مریم سالاری
روزنامه‌نگار

سرانجام در پایان هر جنگ، صلح چشمک خواهد زد. آیا این چشم‌اندازی است که برای مذاکرات صلح آستانه میان تهران، مسکو و آنکارا قابل تصور است؟ شاید.
وقتی روز گذشته سیدعباس عراقچی، سرگئی لاوروف و هاکان فیدان، وزرای خارجه ایران، روسیه و ترکیه از نشست مشترک خود در دوحه خارج شدند و از توافق برای مقابله با معارضان مسلح در سوریه و تلاش برای حفظ حاکمیت بشار اسد رئیس دولت دمشق گفتند، معلوم شد که دیپلماسی در هیاهوی بی‌مانندی که امروزه بر سر بحران سوریه با اغراض گوناگون به‌راه افتاده، راه خود را در آنچه گذشت و تصور آنچه می‌تواند در راه باشد، پیدا کرده است. این چنین بود که عراقچی در پایان نشست فرمت آستانه در دوحه از روند حاکم بر آن ابراز رضایت کرد و گفت: اشتراک نظر بین همه بود که درگیری‌های سوریه باید فوراً خاتمه یابد. تمامیت ارضی و حاکمیت سوریه محترم شمرده شود و گفت‌وگوهای سیاسی بین دولت سوریه و گروه‌های معارض مشروع شروع شود.
عراقچی اما درحالی از تفاهم اولیه برای گشودن پنجره جدید دیپلماسی در میدان سوریه گفته است که جنگ داخلی در این کشور، بازیگران منطقه‌ای و ورامنطقه‌ای را  تحت تاثیر قرار داده است . چه به اعتقاد آنها متحدان سوریه نه‌تنها بیش از آن گرفتارند که بتوانند در این درگیری نقشی اثرگذار ایفا کنند بلکه روند جدید تحولات در خاورمیانه بخشی از نیروهای فعال نظامی شده در صحنه عربی را از دشمنی با اسرائیل به بیطرفی سوق داده است و طبعاً چنان درگیری‌ای به پیشبرد رادیکال راهبرد بازیگران صحنه سوریه از جمله ترکیه کمک خواهد کرد.
در این شرایط مذاکرات روز گذشته آستانه که ایران و روسیه را در مقابل ترکیه نشانده بود، فرصت خوبی برای پاسخ به این سؤال بود که «آیا خواب دشمنان دولت بشار اسد تعبیر خواهد شد یا نه؟» بنابراین وقتی «لاوروف» هم در تشریح مواضع خود در پایان نشست آستانه به‌صراحت اعلام کرد: «اجازه‌ دادن به گروه‌های تروریستی برای کنترل خاک سوریه غیرقابل قبول است و ما بر وحدت خاک سوریه و لزوم فوری توقف خصومت‌ها تأکید کردیم» می‌شد تصور کرد که جبهه منطقه‌ای آستانه بار دیگر سعی دارد در برابر طوفان حوادث سوریه قد علم کند و نقش‌آفرینی بازیگران بیرونی را به حداقل برساند. مقام روسی با اشاره به اینکه روسیه، ترکیه و ایران خواستار آغاز گفت‌وگو بین دولت سوریه و مخالفان قانونی شدند، تصریح کرد: «امروز با ایران و ترکیه توافق کردیم قاطعانه تضمین کنیم که کشور سوریه یکپارچه باقی می‌ماند.»

