زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم

 
«شینا انصاری» رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور می‌گوید، گزارش سازمان بازرسی برای تصمیم‌گیری درباره طرح ملی گردشگری آشوراده مفید بوده است. پای سازمان بازرسی پس از آنکه در سال گذشته و پس از 20 سال، دولت وقت اعلام کرد تکلیف طرح گردشگری را روشن و آن را اجرایی می‌کند به میان کشیده شد. این سازمان نظارتی ایرادهایی به طرح وارد کرد که به مطالبه فعالان حوزه محیط‌زیست تبدیل شد.
 
ورود سازمان بازرسی به آشوراده
سازمان بازرسی ابتدا پرسید، چرا بر خلاف قانون موجود که مدیریت یکپارچه پناهگاه حیات‌وحش میانکاله را به اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست مازندران داده است، ناگهان اداره‌کل حفاظت محیط‌‌زیست گلستان دارای اختیارات فراقانونی در این منطقه شده است؟ همچنین این سؤال را مطرح کرد که چرا برخلاف آیین‌نامه، «ارزیابی اثرات زیست‌محیطی» به اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست گلستان واگذار شده وقتی طبق قانون «کارگروه ملی ارزیابی اثرات زیست‌محیطی» باید این موضوع را بررسی، تأیید یا رد کند. این سازمان با توجه به ارزش بالای زیستگاهی، از سازمان حفاظت‌ محیط‌زیست خواست تا املاک خصوصی این منطقه را خریداری کند و در مالکیت دولت قرار دهد. این پیش‌شرط را هم گذاشت که حتماً گزارش ارزیابی اثرات زیست‌محیطی آشوراده باید بر پایه نتایج لایروبی خلیج گرگان انجام شود. نبود این گزارش را هم به سازمان حفاظت محیط‌زیست تذکر داد. از نگاه این سازمان نظارتی، نحوه بهره‌برداری از مناطق چهارگانه در طرح طبیعت‌گردی آشوراده خلأ قانونی دارد، برای همین هم سازمان بازرسی از سازمان حفاظت محیط‌زیست خواست، آیین‌نامه اجرای «قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست» را تصحیح کند تا چهارچوب قانونی این مناطق مشخص شود. سازمان بازرسی با یادآوری مصوبه ۱۳۹۴ شورای عالی معماری و شهرسازی ایران هم آب پاکی را روی دست همگان ریخت و طرح را برخلاف قانون دانست. این مصوبه می‌گوید، مناطق نمونه گردشگری که در تلاقی با مناطق چهارگانه محیط‌زیستی هستند، باید لغو امتیاز و مجوز آنها باطل شود، به‌رغم این مصوبه، مجوز «منطقه نمونه گردشگری آشوراده» باطل نشد و این نتیجه از نگاه سازمان بازرسی بر خلاف قانون است. تصمیم‌گیران این سازمان نظارتی، همچنین از پردیسان خواستند تا آیین‌نامه‌ای در خصوص نحوه احراز صلاحیت مجری طرح در مناطق چهارگانه و مناطق مدیریتی حیات‌وحش تنظیم کند و این آیین‌نامه به نحوی باشد که وزن محیط‌زیستی، بر وزن توسعه‌ای و جنبه اقتصادی مجریان طرح غلبه کند و سابقه تخلف یا شکایت از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست و دیگر ادارات تابعه علیه مجری طرح، به دلیل تخریب محیط‌زیست وجود نداشته باشد. سازمان بازرسی به فقدان اجرای مزایده برای طرح گردشگری که شامل عدم انتخاب مجری، طبق طرق قانونی بوده هم ایراد وارد کرد و گفت، طرق قانونی در خصوص طرف قرارداد و مجری رعایت نشده است. در نهایت هم سازمان حفاظت محیط‌زیست مکلف شد اولاً نسبت به تعیین تکلیف قطعی قرارداد منعقده و ابلاغ نشده، اقدام کرده و قرارداد جدید بهره‌بردار، اخذ تمامی مجوزهای لازم و همچنین رعایت صحیح ارکان قرارداد صورت پذیرد. ثانیاً با همکاری اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان برای تعیین تکلیف تمام قراردادهای مفتوح قبلی در خصوص جزیره آشوراده، اقدامات لازم را انجام دهد.
 
