یاسمن صادق‌شیرازی
خبرنگار

جوانان نخبه ایرانی با ارائه طرح‌های تحقیقاتی نانو در زمینه «ذخیره انرژی و انرژی‌های پاک»، موفق به کسب مدال طلای دومین المپیاد بین‌المللی فناوری نانو در کوالالامپور مالزی شدند و در جایگاه بالاتری نسبت به تایلند، هنگ‌کنگ، تایوان و مالزی ایستادند؛ رویدادی جهانی که به پیشنهاد ایران متولد شد و در دومین دوره، میزبانی آن پس از ایران، به مالزی رسید. در سال 2026 نیز تایوان میزبان این المپیاد 2سالانه خواهد بود. درباره این رویداد و درخشش ایرانی‌ها و همچنین وضعیت و جایگاه بین‌المللی ایران در این حوزه فناوری، با سرپرست تیم سه نفره المپیاد نانوی ایران در مالزی به گفت‌و‌گو نشستیم.

رتبه پنجم ایران در نانو
نانو که یکی از مهم‌ترین فناوری‌های روز دنیاست، امروزه در زندگی روزمره کاربرد فراوانی دارد. ایران هم در زمینه نانوتکنولوژی و فناوری جهش قابل‌توجهی داشته و در رتبه پنجم جهان در تولید علم نانو ایستاده است.  ایران در سال ۱۳۹۷ پیشنهاد برگزاری المپیاد فناوری نانو را ارائه داد که این ایده با استقبال سایر کشورها مواجه و در نهایت به رویدادی جهانی تبدیل شد. سرانجام نخستین دوره المپیاد نانو سال 98 در ایران برگزار شد و فعالان این حوزه موفق شدند با اثبات توانمندی‌های خود برای حل چالش‌های جهانی، توجه دیگر کشورها را در زمینه توسعه این فناوری به خود جلب کنند.

تعامل با نخبگان جهان
افشین رمضی، سرپرست تیم المپیاد نانو ایران در مالزی در گفت‌وگو با «ایران» در این‌باره گفت: دور اول این المپیاد سال ۱۳۹۸ برگزار شد و در حالی که انتظار می‌رفت دور دوم آن سال ۱۴۰۰ برگزار شود، متأسفانه با شیوع کرونا این فرآیند متوقف شد، اما با تلاش‌های دوباره ما برای برگزاری این المپیاد، در نهایت مالزی میزبان دور دوم این مسابقات شد.  وی با اشاره به موفقیت ایران در زمینه برگزاری المپیادهای داخلی نانو اظهار کرد: این موفقیت‌ها باعث حرکت به سوی عرصه‌های بین‌المللی در این حوزه شد. با استقبال گسترده جوامع بین‌المللی از ایده ایران، کمیته‌ای راهبردی متشکل از روسیه، کره‌جنوبی، تایوان، ایران و اتحادیه اروپا به منظور تدوین قوانین المپیاد تشکیل و در نهایت ایران به ‌عنوان دبیرخانه دائمی المپیاد نانو برگزیده شد. رمضی افزود: ایران میزبان نخستین دوره از این مسابقات بود و در دومین دوره المپیاد نانو هم نخبگان کشور موفق شدند در میان برترین‌ها، در جایگاه نخست بایستند.
 سرپرست تیم المپیاد نانو ایران درباره روند انتخاب تیم برتر گفت: در گام نخست، طرح‌ها از نظر علمی بررسی می‌شوند و سپس از نظر قابلیت اجرایی‌ مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. وجه تمایز این رویداد نسبت به المپیادهای دیگر این است که کاغذ‌محور نبوده و راهکار‌محور است. وی افزود:عنوان دور اول این مسابقات، «آب و محیط‌‌زیست» بود و در دور دوم موضوع «ذخیره انرژی و انرژی‌های پاک» در کانون توجه قرار گرفت.
 این فعال حوزه نانو ادامه داد: شرکت‌کنندگان در هر دوره باید بر اساس عنوان ارائه شده، طرح‌ها و راهکارهای خود را برای حل چالش‌های جهانی ارائه کنند و هر تیمی که بتواند بیشترین امتیاز را در بخش‌های علمی، نوآوری و تجاری‌سازی به دست آورد به‌ عنوان برترین تیم انتخاب می‌شود.
 رمضی درباره مهم‌ترین دستاوردهای المپیاد نانو ایران گفت: در کنار رتبه‌ای که کشورمان در این رویداد کسب کرد اتفاقات مثبت دیگری نیز رخ خواهد داد. این اتفاق منجر به شبکه‌سازی و تعامل محققان ما با نخبگان سایر کشورها می‌شود و از سوی دیگر اساتید و متولیان حوزه نانو، تعاملات خود را با سیاستگذاران دیگر کشورها توسعه می‌دهند. معمولاً اسپانسرهایی نیز در المپیاد حضور دارند که برخی طرح‌ها را برای حمایت انتخاب می‌کنند و نخبگان می‌توانند از این موضوع بیشترین بهره را ببرند.

