محمد صمیمی
شاعر آیینی و نوحه‌سرا

اثر فاخر «اذان نگو بلال» که این روزها به مناسبت ایام شهادت حضرت زهرا(س) با نوای سید مجید بنی‌فاطمه منتشر شده مورد استقبال قرار گرفته و نیاز است برای مردم بیشتر تبیین شود تا افراد بهتر آن را درک کنند و بهره ببرند.
در سال‌های اخیر نوحه‌ها در قالب ۳ بند یا ۳-۴ فراز تولید می‌شوند که به کلاسیک مشهور است و نوحه‌سراها تلاش می‌کنند به آن وفادار باشند، اما در اثر «اذان نگو بلال»، این رسم همیشگی اتفاق نیفتاده و گویی شعر آن تنها یک بند است که فرازهای مختلفی دارد. بعد از اذان گفتن، فرازها متفاوت می‌شود و بر محور عبارت «اذان نگو» بنا شده است.
گاهی بد نیست قالب‌ها را بشکنیم. هر قاعده و قالبی تا جایی که به معنا اضافه کند، کارآیی دارد و باید به آن پایبند بود، اما اگر این قواعد و قالب‌ها دست و پاگیر باشند بهتر است نوحه‌سرا ماجراجویی کند و قالب را بشکند.
در این نوحه بدون اینکه بگوییم خانه‌ای وجود دارد، افراد خانواده کنار بستر یک بیمار هستند و به مؤذن می‌گویند برای مرهم درد بیمار اذان بگوید؛ این اتفاقات را در فضای نوحه می‌بینیم. این نکات، مستقیم گفته نشده است اما بافتارمندی اثر این را می‌رساند.
در بخشی از شعر این اثر گفته می‌شود:«تو آسمون خونه، زمون اذونه» که کلمات داخل آن دارای وجه موسیقایی هستند و موجب تقویت موسیقی اثر می‌شوند.
نکته دیگر اینکه حاج سید مجید بنی‌فاطمه در میانه این نوحه اذان می‌گوید که وجه موسیقایی آن بسیار تکان‌دهنده است. دستگاه موسیقی که در آن اذان گفته می‌شود با دستگاه و خط موسیقی تصنیف متفاوت است و نشان می‌دهد راوی تغییر می‌کند. این خود یک فضاسازی است؛ گویی دوربین از روی صورت راوی، روی صورت مؤذن می‌رود. اگر دستگاه موسیقی این اجزا با هم یکسان و در یک خط بود، این بافتارمندی از دست می‌رفت.
در خصوص بُعد موسیقایی آن نیز باید بگویم ما ۷ مقام موسیقی قرآنی داریم که شامل صبا، نهاوند، عجم، بیات، سه‌گاه، حجاز و رست است که نغمه‌های قرآنی است. ما ۷ دستگاه و ۴ آواز ایرانی هم داریم که به ردیف آوازی مشهور هستند. در موسیقی امروز باید مرکب‌خوانی کرد تا مخاطب جذب شود؛ یعنی باید دستگاه‌های مختلف را استفاده کرد و نمی‌توان با سه‌گاه شروع کرد و خاتمه داد. مخاطبان امروز دوست دارند مرکب‌خوانی شود.
در نوحه هم باید یک دستگاه موسیقی را با یک مقام مرکب کرد که این اتفاق در این اثر رخ داده است. دستگاه‌های ایرانی و مقام‌های قرآنی در این اثر تلفیق شده‌اند. بخش اول این نوحه پاپ است و در دستگاه خاصی نیست و در ادامه مرکب شده با حجاز و پهلو به افشاری و بیات ابوعطا زده است. نوحه‌های امروز باید مرکب باشد، مگر آواهای سوگ محض که می‌تواند در یک دستگاه باشد. در هر صورت اثر باید برای ارائه معنا باشد، بنابراین پافشاری به دستگاه باید در خدمت معنا باشد.
*نماهنگ «اذان نگو بلال» با نوای سید مجید بنی‌فاطمه در آستانه شهادت حضرت زهرا(س) به روایت ۹۵ روز، توسط مرکز مأوا و هیأت ریحانةالحسین منتشر شده است.