تصمیم دولت پزشکیان برای آشوراده
بعد از آنکه پزشکیان به پاستور رفت و شینا انصاری به پردیسان، حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، از بررسی طرح‌های موجود در آشوراده تا تصمیم‌گیری کارشناسی خبر داد. این تصمیم به اعتراض مسئولان استانی از جمله استاندار وقت گلستان که چندی پیش جایش را به استاندار جدید داد، منجر شد. آنها صحبت‌های ضرابی را به توقف طرح ملی گردشگری آشوراده که می‌تواند گره اقتصادی استان را باز کند، تعبیر کردند.
گره‌گشایی از اقتصاد با یک طرح گردشگری با واکنش فعالان روبه‌رو شد و آن را به آمارسازی و بهانه‌ای برای ایجاد طرح‌هایی بدون رعایت حقوق محیط‌زیست تفسیر و تعبیر کردند. فعالان محیط‌زیست که در دو دهه گذشته اجازه ندادند این طرح اجرایی شود، این بار هم پشت سازمان حفاظت محیط‌زیست ایستادند. سازمان هم اعلام کرد، اصلاً طرحی آغاز نشده که بخواهد متوقف شود. این مسأله را هم مشخص کردند که طرح گردشگری آشوراده قرار نیست متوقف شود، اما قرار است با رعایت حال و حقوق محیط‌زیست اجرایی شود. این اعلام نظر تا حدودی باعث سکوت دو طرف ماجرای طرح (موافقان و مخالفان) شد.
 اجرای اصل 50
 حالا حمید ضرابی، معاون محیط طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، می‌گوید: در اجرای اصل ۵۰ قانون اساسی، سیاست‌های کلی نظام، قانون برنامه هفتم توسعه و برنامه‌های دولت چهاردهم با راهبرد حفاظت پایدار تنوع زیستی کشور از طریق مشارکت‌پذیری و توافق‌سازی، دانش‌محوری، استفاده از تکنولوژی‌های نوین و اقتصادی کردن حفاظت با نقش دادن به مردم محلی، تلاش برای تحول‌آفرینی در این حوزه را آغاز کرده است. او می‌گوید: طبیعت‌گردی به عنوان یکی از فعالیت‌های سازگار با محیط‌زیست، به مثابه راهکاری برای همسو کردن منافع و جلب مشارکت مردم محلی، همواره مورد تأکید متخصصان محیط‌زیست بوده است، اما از دیگر سو، گردشگری بی‌ضابطه و کم‌توجهی به اصول گردشگری پایدار می‌تواند اثرات مخرب و ویرانگری را در پی داشته باشد.
 ضرابی، انجام فعالیت‌های گردشگری در جزیره آشوراده با سابقه حدود سه دهه مناقشه و حساسیت‌های عمدتاً منفی اجتماعی و رسانه‌ای را در زمره اولین اولویت‌های معاونت طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست برای اقدامات اصلاحی با رویکرد تمرکز بیشتر بر حفظ محیط‌های طبیعی، سهم‌دهی به مردم محلی و بهره‌برداری پایدار از جزیره در سه ماه گذشته اعلام می‌کند و می‌گوید:« صدور دستور توقف موقت فعالیت‌های ناهماهنگی که در جزیره انجام می‌شد، اگر چه در ابتدا با برخی واکنش‌های منفی مقامات محلی حاشیه‌ساز شد، اما معاونت طبیعی و تنوع زیستی سازمان بی‌توجه به این حواشی با حمایت قاطع دولت و ریاست سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، با جلب مشارکت و همراهی مقامات استان گلستان و برگزاری ده‌ها ساعت جلسه با مدیران ارشد ملی و استانی در سازمان حفاظت محیط زیست کشور، برای اصلاح برنامه‌ها و استاندارد‌سازی فعالیت‌ها و همسو کردن اقدامات در دست انجام، موفقیت‌های چشمگیری به دست آورد.»
 