فیلیپین، مشتری دانش نانو ایران
سرپرست تیم المپیاد نانو ایران یادآور شد: ایران با تکیه ‌بر نیروی انسانی و پشتوانه علمی خود، یکی از کشورهای مهم حوزه نانو در دنیا محسوب می‌شود تا آنجا که موفق به کسب رتبه پنجم دنیا در تولید مقالات نانو شده است. این موفقیت‌ها توجه فیلیپین را جلب کرد و این کشور خواستار استفاده از دستاوردهای ایران در این حوزه شد.
رمضی ادامه داد: همچنین در حال حاضر دوره‌هایی را با حضور متخصصانی از دانشگاه‌های برتر کشور از جمله دانشگاه تهران، صنعتی‌شریف و امیرکبیر برای اساتید فیلیپین برگزار کردیم. حتی قرار است پس از طی‌ شدن مراحل قانونی، با همکاری ایران دوره کارشناسی ‌ارشد نانو در فیلیپین برگزار شود. آموزش به اساتید فیلیپینی در حالی انجام می‌شود که این کشور تحریم نیست و به ‌راحتی می‌تواند چنین دوره‌هایی را از طریق کشورهای اروپایی برگزار کند. وی درباره صادرات محصولات نانویی هم گفت: در حال حاضر محصولات نانو را به ۵۰ کشور در ۵ قاره دنیا ارسال می‌کنیم و بر اساس آمارهای ستاد نانو، میزان صادرات این محصولات در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۴۵ میلیون دلار برآورد شده است.

حمایت ستاد نانو از نخبگان ایرانی
رمضی درباره نحوه حمایت از نخبگان حوزه نانو گفت: طرح‌های برگزیده در این دوره از مسابقات هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارند و قطعاً باید حمایت‌هایی از آنها صورت گیرد که این اقدام توسط ستاد نانو انجام می‌شود. البته ستاد نانو برنامه‌های گسترده‌ای برای حمایت و پشتیبانی از طرح‌های برتر دارد.
 وی با اشاره به برگزاری جلسات فعالان عرصه نانو با شرکت‌های بزرگ داخلی برای توسعه محصولات خود گفت: جلساتی در این ‌رابطه برگزار شده که امیدواریم به نتیجه لازم برسد و بتوانیم از طرح‌های نخبگان حمایت کنیم، ستاد نانو به‌ عنوان پشتیبان همیشه کنار آنها خواهد بود. رمضی، دوره‌های آموزشی «دانش‌آموزی نانو» را در بلوغ و نوآوری نانو ایران تأثیرگذار دانست و افزود: برنامه دانش‌آموزی نانو کشورمان یک برنامه منحصربه‌فرد در دنیا محسوب می‌شود چراکه در حال حاضر بسیاری از کشورها هنوز به موضوع دانش‌آموزی نانو ورود نکرده‌اند.

برش

تولید سوخت پاک با بهره‌گیری از نور خورشید

اعضای تیم المپیاد نانوی ایران متشکل از حمیدرضا قربانی دانشجوی دکترای مهندسی مواد، نیما دهقان دانشجوی کارشناسی مهندسی مواد و مسعود عطاپور به‌عنوان استاد راهنما از دانشگاه صنعتی اصفهان بودند که با ارائه طرح تحقیقاتی «تولید سوخت پاک از هیدروژن با بهره‌گیری از نور خورشید» موفق به کسب عنوان برتر در زمینه‌های نوآوری، فناوری و بازار شدند. به دنبال یک فراخوان، این طرح از بین ۱۵ طرح پژوهشی دیگر دانشگاه‌های ایران، انتخاب شد و به المپیاد مالزی راه یافت.  در طرح ارائه شده با تابش نور خورشید به صفحه نانویی طراحی شده، آب موجود در دستگاه به سوخت هیدروژن تبدیل می‌شود؛ سوخت هیدروژنی سوخت پاکی است که می‌تواند بدون انتشار گازهای گلخانه‌ای تولید شود ومی‌تواند به محیط زیست کمک کند.