بلندمرتبه‌سازی دادند و به یک نفر اجازه ندادند و شما یک آشفتگی را در سطح ارتفاعی شهر می‌بینید. اگر نظام مطالعاتی ما یک نظام دقیق باشد باید برای همه مسائل یک راه‌حل داشته باشیم تا وضعیت شهر از لحاظ بصری، جداره‌ها و لایه‌ها درست باشد. شما نمی‌توانید به مردم بگویید خانه جلوی شما دو طبقه ساخته، شما باید یک طبقه بسازید. منطقی نیست. فرقی هم نمی‌کند در کجا، ایرادات و مشکلات مردمی در بافت‌ها بسیار زیاد است.
ما در سبزوار گفتیم شما طرح تفضیلی را تهیه کردید، مشاور تفضیلی طرح را با ضوابط ما انطباق دهد. بخشی هم به بافت اضافه شد. اصلاً بحث تقلیل و کوچک‌سازی در سبزوار نداریم. ما ضوابط‌مان را در سبزوار با مطالعات طرح تفضیلی شهر هماهنگ و همسو کردیم تا شهرداری کنترل بیشتری داشته باشد. اتفاقاً این بار میراث فرهنگی دارد در بحث‌های زیباسازی و جداره‌سازی شهر وارد می‌شود تا روی وضعیت معماری ایرانی و اسلامی نظارت داشته باشد. به نظرم طرح قابل دفاعی است.

بــــرش

کوچک سازی های احتمالی، اصلاح می شود

سید محمد بهشتی، عضو شورای عالی میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم تأکید می‌کند اگر در مسیر بررسی و تدقیق حریم و عرصه آثار تاریخی کوچک‌سازی شده باشد، اصلاح می‌شود. او در گفت‌و‌گو با «ایران» ثبت آثار تاریخی در فهرست ملی و جهانی و تعیین حریم آثار را مهم‌ترین وظایف حاکمیتی این وزارتخانه می‌داند و می‌گوید: در مورد حرایم دو نکته مهم وجود دارد، محدوده حریم و ضوابط داخل حریم که مثلاً درباره ساخت و ساز در داخل این حریم است.  بهشتی می‌گوید: ممکن است در طول زمان شرایط اقتضا کند و شما نسبت به ضوابطی که تعیین کردید تجدید نظر کنید اما {کوچک سازی} محدوده حریم اصلاً معنی ندارد. وقتی منظر یک اثر تاریخی یا یک محوطه تاریخی یک کوه است، نمی‌توانید تصمیم بگیرید این کوه نباشد یا محدوده حریم یک شهر، یک مرزهای طبیعی دارد و شما نمی‌توانید در آن تجدید نظر کنید. او تأکید می‌کند: اگر تجدید نظری لازم است باید به‌عنوان کار پژوهشی و علمی توسط متخصصین اتفاق بیفتد و آن هم فقط و فقط راجع به ضوابط داخل حریم است. این اشتباه است. بهشتی یادآوری می‌کند: کسانی که با موضوع آشنا نیستند، موضوع تغییر حریم را مطرح می‌کنند. وقتی با مالکان در بافت هم صحبت می‌کنید می‌بینید مشکل آنها در داخل حریم است. مثلاً دو طبقه می‌تواند بسازد اما می‌گوید من می‌خواهم سه طبقه بسازم. بنابراین تجدیدنظر درباره ضوابط است نه راجع به محدوده. سید محمد بهشتی در پاسخ به این نکته که برخی رسانه‌ها از کوچک‌سازی بافت تاریخی سبزوار خبر می‌دهند هم می‌گوید: تصمیم گرفته شده اگر چنین اتفاقی افتاده، اصلاح کنند.