مریم سالاری
روزنامه نگار

پنجشنبه گذشته زمانی که اعضای شورای حکام برای تصمیم‌گیری درباره برنامه هسته‌ای ایران دور هم جمع شده بودند خود را با موج وسیعی از مخالفت‌ها درباره قطعنامه در دستور کار علیه ایران روبه‌رو دیدند که با رنگ و بوی پیشین نشست‌ها بیگانه بود؛ مخالفت‌هایی که زیر سایه دیپلماسی ایران در روزهای اخیر، مطالبات گروه پرشماری از اعضای شورا را نمایندگی می‌کرد و به نحوی بارز نگرانی عمیق بخشی از جامعه بین‌الملل نسبت به تندشدن فضا علیه ایران را به نمایش می‌گذاشت. هرچند با وجود این نارضایتی‌ها که در رأی مخالف طیف گسترده‌ای بازتاب پیدا کرد، قطعنامه پیشنهادی از مجموع ۳۵ کشوربا ۱۹ رأی موافق، ۱۲ رأی ممتنع و 3 رأی مخالف روسیه، چین و بورکینا‌فاسو به تصویب رسید اما این مانع از ندیدن واقعیات جدید در حال بروز در نشست پرتلاطم شورای حکام نبود. قطعنامه جدید درحالی به تصویب رسید که برای نخستین بار در سه سال اخیر موضوع ایران به یکی از اختلافات قابل توجه میان اعضا تبدیل شد که شورای حکام را از میان به دو نیم تقسیم می‌کرد؛ دو نیمه‌ای که در یک سوی آن موافقانی ایستاده بودند که حرف و ادعای مهم‌تر و تندتری از قطعنامه‌های پیشین در دولت سیزدهم نداشتند اما درعین حال برای نخستین بار با جبهه مخالفان پروپاقرصی روبه‌رو می‌شدند که دیپلماسی مبتکرانه تهران آنها را به حل مناقشات جاری از فرآیندهای دیپلماتیک ترغیب کرده بود تا امید به رویکرد دولت مسعود پزشکیان را در رأی منفی خود به قطعنامه پیشنهادی نشان دهند.

موافقان کم تعداد
نگاهی به میزان آرای موافق و مخالف به قطعنامه پیشنهادی اخیر از شکاف و دودستگی اعضای شورا پرده برمی دارد که ناچار شدند برای تصمیم‌گیری پیرامون مباحثه داغ و جنجالی خود، بر شمار روز و ساعت نشست بیفزایند تا در نهایت در آخرین ساعات پنجشنبه قطعنامه مورد نظر خود را با رأیی شکننده به تصویب برسانند. چه برای اولین بار در سال‌های اخیر بود که صفحه نمایش آرا میزان موافقان قطعنامه ضد ایران را کمتر از عدد 20 نشان می‌داد. خرداد 1400 بود که از ٣۵ کشور عضو شورای حکام 30 کشور به قطعنامه رأی مثبت دادند و در نشست آبان ماه همان سال نیز با 26 رأی موافق همچنان برتری قاطع خود را در روند ضدیت با ایران حفظ کردند. اما تدارک ایران در پی روی کار آمدن پزشکیان در نسبت با قریب به اتفاق کشورهای عضو آژانس، دیپلماسی فعالی را به منصه ظهور رساند که توانمندانه لابی‌های اسرائیل را در تلاش برای جلب آرای بیشتر علیه ایران ناکام ساخت و توانمندی دستگاه دیپلماسی دولت را به نمایش گذاشت. تماس‌های فشرده سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه همزمان با گردهمایی شورای حکام با وزرای خارجه کشورهای عضو از وزیر خارجه فرانسه گرفته تا وزرای خارجه غنا (رئیس شورا)، مصر، ارمنستان، تایلند و آفریقای جنوبی در راستای مدیریت فضای جاری و در امتداد تحقق مواضع تهران مبنی بر مدیریت تخاصم و هدایت آن به سمت همکاری‌های سازنده با آژانس بود. بنابراین مواجهه فعال و مقتدرانه ایران را در جریان آنچه در صدور قطعنامه‌ای که محتوای آن نسبت با قطعنامه‌های پیشین، بیشینه‌ای نداشت و با 19 رأی موافق کمترین همراهی را با خود داشت، نمی‌توان بی‌ارتباط با جاری شدن گفتمانی دانست که مبنای حرکت دولت چهاردهم در عرصه دیپلماسی قرار گرفته است. این مهم در گفته‌های بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی به «ایران» هم مورد توجه قرارگرفت. او با اشاره به اینکه قطعنامه اخیر رأی کمتری نسبت به قطعنامه قبلی داشته است، تصریح کرد: «اعضای شورای حکام با رأی ممتنع خود نشان دادند به هیچ وجه مایل نبودند که قطعنامه تصویب شود و سخنرانی‌های خوبی داشتند و تعجب کردند که چرا برخی کشورها روش فشار را در پیش گرفته‌اند.»

