بحران آب، موج مهاجرت به گیلان و مازندران را تشدید کرد
ناترازی در سرزمین های شمالی
شیما جهانبخش
خبرنگار
«شهرک زاینده رود»، «کوی زعفرانیه»، «کوی تهرانسر» تنها مُشتی نمونه خروار از شکلگیری کانونهای جمعیتی مهاجران در شهرهای استان گیلان هستند.
تنها در 2 سال اخیر، بیآبی وریزگردها 800 هزار نفر را از مناطق مرکزی و جنوبی کشور، راهی استانهای شمالی به خصوص گیلان کرده است. بر اساس آخرین سرشماریها، این روند باعث شده گیلان از استانی مهاجر فرست به یکی از 4 استان مهاجر پذیر تبدیل شود و حالا کارشناسان این استان خوش آب و هوا اعلام کردهاند «ظرفیت زیستمحیطی گیلان برای این همه مهاجرت کافی نیست».
آنها تأکید دارند کیفیت آب و هوا و دردستبودن زمینهای روستایی با قیمت نسبتاً مناسب، انگیزه برای مهاجرت به شمال کشور را بیشتر کرده اما این مهاجرت تاکنون نه تنها چندان تحولی در زیرساختها ایجاد نکرده؛بلکه باعث افزایش قیمت زمین و هزینههای زندگی برای بومیان شده است. از سوی دیگر ۷۰ درصد کسانی که به عنوان مهاجر به گیلان آمدهاند بالای 40 سال سن دارند و میانگین سنی آنها ۵۲ سال است، این یعنی سالمندترین استان کشور میزبان میانسالان و سالمندان دیگر استانها شده است!
شکلگیری نوعی جدید از مهاجرت به استانهای شمالی
«تیمور آمار» مجری طرح الگوی مهاجرت به نواحی روستایی استان گیلان در این زمینه در گفتوگو با «ایران» روند مهاجرت غیربومیها به استان در 2 دهه اخیر را رو به رشد اعلام کرد و گفت: گیلان، استانی نیست که با جریان مهاجرت بیگانه باشد. این استان از مدتها قبل شاهد جریانهای مهاجرتی از استانهای همجوار به خصوص اردبیل و مازندران بوده است. با اینکه به تبع فرآیندهای کلان کشور همواره شاهد جریانهای مهاجرت روستا – شهری در گیلان بودهایم اما در دو دهه اخیر شکل جدیدی از مهاجرت شکل گرفته که بشدت استانهای شمالی را تحت تأثیر قرار داده است.
وی با تأکید بر اینکه در صورت ادامه روند فعلی، استانهای شمالی با پیامدهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بسیاری مواجه خواهند شد، افزود: از آنجایی که ایران اقلیمی خشک دارد در کل کشور مناطق سبز محدودی داریم که همه به نوعی تمایل به مالکیت بخشی از آن دارند. یعنی این احساس مالکیت تنها مربوط به استانهای مرکز نشین و پرجمعیت نیست و گستره آن به کل کشور میرسد.
گیلان آب کافی ندارد!
آمار، تصور اینکه گیلان استانی پر آب است را اشتباه دانسته و گفت: بر اساس بررسیهای میدانی انجام شده در سالهای 1399 تا 1401 مشخص شده بیش از 220 هزار نفر در قالب 81 هزار خانوار به سمت گیلان جا به جا شدهاند. از این تعداد حدود 25 درصد افراد ساکنان دائم و بقیه به صورت شناور در تعطیلات و ایام خاص به استان تردد دارند. بر اساس برآوردهای غیر رسمی، جمعیت گیلان در بخشی از ایام تعطیلات به 2 برابر جمعیت بومی میرسد. همچنین آماری که سازمان مدیریت و برنامهریزی مرکز آمار ایران منتشر کرده هم نشان میدهد که تراز مهاجرتی گیلان در 2 دهه اخیر(سال 75 به بعد) مثبت بوده است. این بدان معنی است که تعداد افرادی که گیلان را به مقصد استانهای دیگر ترک کردهاند بسیار کمتر از افرادی است که به آنجا آمدهاند.
دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت به نکات جالبی در خصوص این آمارها اشاره و اظهار کرد: در سالهای اخیر با پدیدهای در مناطق مرکزی و جنوب شرق کشور مواجه شدهایم. آن هم چیزی نیست جز خشکسالی که سبب بروز ریزگردها و در نهایت مهاجرت ساکنان این مناطق شده است.در این شرایط گرایش اغلب مهاجران اقلیمی به استان به ظاهر پر آب گیلان شده است. البته مازندران هم در سالهای اخیر شرایط مشابهی داشته اما در حال حاضر این استان تقریباً اشباع شده و توجه مهاجران استانهای شمالی به سمت گیلان جذب شده است.
