سهیلا نوری
خبرنگار

این روزها کافی است سری به اماکن عمومی بزنید. جایی مثل مترو تا با واقعیت سونامی آسیب‌های گردنی که تا 10 سال دیگر گریبان بسیاری از مردم را خواهد گرفت، مواجه شوید. ایستگاه مترو نوبنیاد. ساعت 9 و نیم صبح دوشنبه. از کودک 10 ساله تا مادربزرگی که می‌گوید 65 سال دارد، روی صندلی‌های واگن اول نشسته‌اند. هیچ‌کدام حتی برای چند ثانیه سر بلند نمی‌کنند و تبلیغات روی دیواره واگن را نمی‌خوانند چه برسد به اینکه کتاب بخوانند یا مجله ورق بزنند. تمام حواس‌شان به صفحه موبایل است. تا جایی که اینترنت یاری کند پست‌های اینستاگرام را بالا و پایین می‌کنند و نیم‌نگاهی هم به تلگرام و واتس‌اپ می‌اندازند، قطار که در تاریکی تونل گم می‌شود، می‌روند سراغ عکس‌ و فیلم‌های داخل گوشی. پسر نوجوان که با هیجان و بدون توجه به اطراف مشغول بازی جنگیcall of duty است با قطع شدن اینترنت سریع عصبانی می‌شود. الگوی استفاده از موبایل در همین واگن خلوت مصداق مشت نمونه خروار است. به‌طور متوسط هر فرد در طول شبانه‌روز 3 تا 6 ساعت با یکی از تکنولوژی‌های الکترونیکی مثل گوشی همراه، تبلت، لپ تاپ و تلویزیون کار می‌کند که هرکدام مشکلات و مسائل خاص خود را به‌دنبال دارند. تلفن همراه این روزها یار غار همه ما ایرانی‌ها از کودکان تا سالمندان شده بدون آنکه بدانیم به گواه متخصصان بیماری‌های اسکلتی عضلانی کشور، به واسطه استفاده نادرست از همین دستگاه کوچک اما پر از امکانات، طی 10 سال آینده سونامی آسیب‌های گردنی ایران را درمی‌نوردد.
 
شاه‌کلید تحرک
«پیش از پاندمی کرونا، شیوع گردن‌درد در میان دانش آموزان و دانشجویان جهان حدود 37 درصد برآورد شده بود، درحالی‌که با شیوع ویروس کرونا و آغاز کلاس‌های آنلاین، این آمار به 62 درصد افزایش پیدا کرد.»
دکتر آرمان احمدزاده روماتولوژیست و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان این آمار مهم، با اشاره تلویحی به این واقعیت که سن ابتلا به بیماری‌های اسکلتی عضلانی کاهش پیدا کرده است، از افزایش نگرانی‌ها و عوارضی یاد کرد که در آینده نه‌چندان دور گروه‌های سنی مختلف به آن دچار خواهند شد و ایرانیان هم از آن مستثنی نیستند.
به گفته این پزشک متخصص سبک زندگی‌ جوامع صنعتی در بروز این مشکلات اسکلتی عضلانی بسیار دخیل است چراکه پیش از این، زندگی‌ها با تحرک بیشتری همراه و به همین واسطه عضلات بدن ورزیده‌تر بود. بزرگ‌ترها برای خرید و انجام بسیاری از کارها رفت‌و‌آمد بیشتری داشتند، کودکان و نوجوانان هم از بازی‌های پرجنب‌و‌جوش و آویزان شدن از بارفیکس گرفته تا خریدن نان، ساعاتی را تحرک داشتند و عضلات بالاتنه آنها بیشتر درگیر می‌شد، اما امروز که کوچه‌ها خالی از سر‌و‌صدای بازی بچه‌ها است، بر چهارچوب درها و گوشه‌و‌کنار حیاط خانه‌ها کمتر میله بارفیکس می‌بینیم و حتی برای خرید نان، نرم‌افزارها به میان آمده‌اند، تحرک افراد هم به حد چشمگیری کاهش پبدا کرده است، ولی از آنجا که نمی‌توان انتظار داشت زندگی‌های امروزی تحت‌تأثیر سرعت فناوری قرار نگیرد، باید با انجام تمرینات ارگونومیک (بالاانداختن شانه، حرکت معروف به خبردار و تمرین بال‌زدن به کمک بازوها) حین درس‌خواندن، تایپ کردن و حتی انجام بازی‌های کامپیوتری به میزان قابل قبولی از میزان آسیب‌های اسکلتی عضلانی کاست.
 
