چرا بحران کنونی سوریه به جنگ قبلی شباهت ندارد؟
محافظه‌کاری عربی در برابر رادیکالیسم تکفیری
میدان منازعه‌ای که در حلب ایجادشده است آیا شباهتی با بحران سال 2011 سوریه دارد؟ این پرسش اصلی سیاست بین‌الملل طی 3 روز گذشته است.
اخبار روز یکشنبه از سوریه کاملاً با شب قبل از آن تفاوت داشت. اگر تا شنبه شب پیشروی تحریرالشام به سمت استان حماه و شایعاتی درباره زمزمه کودتای نظامی علیه بشار اسد، حجم غالب خبرها را به خود اختصاص می‌داد اما از صبح دیروز، خبرها به سمت ابتکار عمل ارتش سوریه و حملات هوایی این کشور و روسیه علیه ستاد فرماندهی تروریست‌ها در ادلب میل پیدا کرد. تا جایی که روزنامه الوطن سوریه به نقل از منابع امنیتی دیروزگزارش داد که مقر فرماندهی مرکزی تحریر الشام در شهر ادلب هدف بمباران هوایی قرار گرفته و گفته شده است که ابومحمد الجولانی فرمانده تحریرالشام نیز در این مقر حضور داشته است.
سوریه طی سال‌های اخیر تبدیل به یک میدان درگیری با ابعاد بین‌المللی شده است. میدانی که قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی با انگیزه‌های متفاوت و شبکه‌ای از تعارضات و منافع در هم تنیده حضور پیدا کرده‌اند. درگیری‌های سوریه تأثیر مستقیمی بر تعیین دستورکارها و ترتیبات امنیتی در خاورمیانه گذاشته است.
مواضع معنادار اعراب
با وجود این، جنگ جدید در حلب برخلاف اتفاقات 2011 نتوانسته دست کم در منطقه اجماع واحدی بر سر اسقاط نظام سوریه به دنبال داشته باشد. دولت‌های عربی اگر در جنگ اول سوریه خواهان سقوط بشار اسد بودند اما اینبار تا اینجا ترجیح داده‌اند حداقل در موضع اعلامی از حاکمیت دولت و تمامیت ارضی سوریه حمایت کنند.
این امر به پیچیدگی میدان جنگ در حلب افزوده است که فایننشیال تایمز توصیف دقیقی از آن داشته است. این هفته نامه انگلیسی می‌نویسد: سوریه وضعیت پیچیده‌ای دارد. حملات مکرر اسرائیل به سایت‌های نظامی ایران و سوریه، حملات شبه‌نظامیان تحت حمایت ایران به پایگاه‌های امریکا و پاسخ‌های سنگین ایالات متحده، گلوله‌باران نیروهای کرد توسط ترکیه، حملات جدید اسد و روسیه در ادلب و ظهور مجدد داعش در شرق کشور، همه نشان از این پیچیدگی است. در این میان، بحران انسانی نیز به دلیل کاهش کمک‌ها برای ۱۷ میلیون سوری و ورود آوارگان از لبنان تشدید شده است.
اگرچه ترکیه اعلام کرده ارتباطی با حملات تحریرالشام در حلب ندارد اما با توجه به اینکه ادلب منطقه تحت نفوذ ترک‌ها بوده، همه انگشت‌ها به سمت آنکارا نشانه رفته است.
عملیات نظامی «ردع العدوان» علیه مواضع ارتش سوریه، توافق آتش‌بس منعقد شده در سال ۲۰۲۰ را نقض کرد، زیرا این منطقه، مشمول توافقنامه «کاهش تنش» است که با تضمین ترکیه در آستانه امضا شد و شامل مناطقی در ادلب، حومه حلب و بخش‌هایی از حماه و لاذقیه نیز می‌شود.