خاستگاه آستانه
آتش‌بس فراگیری که از دی‌ماه ۱۳۹۵ (دسامبر ۲۰۱۶) با توافق میان دولت سوریه و گروهی از مخالفان مسلح پدیدار شد، مقدمه‌ای برای آغاز گفت‌و‌گوهای صلح سوریه به میزبانی شهر آستانه بود که در آن برای اولین بار نمایندگان دولت سوریه با نمایندگانی از گروه‌های مخالف مسلح به ‌طور مستقیم به گفت‌و‌گو نشستند. این آتش‌بس پس از گذر 6 سال از آغاز بحرانی حاصل شده که از سال ۲۰۱۱ هزاران غیرنظامی سوری را به کام مرگ کشانده بود. در پی چنین سال‌های خونباری در سوریه بود که در بهمن‌ماه ۱۳۹۵ (ژانویه ۲۰۱۷) برای اولین بار دو طرف اصلی جنگ یعنی نمایندگان دولت قانونی سوریه و نمایندگان گروه‌های اصلی معارضین مسلح در آستانه با مشارکت ایران و روسیه دور هم جمع شدند تا با پیگیری راهکاری دیپلماتیک، امکانی برای پایان دادن به بحران خشونت‌بار سوریه جست‌و‌جو کنند. اما این در حالی بود که شرط لازم برای نجات تاریخ از تکرار سناریوی بحرانی در سوریه، موازنه میان خواست‌ها و مطامع بازیگران این فرآیند دیپلماتیک متناسب با سهم پیروزی هر یک در میدان بود؛ جایی که ترکیه در مواجهه با دست برتر تهران و مسکو در فردای پس از پیروزی دولت دمشق بر گروه‌های مسلح معارض و پافشاری بر خواست خود یعنی تعیین تکلیف گروه‌های تروریستی و نحوه‌ مواجهه با آنان و نیز تعیین مناطق امن در سوریه، چاره‌ای جز پذیرش واقعیات فرودستانه‌اش در این زمین سیاسی نداشت. چنانکه وقتی در سال‌های پایانی نابودی داعش، ارتش سوریه با فتح حلب ضربه قوی به گروه‌های مسلح مورد حمایت ترکیه زد، این وضعیت سبب شد که مقام‌های ترکیه در مواجهه با کرد‌ها در شمال سوریه به همکاری گسترده با تهران و مسکو از طریق فرآیند آستانه چشم بدوزند. به این ترتیب آنکارا تا پیش از ظهور«تحریرالشام» در سوریه تنها فرآیند آستانه را امکانی برای تحقق مطالباتش در معادلات
سوریه می‌دید.

رجزخوانی فاتحان میدان
بنابراین طبیعی بود که وقتی «تحریر‌الشام» در روزهای گذشته به طمع فتح دمشق کوس جنگ نواخت، ترکیه اولین کشوری باشد که نامش برای بهره بردن از این آوردگاه نظامی بر سر زبان‌ها بیفتد و با پیروزی‌های اولیه ولی مهمی که معارضان مسلح در سوریه با حمایت ترکیه در برابر دولت دمشق کسب کردند، رجزخوانی‌ها و زیاده‌خواهی‌های آن در برابر ایران و روسیه به عنوان کنشگران قدیمی سوریه معنادار شود. اینچنین بود که دیپلمات‌های ایرانی و روسی روز گذشته فارغ از تحولات میدانی که وضعیت را به زیان دمشق، تهران و مسکو دچار چرخش کرده بود، کوشیدند برای این اعتراض «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهوری ترکیه که برای فتح سنگر به سنگر معارضان در سوریه آرزوی توفیق می‌کرد، تدبیراندیشی کنند؛ تدبیری که در پایان تفاهم برای حفظ حاکمیت دمشق و آغاز گفت‌و‌گوهای دولت سوریه با معارضان سهم خواه رخ‌نمایی کرد و معلوم نیست که تحولات پرشتاب میدان سوریه فرصتی برای اجرای آن خواهد داد یا نه؟

بــــرش

ملاقات عراقچی و همتای سعودی در دوحه
وزیر امور خارجه ایران از فرصت حضور در اجلاس دوحه برای گفت‌و‌گو و تبادل‌نظر درباره مراودات دوجانبه ایران و عربستان استفاده کرد و با «فیصل بن فرحان»، وزیر خارجه عربستان دیدار و گفت‌و‌گو کرد. دیدار با «هاکان فیدان»، وزیر خارجه ترکیه و «محمد بن عبدالرحمن آل‌ثانی» نخست‌وزیر قطر از دیگر برنامه‌های عراقچی در روز گذشته بود.