جلوی آیینه صحبت کنید
این روزها که نسل‌های مختلف کنسول بازی ویدیویی جای بازی‌های گذشته را گرفته باید نحوه صحیح استفاده از آن را به کودکان و نوجوانان آموزش داد. حالا که موبایل، تبلت و کامپیوتر به ابزار درس‌خواندن دانش‌آموزان و دانشجویان تبدیل شده و ساعت‌های طولانی بر صفحه این ابزارهای الکترونیکی خیره می‌شوند، باید بیاموزند به‌جای خم کردن سر به سمت پایین یا به عقب که موجب فشار آمدن به دیسک‌های بین‌مهره‌ای می‌شود، صفحه را به موازات چشم خود قرار دهند.
دکتر آرمان احمدزاده که خم‌کردن سر به مدت زیاد، استفاده نادرست از تلفن همراه هنگام مکالمه‌های مکرر و طولانی و البته استرس و اضطراب را از دلایل مهم اسپاسم‌ عضله ذوزنقه‌ای پشت گردن و عضلات اصلی چرخاننده شانه می‌داند، توصیه می‌کند افراد به جای اینکه مثل نقل‌و‌نبات داروهای تسکین‌دهنده و آزادکننده عضلات بخورند، ورزش‌هایی مثل یوگا انجام دهند و به کمک آیینه رفتار بدن‌شان را اصلاح کنند. این پزشک متخصص در تشریح موارد یادشده می‌گوید: اینکه به فرزندمان بگوییم «وقتی همسن تو بودم، به جای بازی با تبلت، ورزش می‌کردم» به هیچ عنوان باعث تغییر رفتار او نخواهد شد، در مقابل آموزش حرکات اصلاحی و مؤثر و تأکید بر انجام آنها حین استفاده از ابزارهای الکترونیکی بهترین راهکار است. به‌عنوان مثال یک قانون نانوشته در خانواده‌ها برقرار شود که به موجب آن، 2 ساعت بازی با پلی‌استیشن منوط به 30 دقیقه دویدن، پیاده‌روی یا استفاده از وسایل ورزشی پارک باشد؛ نتیجه این تمرینات هم به‌وسیله همین فناوری‌های هوشمند و محبوب کودکان و نوجوانان ثبت شود و و‌الدین در جریان آن قرار بگیرند. به این ترتیب کودک یا نوجوان به نوعی مالیات استفاده از بازی کامپیوتری را به پدر و مادرش پرداخت می‌کند؛ مالیاتی که آینده کودک را به سلامتی و زندگی باکیفیت‌تر گره خواهد زد.
درمورد بزرگ‌ترها هم باید بگویم حالا که دیگر مثل گذشته‌های نه‌چندان دور از تلفن‌های ثابت که باعث می‌شد فرد هنگام مکالمه در موقعیت صحیحی قرار بگیرد و گوشی تلفن را در موازات شانه نگه دارد، استفاده نمی‌شود، بهتر است از آیینه کمک گرفت. به این معنا که فرد با ایستادن مقابل آیینه و صحبت کردن با تلفن همراه، در جریان الگوهای اشتباه بدن خود قرار بگیرد. بدون شک افرادی که عادت دارند برای آرام صحبت کردن در اماکن عمومی، به سمت جلو خم شوند، یا آنهایی که تلفن را با زاویه 60 درجه دست می‌گیرند و حین مکالمه گردن خود را به سمت عقب می‌برند گویی که با آسمان صحبت می‌کنند، به کمک همین آیینه از بروز آسیب‌های اسکلتی عضلانی بی‌شماری در آینده مصون خواهند ماند.
به گفته این پزشک متخصص، استفاده طولانی‌مدت از یک عضله موجب آسیب‌دیدگی آن می‌شود و آنجا که معمولاً در طول روز نزدیک به 20 مرتبه از تلفن همراه استفاده می‌کنیم، بهتر است تا جایی که امکان دارد، حین مکالمه روی صندلی بنشینیم، تلفن همراه را دست به دست کنیم و ستون فقرات را در موقعیت صاف قرار دهیم. همچنین حین انجام کارهای تکراری، عضلات را جابه‌جا کنیم، به این معنی که یک کار تکرارشونده را برای دقایقی تعطیل و سراغ کار دیگری برویم و در حدفاصل انجام این کارها، شانه‌ها را مطابق الگوی بدن زمانی که می‌خواهیم بگوییم «به من چه» برای 5 ثانیه بالا نگه داریم و سپس رها کنیم. ارتباط تصویری و استفاده از بلندگوی تلفن هم از دیگر روش‌های مؤثری است که این پزشک متخصص به آن تأکید می‌کند.