کارشناسان معتقدند سقوط حلب برای همسایه سوریه یک دستاورد بزرگ محسوب می‌شود و می‌تواند در فرمت گفت‌و‌گوهای آستانه دوباره دست بالایی مقابل ایران و روسیه پیدا کند. به گفته ناظران بین‌المللی این بازیگر از وضعیت ضعف دولت مرکزی سوریه و همچنین درگیری محور مقاومت با رژیم صهیونیستی بهره‌برداری کرد تا یک معادله جدید در سوریه تعریف کند و در آستانه استقرار ترامپ در کاخ سفید وضعیت برتری جویانه‌ای نسبت به نیروهای کرد معارض ترکیه در شرق سوریه پیدا کند. چه اینکه یکی از سیاست‌های منطقه‌ای احتمالی ترامپ خروج باقیمانده نظامیان امریکا از سوریه باشد که می‌تواند توازن در شرق سوریه را دگرگون کرده و دست ترکیه بازتر شود. در این زمینه فیلمی از مت گائتز، وزیر دادگستری پیشنهادی ترامپ مربوط به سال گذشته منتشر شده است که در مجلس نمایندگان می‌گوید: «گاهی اوقات شورشی‌هایی که ما برای جنگ با اسد در سوریه حمایت و تأمین مالی می‌کردیم، برمی‌گشتند و پرچم داعش را بلند می‌کردند. بنابراین احمقانه است که بگوییم برای متوقف کردن داعش باید در سوریه باشیم، در حالی که حضور ما در سوریه در برخی موارد بهترین هدیه برای داعش بوده است.»
انتخاب متفاوت اعراب
این تحولات در حالی است که کشورهای عربی منطقه در خصوص بحران حلب این بار تلاش می‌کنند رویکرد محتاطانه‌تری اتخاذ کرده و علیه بشار اسد صف آرایی نکنند. اتخاذ این راهبرد جدای از آنکه اعراب به واسطه اختلاف و دشمنی دیرینه با تفکر اخوانی، نمی‌توانند سیادت همسایه شمالی سوریه را در منطقه پذیرا باشند، ناشی از این می‌شود که اعراب نمی‌خواهند سیاست شکست خورده پیشین درباره دمشق را تکرار کنند. این به تلاش پایتخت‌های عربی برمی گردد که سعی کردند روابط خود را با سوریه ترمیم کنند و دولت بشار اسد را به اتحادیه عرب بازگردانند. به عقیده کارشناسان یکی دیگر از انگیزه‌های دولت عربی برای دفاع از دولت سوریه در مقطع کنونی نزدیک نگه داشتن بشار اسد و ارائه مشوق‌هایی برای نفوذ در سوریه با هدف کنار زدن ایران و محور مقاومت از سوی بشار اسد است. برخی تحلیلگران منطقه‌ای گفته‌اند با وجود آنکه در ابتدای جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۵ اطلاعاتی مبنی بر حمایت قطر از جبهة‌النصره(که هیأت تحریرالشام انشعاب یافته از آن است) منتشر شده بود، اما در حال حاضر نشانه‌هایی مبنی بر پشتیبانی دوحه از تحریرالشام وجود ندارد.
عربستان در این زمینه سکوت کرده است اما وزیر خارجه مصر در تماس با همتای سوری خود بر اهمیت نقش دمشق در مبارزه با تروریسم تأکید کرد. وزارت خارجه مصر اعلام کرد «بدر عبدالعاطی» وزیر خارجه مصر و «بسام صباغ» وزیر خارجه سوریه درباره تحولات اخیر در شمال سوریه بویژه ادلب و حلب گفتوگوی تلفنی کردند. طبق گزارش النشره، عبدالعاطی از این تحولات ابراز نگرانی کرد و بر موضع مصر درباره حمایت از دولت سوریه و مؤسسات ملی آن و اهمیت نقش سوریه در تحقق ثبات و مبارزه با تروریسم تأکید کرد. وی همچنین بر گسترش کنترل دولت سوریه و ثبات و استقلال و تمامیت ارضی آن تأکید کرد.
«محمد احمد الیماحی» رئیس پارلمان عربی نسبت به تحولات کنونی در اراضی سوریه ابراز نگرانی کرد و بر حمایت پارلمان عربی از امنیت، ثبات و تمامیت ارضی سوریه و عدم کشیده شدن به سمت آشوبی که گروه‌های تروریستی برای ازسرگیری فعالیت‌های خود از آن بهره‌برداری خواهند کرد، تأکید کرد.
