حسام‌الدین نراقی
فعال اجتماعی

زمستان 1374 بود، وضعیت آلودگی هوا در تهران و چند شهر بزرگ کشور موضوعی مهم و در آن زمان یک تهدید و تجربه تازه برای جامعه ایرانی بود. تعدادی از دوستداران محیط زیست و اساتید دانشگاهی دورهم جمع شدند و با ارسال بیانه و نامه به روزنامه‌ها درباره این موضوع با اطلاع‌رسانی درخواست حمایت و همراهی برای آگاه‌سازی عمومی و مطالبه گری از مسئولین امر کردند. این حرکت منسجم ولی امیدوارانه منجر به ایجاد حساسیت در مقامات مسئول و تلاش برای شناسایی راهکارهای اجرایی و انجام اقدامات مقتضی در این زمینه شد. یکی دیگر از دستاوردهای آن اقدام داوطلبانه نامگذاری روز 29 دی در تقویم رسمی به نام «روز هوای پاک» بود، هرچند این سال‌ها در مهر و آبان هم شاهد شرایط سخت تنفس در بیشتر شهرهای بزرگ کشور به دلیل آلودگی هوا هستیم.
آلاینده‌های هوا را می‌توان به چند طریق تقسیم کرد؛ از نظر منشأ آلودگی اولیه یا ثانویه و از نظر اثرات فیزیولوژیک. تخمین زده می‌شود که آلودگی هوای محیطی (در فضای باز) باعث 4.2 میلیون مرگ زودرس در سراسر جهان در سال 2019 شده و حدود 89 درصد از این مرگ و میرهای زودرس در کشورهای با درآمد کم و متوسط ​​و بیشترین تعداد در کشورهای جنوب شرق آسیا و مناطق غربی اقیانوس آرام به وقوع پیوسته است. براساس توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی، سیاست‌ها و سرمایه‌گذاری‌هایی که از حمل‌ونقل پاک‌تر، خانه‌های کارآمد انرژی، تولید برق، صنعت و مدیریت بهتر زباله‌های شهری حمایت می‌کنند، منابع کلیدی آلودگی هوای بیرون را کاهش می‌دهند. دسترسی به انرژی پاک خانگی نیز آلودگی هوای محیط را در برخی مناطق به میزان زیادی کاهش می‌دهد.
در جهان نمونه‌های زیادی از سیاست‌های موفق برای کاهش آلودگی هوا در بخش‌های مختلف تعریف شده و می‌توان به آنها مراجعه کرد. موارد زیر براساس اسناد و توصیه‌های وب سایت سازمان بهداشت جهانی در اینجا ذکر می‌شود. صنعت: فناوری‌های پاکی که انتشار دودهای صنعتی را کاهش می‌دهد. مدیریت بهبود یافته پسماندهای شهری و کشاورزی، از جمله جذب گاز متان ساطع شده از سایت‌های زباله به عنوان جایگزینی برای سوزاندن. (برای استفاده به عنوان بیوگاز) انرژی: اطمینان از دسترسی به راه‌حل‌های مقرون به صرفه انرژی پاک خانگی برای پخت و پز، گرمایش و روشنایی.
حمل و نقل: تغییر به حالت‌های پاک تولید برق؛ اولویت دادن به شبکه‌های حمل‌و‌نقل سریع شهری، پیاده روی و دوچرخه سواری در شهرها و همچنین حمل‌و‌نقل ریلی بین شهری بار و مسافر و جابه‌جایی با وسایل نقلیه دیزلی سنگین‌تر و وسایل نقلیه و سوخت‌های کم آلاینده، از جمله سوخت‌هایی با محتوای گوگرد کاهش یافته.
برنامه‌ریزی شهری: بهبود بهره‌وری انرژی ساختمان‌ها و سبزتر و فشرده‌تر کردن شهرها و در نتیجه کارآمد کردن انرژی.
تولید برق: افزایش استفاده از سوخت‌های کم آلاینده و منابع انرژی تجدیدپذیر بدون احتراق (مانند انرژی خورشیدی، بادی یا آبی) تولید همزمان گرما و برق و تولید انرژی توزیع شده (به عنوان مثال مینی شبکه‌ها و تولید برق خورشیدی روی پشت بام).