حذف ساخت‌وسازهای سنگین
ضرابی، اولین موافقت دولت را حذف فعالیت‌های مرتبط با تفرج متمرکز (فعالیت‌های دارای ساخت‌وساز سنگین و زمینه‌ساز حضور جمعی و پرحجم طبیعت‌گردان) از زون ۲۲ هکتاری در کنار ساحل و انتقال این فعالیت‌ها به پهنه طرح هادی و اراضی مستثنیات روستای آشوراده اعلام می‌کند و از ممنوعیت هر گونه ساخت‌وساز و تغییر کاربری جدید در روستا و تمرکز بر بازسازی و استفاده از مستحدثات موجود خبر می‌دهد.
او می‌گوید: با مسئولان استانی درخصوص بازنگری طرح هادی روستا به نحوی که مرکز آموزش و تفسیر محیط‌زیست، موزه‌ها، رستوران، مسجد، اورژانس و بازارچه‌های محلی و دیگر فعالیت‌های مرتبط با تفرج متمرکز در طرح هادی روستا و مستثنیات مکان‌یابی شوند، به توافق رسیده‌ایم.
همچنین براساس آخرین تصمیم‌گیری‌ها، طرحی برای ایجاد حداکثر ۲۰ واحد بومگردی با ظرفیت اقامت شبانه جمعاً ۸۰ نفر در راستای عملیاتی شدن ظرفیت برد جزیره در طرح هادی روستا که با مشارکت مردم محلی اجرا و بهره‌برداری خواهد شد، در انداخته‌اند. ایجاد فضای مناسب برای نقش‌آفرینی جامعه محلی برای مشارکت در این طرح در قالب تعاونی ذی‌نفعان محلی و ایجاد اقامتگاه‌های بومگردی و بازارچه‌های سنتی عرضه محصولات محلی از دیگر برنامه‌های دولت برای طرح گردشگری آشوراده است.
 
بازگشت مجدد صندوق ملی محیط‌زیست
وقتی طرح طبیعت‌گردی آشوراده در دولت گذشته به تصویب رسید، بسیاری از کارشناسان و فعالان حوزه محیط‌زیست آن مصوبه را مساوی با ایجاد ساخت‌وسازها و ورود سرمایه‌گذارانی که حقوق محیط‌زیست را رعایت نخواهند کرد و به ساخت‌و‌سازهای سنگین دست خواهند زد، دانستند. معاون وقت اعلام کرد، طرح را به صندوق ملی محیط‌زیست خواهد داد و سازمان بر فعالیت‌ها نظارت خواهد کرد، اما آن قرار بر قرار نماند. صندوق کنار رفت و طرح به یک سرمایه‌گذار واگذار شد. این واگذاری به انتقاد فعالان محیط‌زیست و مخالفت آنان منجر شد. حالا ضرابی، از بازگشت مجدد صندوق ملی محیط‌زیست به جزیره و مشارکت جدی این نهاد تخصصی وابسته به سازمان در سرمایه‌گذاری و مدیریت طرح طبیعت‌گردی آشوراده که با حذف برخی سرمایه‌گذاران بیرونی، زمینه‌ساز جلب اعتماد عمومی خواهد بود، خبر می‌دهد.

بــــرش

باید‌های اجرایی یک طرح

ضرابی همچنین از تبدیل اردوگاه دانش‌آموزی آشوراده به مرکزی برای آموزش محیط‌زیست برای دانش‌آموزان و مردم محلی خبر می‌دهد و می‌گوید: توافق بر نحوه مدیریت محیط‌زیستی فعالیت‌ها در مراحل ساخت و بهره‌برداری، ازجمله رعایت حریم تالاب در ساخت‌وسازها و‌ تعیین کاربری حفاظتی بر این عرصه‌ها، استفاده از مصالح بومی و سازگار با طبیعت، معماری بومی، جمع‌آوری و دفع پسماندها و مدیریت فاضلاب با رویکرد استفاده مجدد از آب و پسماند و توسعه انرژی‌های پاک از دیگر باید‌های طرح گردشگری آشوراده است.