خبرگزاری رسمی سوریه از گفتوگوی تلفنی «بشار اسد» رئیس جمهور این کشور و «محمد بن زاید آل نهیان» رئیس امارات متحده عربی خبر داد. بر اساس گزارش خبرگزاری سانا، بشار اسد و محمد بن زاید آل نهیان در تماس تلفنی درباره تحولات اخیر در سوریه و پاره‌ای مسائل منطقه‌ای گفت‌و‌گو کردند. بشار اسد در این گفتوگوی تلفنی تأکید کرد که سوریه به دفاع از ثبات و تمامیت ارضی خود در مقابل تمام تروریست‌ها و حامیان آنها ادامه می‌دهد و قادر است با کمک متحدان و دوستان خود، تروریست‌ها را هر اندازه که حملاتشان شدید باشد، ریشه کن و نابود کند. محمد بن زاید آل نهیان هم در این تماس تلفنی بر ایستادن امارات در کنار سوریه و حمایت از آن برای مبارزه با تروریسم، گسترش حاکمیت و حفظ تمامیت ارضی و ثبات این کشور تأکید کرد.
الیماحی بر حمایت پارلمان عربی از تمام تلاش‌های عربی برای حل مسالمت‌آمیز و فراگیر بحران سوریه جهت تضمین وحدت سوریه و گسترش حاکمیت آن بر تمام خاک خود و تحقق آرمان‌های ملت سوریه درباره امنیت، ثبات و توسعه تأکید کرد. پیش از این «جمال رشدی» سخنگوی رسمی «احمد ابوالغیط» دبیرکل اتحادیه عرب گفت: با نگرانی شدید تحولات میدانی سوریه را دنبال کرده و بر لزوم احترام به تمامیت ارضی، حاکمیت و امنیت سوریه تأکید می‌کنیم.
«ایمن صفدی» وزیر امور خارجه اردن، امروز (یکشنبه) در گفت‌وگویی تلفنی با «بسام صباغ» همتای سوری‌اش خواستار برقراری امنیت در سوریه شده و هرگونه تلاش برای ثبات‌زدایی از وضعیت این کشور همسایه را در میان شدت یافتن فعالیت‌های تروریستی در شمال این کشور را مردود دانست.
آخرین تحولات میدانی
وزارت دفاع سوریه نیز در تازه‌ترین بیانیه خود اعلام کرد: نیروهای بیشتر، تجهیزات سنگین و راکت‌انداز برای پشتیبانی از پیشروی نیروهای مسلح کشورمان در محور حومه شمالی حماه مستقر شدند و این درحالی است که شاهد فرار دسته جمعی اعضای سازمان‌های تروریستی مسلح هستیم. در این بیانیه آمده است: جنگنده‌های مشترک سوریه و روسیه حملات دقیق خود را به محورهای حرکتی تروریست‌های در حال فرار، محل‌ها، مقرها و انبارهای تسلیحات و مهمات آنها تشدید کردند که ده‌ها کشته یا زخمی بر جای گذاشت.
ارتش سوریه همچنین روز گذشته موفق شد کنترل شهرک‌هایی را در حومه شمالی حماه در دست بگیرد. بر اساس گزارش الاخبار به نقل از منابع میدانی در حماه ارتش سوریه کنترل چندین منطقه از جمله شهرک‌های السمان و الجب و هفت روستا را در دست گرفت. براساس گزارش این منابع، ارتش سوریه کنترل تل الناصریه، تل السمان و شهرک‌های دیگری را در حومه شمالی حماه در دست گرفت.
یک منبع نظامی سوری اعلام کرد: یگان‌های نیروهای مسلح کشورمان که در مسیر حومه شمالی حماه عملیات داشتند، شب گذشته (شنبه) خطوط پدافندی خود را با آتش، عناصر و تجهیزات مختلف تقویت کردند و با گروه‌های تروریستی مقابله کردند و آنها را از دستیابی به هرگونه پیشروی باز داشتند.