مدیریت پسماندهای شهری و کشاورزی: ​​استراتژی‌های کاهش زباله، جداسازی زباله، بازیافت و استفاده مجدد یا پردازش مجدد زباله و همچنین روش‌های بهبودیافته مدیریت زباله‌های بیولوژیکی مانند هضم بی‌هوازی زباله برای تولید بیوگاز، جایگزین‌های امکان‌پذیر و کم‌هزینه برای فضای باز هستند. سوزاندن زباله‌های جامد - در جایی که سوزاندن غیرقابل اجتناب است- فناوری‌های احتراق با کنترل‌های دقیق انتشار بسیار حیاتی است.
 مراقبت‌های بهداشتی: قرار دادن خدمات بهداشتی در مسیر توسعه کم کربن می‌تواند از ارائه خدمات انعطاف پذیرتر و مقرون به صرفه‌تر، همراه با کاهش خطرات بهداشت محیطی برای بیماران، کارکنان بهداشتی و جامعه حمایت کند. در حمایت از سیاست‌های سازگار با آب و هوا، بخش سلامت می‌تواند رهبری عمومی را نشان دهد و در عین حال ارائه خدمات بهداشتی را نیز بهبود بخشد.
در تابستان 1396، مجلس شورای اسلامی «قانون هوای پاک» را به پیشنهاد دولت تصویب کرد؛ قانونی که مشتمل بر 34 ماده و 39 تبصره است. اما براساس آخرین آمار اعلام شده در مجمع عمومی فرهنگستان علوم پزشکی در ۹ آذرماه ۱۴۰۳ از سوی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در سال حدود ۴۰ هزار نفر به خاطر آلودگی هوا قربانی و ۱۲ میلیارد دلار به کشور خسارت وارد می‌شود. امروز پس از گذشت 7 سال از تصویب و اجرای آن، نه تنها شاهد بهبود وضعیت آلودگی هوا در شهرهایمان نیستیم، بلکه هر یک از مقامات مسئول و مرتبط نیز دلایل متعددی را برای ادامه این وضعیت که در نیمه دوم هر سال تکرار می‌شود بیان می‌کنند.
عدم همکاری بین بخشی، نبود اعتبارات، نبود زیرساخت‌های ارزیابی و پایش وضعیت، نبود فناوری موردنیاز برای تولید محصولات استاندارد یا تجهیزات کاهش آلاینده، نبود شرایط تولید و اصلاح وضعیت احتراق در خودروهای تولیدی داخل، کمبود منابع برای توسعه حمل‌و‌نقل عمومی، بی‌توجهی به توسعه ناوگان حمل‌و‌نقل دوستدار محیط زیست در شهرها، نبود شرایط تولید خودروهای استاندارد و کم مصرف، کمبود سوخت استاندارد، عدم امکان اجرای موارد برخورد و مقابله با عوامل آلاینده در قانون و... را می‌توان از دلایل تکراری در این رابطه عنوان کرد. همه این شرایط را در کنار تجربیات قبلی خود قرار می‌دهیم و تنها امیدوار هستیم که باد به ما کمک کند چون سابقه نشان داده تنها خداست که حواسش به ماست.
این همه را گفتم برای مرور وضعیت فعلی با نگاه به تجربیات موفق و توصیه‌های جهانی و اما نقش ما شهروندان ساده در این وضعیت چیست؟ شاید نتوانیم مشکل صنایع و کارخانجات آلاینده را مستقیم حل کنیم، اما می‌توانیم با چند اقدام کوچک ولی مستمر نقش خود را در این مسیر ایفا کنیم. 1) درخواست از متخصصین برای بازدید و بررسی وضعیت موتورخانه و پکیج گرمایشی ساختمان محل سکونت و رفع عیب آن در اولین زمان ممکن 2) عایق کردن سیستم و تجهیزات موجود در موتورخانه ساختمان محل سکونت برای مصرف کمتر سوخت 3) بررسی و بازدید دوره‌ای موتورسیکلت و خودروی خود توسط متخصصان به منظور رفع مشکلات احتمالی بویژه لنت‌ها و سیستم احتراق 4) پرهیز از آتش زدن هرچیزی که شاید منجر به ایجاد عوامل آلاینده در سطح محیط زندگی بشود 5) بررسی سیستم تهویه هوای داخل ساختمان محل کار یا سکونت با هدف کنترل آلاینده‌های داخل محیط 6) پرهیز از پخت و پزهای ایجاد کننده آلاینده 7) استفاده کمتر از خودروهای شخصی و درصورت امکان استفاده از حمل‌و‌نقل عمومی یا انجام دورکاری. شما هم می‌توانید موارد بیشتری را براساس مطالعه گزارشات و اخبار شناسایی و اجرا کنید. به امید آسمان آبی و زمین پاک.