کم آبی علت اصلی 18.5 درصد مهاجرتها به گیلان
وی ادامه داد: تفاوتهایی هم میان 2 استان وجود دارد. بر اساس برآوردهای انجام شده جمعیت مهاجر مازندران عموماً از استانهای همجوار مانند تهران، البرز، قم و... بوده اما جمعیت مهاجر گیلان به وسعت کل ایران است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه 18.5 درصد از جمعیت مهاجران به گیلان از مناطق دارای تنش آبی به این استان آمدهاند، گفت: در بررسیهای میدانی که انجام دادهایم مشخص شده از تمام استانها به غیر از خراسان جنوبی رد و نشانی در گیلان وجود دارد. البته همچنان بیشترین مهاجران از پایتخت هستند اما تعداد مهاجران اصفهانی، استان مرکزی و استانهای نواحی جنوب شرق ایران هم بسیار قابل توجه است.
آمار با تأکید بر اینکه توضیح معناداری در خصوص توزیع این جمعیت وجود دارد، افزود: بر این اساس عمدتاً جمعیت ساکن تالش، آستارا تا رضوانشهر از استانهای شمال غرب یعنی اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی آمدهاند. همچنین فومن، شفت، صومعه سرا تا مرکز استان هم مقصد مهاجران از استان اصفهان است. استانهای تهران، البرز، قم عموماً در مرکز ساکن شدهاند و شرق گیلان از رودبار به بعد به مهاجران استان قزوین و زنجان اختصاص یافته است.
خرید صوری زمین برای اتباع خارجی در شرق گیلان
مجری طرح الگوی مهاجرت به نواحی روستایی استان گیلان گفت: همچنین ردی هم از ساکنان خارج از کشور در استان مشاهده شده است. حتی نشانههایی هم از خرید زمین و ملک توسط اتباع خارجی درشرق استان وجود دارد. البته از آنجایی که این افراد اجازه معامله و خرید و فروش زمین در کشور را ندارند به شکل صوری و با کمک افراد بومی اقدام به خرید و فروش ملک میکنند. اغلب این افراد از کشورهای حاشیه خلیج فارس، امارات، کویت و عراق هستند.
آسیبها بیشتر از مزایا
وی ادامه داد: در حال حاضر گستردگی مهاجرت به استان واقعیتی غیر قابل انکار است. درست است که نمیتوان کل این روند را الزاماً منفی دانست اما به طور قطع آسیبها بسیار بیشتراز مزایای آن است. موضوعی که اگر به آن توجه شود در سالهای آینده تبعات غیر قابل جبرانی به دنبال خواهد داشت. اگر نگاه دقیقی به این روند داشته باشیم متوجه میشویم منابع استان بتدریج دچار تغییر کاربری شدهاند. در واقع ارزش افزودهای که در استان ایجاد شده غیر تولیدی بوده و تنها باعث استفاده چندین برابری منابع مولد(آب و زمین) برای کارهای غیر تولیدی شده است. البته سرمایه گذاریهایی هم انجام شده اما بسیار پراکنده بوده و تأثیر چندانی در روند بهبود اقتصاد استان نداشته است.
تسلط جمعیت مهاجر
بر جمعیت بومی
دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت اظهار کرد: در بخشهایی از استان، جمعیت مهاجر کاملاً از جمعیت بومی فزونی گرفته و سبب گسست فرهنگی شده است و شهرکهایی مانند شهرک زایندهرود، کوی زعفرانیه، تهرانسر و... شکل گرفته است.
همه اینها در کنار هم سبب ناترازی میان جمعیت و منابع موجود شده است. مثلاً طبق آمار سازمان آب منطقهای استان گیلان بیش از 500 منطقه روستایی در تابستان گذشته با تنشهای شدید آبی درگیر بودهاند. در این راستا پیشنهاد میکنم برای استانهای شمالی قوانین مهاجرتی خاصی در نظر گرفته شود تا مهاجرین علاوه بر سکونت آورده مناسبی هم برای استان داشته باشند.
مجری طرح الگوی مهاجرت به نواحی روستایی استان گیلان افزود: در واقع مدیران گیلان باید بدانند که آنها مدیر استانی به وسعت ایران هستند و اگر جریان مهاجرت به استان مدیریت نشود قطعاً با دردسرهای بزرگتری روبهرو خواهند شد؛ مانند اتفاقی که چندی پیش در خصوص کمبود سوخت با آن مواجه شدیم.
