احمد مسجد جامعی در گپ و گفت با «ایران» از نقش آفرینی کافه کتاب ها در زندگی روزمره گفت
گعده های فرهنگی در قهوه خانه های مدرن
گروه فرهنگی/ روزکتابگردی عنوان پویشی مردمی است که حدود یک دهه قبل به ابتکار احمد مسجد جامعی طرح شد و با استقبال مردم و کتابفروشیها رنگ تازه‌ای به ویژه‌برنامه‌های هفته‌های کتاب بخشید. هرچند که از سوی متولیان فرهنگی دولت قبل نادیده گرفته شد و امسال پس از یک دوره وقفه بار دیگر دوستداران کتاب را به کتابفروشیها کشاند. مسجدجامعی درباره اهمیت روشن نگه داشتن چراغ کتابفروشیها به «ایران» گفت: «کتابفروشیها جایگاه خود را در افزایش ارتباط عاطفی دارند و شکل‌گیری کافه کتاب‌ها محصول همین نگاه است که می‌تواند جان تازه‌ای به فرهنگ ببخشد.»
کافه‌کتاب‌ها محصول امروزی‌سازی کتابفروشیها
احمد مسجدجامعی از وزرای اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی با تأکید بر اینکه کتابفروشی‌های محله‌ای هم می‌توانند در روزگار مدرن به فعالیت خود ادامه دهند به «ایران» گفت: «برخی از کتابفروشی‌هایی که امروزه با نسل جدید مدیران و ایده‌های نو به‌روز و احیا شدند، فرزندان همان کتابفروشی‌های قدیمی هستند. برای اینکه این موضوع روشن شود قضیه را با مثال قهوه‌خانه‌ها بیان می‌کنم. زمانی بود که مردم در قهوه‌خانه‌ها می‌نشستند و صحبت می‌کردند. شاهنامه‌خوانی، پرده‌خوانی و برنامه‌های دیگر داشتند. این روزها کافه کتاب‌ها شکلی از نقش همان قهوه‌خانه‌ها را دارند، با این تفاوت که در کافه کتاب‌ها همان‌قدر مردان حضور دارند که بانوان.»
این پژوهشگر با اشاره به برگزاری شب‌های شعرخوانی، قصه‌خوانی و معرفی کتاب در کافه کتاب‌ها، ادامه داد: «مردم در کافه‌ها می‌نشینند و چای و قهوه می‌نوشند و یکدیگر را در جریان کتاب‌ها و شعرهایی که خوانده‌اند یا فیلم‌هایی که تماشا کرده‌اند و آوازهایی که شنیده‌اند قرار می‌دهند؛ به فهمی مشترک از مناسبات و زندگی نزدیک می‌شوند و به واقع نوعی مفاهمه در این روند شکل می‌گیرد.»
او ادامه داد: «کارکردهای جایگزین با توجه به نیازهای انسان امروز به کتابفروشی افزوده و برخی کارکردها در آن به روز شده است؛ اما ذات مسأله یعنی برقرار کردن ارتباط عاطفی، محبتهای فیمابین، جریان زندگی روزمره و فهم مشترک نتیجه این نشست‌ها در کتابفروشیها و کافه کتاب‌ها است.»
وزیر پیشین فرهنگ و ارشاد اسلامی افزود: «در گذشته محله‌ها افقی بود، این روزها محله‌ها عمودی شده است و به هر کدام از برج‌ها می‌توان به عنوان محله نگاه کرد. جای قهوه‌خانه‌ها را کافه‌ها گرفته است. کتابفروشی محله‌ای نقش خود را حفظ کرده است و کارکرد آن با کتابفروشیها و ناشران بزرگی که کتابفروشی دارند، فرق می‌کند. در گذشته کتابفروشیها پاتوق افراد برجسته علمی و فرهنگی بود اما کافه کتاب‌ها همانند قهوه‌خانه‌ها همه اقشار خصوصاً جوانان را فرا می‌خواند.»