«گروسی» موافق قطعنامه نبود
هرچند «رافائل گروسی»، مدیر کل آژانس کوشید آورده‌ای را که از سفر اخیر خود از ایران به وین به همراه برده بود در مسیر تعدیل فضای تند جاری در شورای حکام به کار گیرد و پیشنهاد بدون شرط ایران مبنی بر کاهش انباشت ذخایر اورانیوم غنی شده 60 درصد را مقدمه‌ای برای همکاری بدون ضرب شورای حکام تبدیل کند اما بیانیه‌هایی که نمایندگان ایالات متحده و تروئیکای اروپایی پیش از تصویب قطعنامه منتشر کردند، خواسته‌هایی فراتر از تفاهمات ایران و «گروسی» را نشان می‌داد. به گفته محسن نذیری اصل، سفیر ایران درآژانس «این قطعنامه در زمانی تصویب شده که بازدید مدیرکل آژانس از سایت‌های هسته‌ای ایران اتفاق افتاده و با تفاهمات صورت گرفته با مدیر کل، وعده‌های خوبی داده شده است بنابراین قطعنامه صادرشده قول‌ها و نقشه راهنمایی که طرفین بر سر آنها با مدیرکل مورد توافق قرار گرفته است، در نظرنمی گیرد.» این اعتراض او افزون بر قطعنامه، ناظر به سیاهه تروئیکای اروپایی و ایالات متحده در نشست اخیر شورای حکام بود که علاوه بر رقیق کردن همه ذخایر اورانیوم غنی شده 60 درصد، توقف این سطح از غنی‌سازی و ازسرگیری اجرای پروتکل الحاقی را خواستار شده بود. این در حالی بود که «گروسی» با هدف ایجاد امکانی برای تعامل در سفر خود به تهران پیشنهاد داده بود ذخایر ۶۰ درصد موقتاً بالا برده نشود که با موافقت مشروط ایران روبه‌رو شده بود. با همه اینها آن‌طور که مقام‌های کشور از جمله کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی وزارت خارجه مطرح کرده، قطعنامه شورا درخواست‌هایی فراپادمانی از ایران نداشته است و هیچ ارتباطی بین برنامه هسته‌ای ایران و شورای امنیت برقرار نمی‌کند. او این را هم گفت که «گروسی» موافق قطعنامه نبود اما آژانس تحت فشار بعضی اعضای خاص خود، آن را به رأی گذاشت.

ضرورت دیپلماسی هدفمند
همه آنچه در روزهای پرتلاطم آژانس نسبت به پرونده هسته‌ای ایران رخ داد، در پیوند مستقیم با یکی از استثنایی‌ترین مقاطع تاریخی سیاست خارجی جمهوری اسلامی قرار داشت. جنگ غزه و تلاش تل آویو برای توسعه بحران و کشاندن ایران به رویارویی مستقیم واقعیتی بود که خود را بر روندهای پیدا و پنهان جاری در نشست شورای حکام هم تحمیل کرد. این در حالی بود که دیپلماسی دولت چهاردهم در کنار همکاری‌های منطقه‌ای و تعامل سازنده با بازیگران دور و نزدیک، مأموریت مهم بی‌اثرسازی و برطرف ‌کردن موضوعات مورد مناقشه با آژانس را هم در دستور کار قرار داد و خود را برای گام برداشتن در مسیر تازه همکاری با این نهاد نظارتی آماده دید. در چنین بزنگاهی بود که دیپلماسی راهبردی توسط محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی و نیز سید عباس عراقچی به عنوان سکاندار دستگاه سیاست خارجی پیگیری شد و میان اعضای شورا و همچنین مدیر کل آژانس با حامیان قطعنامه فاصله قابل ملاحظه‌ای انداخت. با این پیشینه و بر اساس آنچه در قطعنامه اخیر آمده، «گروسی» مأمور شده تا یک «گزارش جامع» درباره وضعیت فعالیت‌های هسته‌ای ایران تهیه و آن را برای بررسی به نشست بعدی شورای حکام در ماه مارس ۲۰۲۵ ارائه کند. بازه زمانی مناسبی که ایران در آن این امکان را دارد محتوای رایزنی با آژانس را از سطح رایج بالاتر ببرد و هدفمندی تحرکات دیپلماتیک خود مبنی بر حل زودهنگام پرونده‌های روی میز را در راستای استیفای حقوق و منافع ملی به نمایش بگذارد. بنابراین ضروری است مقام‌های ایران با تمرکز ویژه همه ظرفیت‌های فکری و سیاسی خود را معطوف حل پرونده هسته‌ای کرده و چشم و گوش خود را به روی اتفاقات چراغ خاموشی که در لابی‌های آژانس و محافل سیاسی و امنیتی غربی- اسرائیلی می‌گذرد، باز نگه دارند و از فرصت سه ماهه پیش رو تا زمان تهیه گزارش جدید مدیر کل بهره تام و تمام ببرند؛ امری که مانع از آن خواهد شد تندروهای داخلی امریکا با مانور روی ادعای تسلیحاتی شدن فعالیت‌های هسته‌ای ایران، دولت دوم «دونالد ترامپ» را برای درپیش گرفتن فشارهای جدید علیه ایران ناگزیر کنند و از همان آغاز راه را به روی دیپلماسی ببندند.

بــــرش

یک «منبع موثق» به ایران خبر داد
آغاز گازدهی به 23 زنجیره سانتریفیوژهای پیشرفته
حرکت معکوس غرب و بازنمایی آن در قطعنامه شورای حکام، بلافاصله از سوی ایران پاسخ گرفت و واکنش آن دقایقی پس از اعلام صدور قطعنامه در بیانیه مشترک سازمان انرژی اتمی و وزارت امور خارجه با صدور فرمان انجام اقدامات مؤثر از جمله راه‌اندازی مجموعه‌ معتنابهی از سانتریفیوژهای جدید و پیشرفته از انواع مختلف بازتاب یافت. یک منبع موثق در تشریح جزئیات این پاسخ به «ایران» گفته است: اقدامات ایران در هر دو سایت «فردو» و «نطنز» به جریان خواهد افتاد و گازدهی به 23 زنجیره سانتریفیوژهای پیشرفته IR4،IR2mو IR6 راشامل خواهد شد. به گفته او این اقدام می‌تواند ظرفیت غنی‌سازی و تحقیق و توسعه صنعتی را به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش دهد.