وی افزود: نیروهای مسلح ما نیز پس از بیرون راندن تروریست‌ها، توانستند تعدادی از مناطق را ایمن کنند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به قلعه المادیق و مرادس اشاره کرد که ده‌ها نفر از آنها را از بین بردند و بقیه متواری شدند. فرماندهی کل ارتش سوریه تأیید کرد که پاسخ به حمله - که توسط گروه‌های مسلح به رهبری هیأت تحریرالشام چهارشنبه گذشته آغاز شد - با موفقیت و قاطعیت تمام ادامه دارد و بزودی ضدحمله انجام خواهد شد برای بازگرداندن همه مناطق تا زمانی که از دست تروریسم آزاد شوند.
در همین رابطه تلویزیون سوریه از کشته شدن حدود هزار تروریست در حملات سه روز گذشته ارتش این کشور خبر داد. تلویزیون رسمی سوریه در این باره گزارش داد: ماحصل عملیات ارتش برای مقابله با تروریست‌ها طی سه روز گذشته هلاکت حدود هزار تروریست بوده است. المیادین هم نوشت: جنگنده‌های سوریه و روسیه حملاتی را به تحرکات تروریست‌ها در روستاهای «حزارین» و «الرکایا» در حومه جنوبی «ادلب» انجام دادند.
خط و نشان اسد
بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در نخستین اظهارات خود درباره تصرف مناطقی از این کشور توسط «هیأت تحریرالشام» و گروه‌های مسلح متحد آن، متعهد به استفاده از «قدرت» برای از بین بردن تروریسم شد. اسد گفت: «ما به دفاع از ثبات و تمامیت ارضی کشورمان ادامه خواهیم داد» و افزود: «با متحدانمان قادر به ضربه‌زدن به تروریست‌ها و حامیان آنها هستیم». رئیس جمهور سوریه افزود: «تروریست‌ها نماینده مردم سوریه یا نهادهای دولتی نیستند.»
این روزها بارها از تغییر چهره خاورمیانه صحبت شده است، چه از سوی اسرائیل و چه از سوی برخی طرف‌های منطقه‌ای. به نظر می رسد بحران حلب در دل خود این ظرفیت را دارد که پویایی های سیاسی-امنیتی جدیدی در منطقه غرب آسیا تشکیل دهد. انتخاب متفاوت اعراب در منازعه کنونی شاید این را به خوبی نشان می دهد.
برش
واشنگتن: رویدادهای حلب به ما ربطی ندارد
ایالات متحده در اولین واکنش به رویدادهای جاری سوریه تأکید کرد که اوضاع در این مناطق را زیر نظر دارد. شان ساویت، سخنگوی شورای امنیت ملی امریکا روز گذشته در بیانیه‌ای گفت، واشنگتن در چهل و هشت ساعت گذشته با پایتخت‌های منطقه در تماس بوده است. او افزود که امتناع سوریه از مشارکت در روند سیاسی و اعتماد وابستگی آن به روسیه و ایران، «شرایطی از جمله فروپاشی خطوط دفاعی نیروهای اسد در شمال غرب سوریه را ایجاد کرده که اکنون مشاهده می‌کنیم». سخنگوی امنیت ملی امریکا همچنین تأکید کرد که واشینگتن هیچ ارتباطی با حمله تحت رهبری «سازمانی که در لیست سازمان‌های تروریستی قرار گرفته» ندارد. ساویت اظهار کرد که ایالات متحده خواستار کاهش تشدید تنش و انجام یک روند سیاسی جدی و معتبر بر اساس قطعنامه شماره 2254 سال 2015 شورای امنیت سازمان ملل متحد و برداشتن گام‌های مثبت برای برقراری آتش‌بس و انتقال سیاسی در سوریه شده است. سخنگوی امنیت ملی کاخ سفید، در پایان تأکید کرد که ایالات متحده برای اطمینان از عدم بازگشت مجدد «داعش» به سوریه، به دفاع و حفاظت از پایگاه‌های نظامی خود در این کشور ادامه خواهد داد.