کتابفروشی عنصر فراموش شده در مناسبات شهری
مسجدجامعی با اشاره به اینکه کتابفروشی‌های محلی در نقش‌های محلی‌شان موجب ارتقای ارتباط عاطفی می‌شوند، گفت: «کتابفروشی‌های محله‌ای در عین تحول جایگاه خود را حفظ کرده‌اند و شکل‌گیری کافه کتاب‌ها محصول همین نگاه است. کتابفروشی‌های قدیمی لوازم‌التحریر، وسایل هنری و کتاب‌های درسی می‌فروختند. در این سال‌ها متأسفانه فروش کتاب‌های درسی مدارس را خود دولت عهده‌دار شده و این سیاست تمرکزگرا به نفع جامعه کتابخوان نیست. امیدوارم که در این دولت به حفظ منافع کتابفروشان و کتاب‌خوانان توجه و دراین‌باره با کمک تشکل‌های نشر راهکار مناسبی اندیشیده شود.» به گفته او، در کتابفروشی‌های محله‌ای همواره افرادی که کتابی می‌خواهند، به کتابفروشی محلی سفارش می‌دهند و حتی اگر آن کتابفروشی کتاب مورد نظر را نداشته باشد، آن را در طول چند روز در اختیار مخاطب قرار می‌دهد.
رئیس پیشین شورای اسلامی شهر تهران کتابفروشی‌های محلی را به عنوان فرصتی معرفی کرد که در آن گعده‌‌های فرهنگی حتی به صورت مجازی برگزار می‌شود و ادامه داد: «با این نگاه، نقش کتابفروشی‌های محله‌ای فراتر از یک فروشگاه کتاب انگاشته می‌شود. کتابفروشیها به عنوان عنصر فراموش شده در مناسبات شهری می‌توانند جایگاه رفیعی داشته باشند و تأکید ما در این مسائل روی کتابفروشیها است هرچند برخی ناشران کتابفروش هستند.»
او درباره تأثیر فروش اینترنتی کتاب در بقای کتابفروشیها توضیح داد: «فعالیت کتابفروش‌ها در فضای مجازی اجتناب‌ناپذیر است و در مواردی فضای مجازی نه تنها به کتابفروش‌ها لطمه نزده بلکه باعث رونق بازار آنها و شکل‌گیری جمع‌های کتابخوان در فضای مجازی شده است. زمانی برای کتاب حروف‌چینی انجام می‌شد و الان هر کسی خودش کتابش را تایپ می‌کند و برای چاپ می‌فرستد. این دست از پیشرفت‌ها اجتناب ناپذیر است و باید این تحولات را بپذیریم زیرا مکمل یکدیگر هستند. برای همین گفتم کتابفروشیها در روزگار نو شکل جدیدی پیدا می‌کنند. در همین کتابگردی شاهد بودیم که بسیاری از کتابفروشان گروه‌هایی از مشتریان را تشکیل دادند و از طریق فضای مجازی نه تنها با ناشران که حتی با نویسندگان و منتقدان ارتباط دارند و گفت‌وگو می‌کنند.»
خواستیم غفلت را به رُخ مسئولان بکشیم
مسجد جامعی کتابفروشیها را محلی برای دیدار و گفت‌وگو و مفاهمه خواند و با اشاره به خاطرات سال‌های دور خود از رفت‌وآمد به کتابفروشیها گفت: «در قدیم در محله‌ها کتابفروشی بود، ما هم کتاب‌های درسی و لوازم‌التحریررا از کتابفروشی محلمان که «سعدی» نام داشت می‌خریدیم، این کتابفروشی خوشبختانه هنوز هم فعال است.»
این پژوهشگر با اشاره به اینکه در اثر شرایط جدید کتابفروشیها مورد غفلت قرار گرفته‌اند، ادامه داد: «هدف ما از برگزاری کتابگردی این بود که با کار نمادین غفلت را به رُخ مسئولان بکشیم و شرایط تقویت کتابفروشیها را فراهم کنیم. متأسفانه گاهی نه تنها برای بهبود شرایط کاری نکردیم که با برنامه‌هایی که ریشه در نگاه تمرکزگرا و سیاست‌زده دارد، مانع رونق کار شده‌ایم.»
او افزود: «در طول سال‌ها نویسندگان، مترجمان و پدیدآورندگان به کتابفروشیها رفتند و درباره کتاب‌هایشان سخن گفتند و به پرسش‌های خوانندگان پاسخ دادند. فارغ از اینکه دستگاه‌های اجرایی چقدر با این شیوه موافق هستند، خود اهالی کتاب این‌گونه حرکت‌ها و خاطره‌ها را زنده نگه داشتند. بدنه نشر فارغ از سیاستمداران و سیاستگذاران روش‌های جدید گسترش کتابخوانی و مفاهمه را به شیوه‌های متناسب طراحی و اجرا کرد و استمرار بخشید. دوره کارهای تشریفاتی هم به پایان رسیده که یکطرفه به سخنرانی‌ها گوش کنیم.»
