چرا حضور ایران در اجلاس‌های اقلیمی ضروری است؟
چانه‌زنی جهانی برای توافق منطقه‌ای
زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم
«شینا انصاری» رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست در سخنرانی خود در اجلاس تغییر اقلیم (کاپ) 29 یادآور شد: وضعیت کنونی اقلیمی جهان، نتیجه سیاست‌های صنعتی تعداد معدودی از کشورهای توسعه‌یافته است و کشورهای در حال توسعه نباید به دلیل اقدامات دیگران از حق توسعه خود محروم شوند.
انصاری، دست روی نقطه‌ای گذاشت که یکی از دلنگرانی‌های داخلی برای عضویت ایران در اجلاس تغییرات اقلیمی است. رؤسای سازمان حفاظت محیط‌زیست در همه سال‌ها اعلام کردند در توافق پاریس هیچ بند بازدارنده و الزام‌آوری برای عدم‌توسعه نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها نیست. با وجود این، در روزهای اخیر برخی از مخالفت‌ها، دلیل ناترازی گاز و قطعی برق را به پیوستن ایران به این توافق مرتبط دانستند. این ادعا در حالی مطرح می‌شود که ایران هنوز به این توافق نپیوسته است. از سوی دیگر کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند، پیوستن ایران به توافق پاریس، فرصت توسعه نیروگاه‌های برق خورشیدی و بادی را از محل صندوق اقلیم ملل متحد به ایران می‌داد اما مخالفت‌ها تا امروز این فرصت را هم از کشور گرفته است. این مخالف‌ها در حالی ادامه دارد که همزمان با آن، طالبان برای نخستین بار از زمانی که در افغانستان روی کار آمده، توانسته است موافقت حضور در نشست تغییر اقلیم را به دست آورد. برنامه سدسازی افغانستان روی آب‌های مرزی مشترک با کشورمان یکی از مسائلی است که حل آن نیاز به حضور ایران در مجامع بین‌المللی دارد. افغانستان به‌رغم معاهده هیرمند میان ایران و این کشور، هر بار به بهانه کم‌آبی از دادن حقابه به ایران سر باز زده است. از سوی دیگر سد و بند‌سازی روی آب‌های مشترک ایران و افغانستان نه‌تنها بی آبی را به سیستان و بلوچستان تحمیل کرده، علاوه بر آن این کشور با ساخت سد «فراه‌رود» و «بخش‌آباد» همان سرنوشتی را برای خراسان جنوبی رقم می‌زند که برای سیستان و بلوچستان رقم زد.
گرد و خاک‌های همسایگی
«شینا انصاری» پیش از رفتن به باکو از پیگیری همکاری برای حل معضل ریزگردهای منطقه‌ای در اجلاس باکو سخن به میان آورد. ایران سالانه میزبان 148 میلیون تن ریزگرد از کشورهای عربستان، اردن، سوریه، عراق، ترکمنستان، ازبکستان، افغانستان، ترکیه، امارات و دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس است. از سوی دیگر به دلایل مختلف حل ریزگردها در اولویت بسیاری از کشورها نیست و همین اهمیت مسأله حضور ایران در مجامع بین‌المللی را نشان می دهد. برای مثال جهت حرکت ریزگردهای صحرای قره‌قوم به سمت ایران است. ترکمنستان در این صحرا از نظر زیستی پراکنش کمتری دارد اما وقتی وارد ایران می‌شود از سرخس تا مشهد را درگیر می کند. قره‌قوم انتهای کشور ترکمنستان و ابتدای ایران است. ریزگردها در عراق و سوریه هر چند به مرگ شهروندان‌شان انجامیده اما در اولویت کشور بحران‌زده‌ای مثل عراق نیست.
قراردادهای ایران و عراق و گفت‌و‌گوهای ایران و ترکمنستان، ایران و ترکیه یا ایران و جمهوری آذربایجان هم نشان داده است که این کشورها بدون حضور یک نهاد بین‌المللی به اجماع نمی‌رسند. کارشناسان بارها گفته بودند که حل معضل ریزگردها و مسائل بین ایران و کشورهای همسایه نیاز به حضور نهادهای بین‌المللی دارد. دولت گذشته به سمت ایجاد سازکارهای بین‌المللی رفت. صندوق بین‌المللی محیط‌زیست مقابله با طوفان‌های گردوغبار را با همکاری سازمان ملل انجام داد. از تشکیل سازمان جهانی محیط‌زیست سخن به میان آورد. اجلاس جهانی گردوغبار را هم در تهران برگزار کرد اما به کار اجرایی که بتواند کمی از وزن گردوغبارهای خارجی بکاهد، نرسید.
در همه این سال‌ها شرکت در اجلاس تغییرات اقلیمی هرگز روی میز تصمیم‌گیری‌ها نیامد. آن هم زمانی که ریزگردهایی که از غرب کشور در دو دهه گذشته به ایران وارده شده به بیمار شدن جنگل‌های زاگرس منجر شده است. یکی از علل بیمار شدن جنگل‌های زاگرس که از آن به‌عنوان یکی از چتر‌های سبز کشور در کنار البرز یاد می‌شود، ریزگردهایی است که بیش از هر کشوری از سمت عراق به ایران می‌آید. مرحوم پروفسور پرویز کردوانی، کویرشناس و استاد برجسته ایرانی جغرافیا که سال 1400 چهره در نقاب خاک کشید، بارها اعلام کرده بود تا زمانی که معضل گردوغبار در عراق حل نشود، کاری از ایران برنمی‌آید.
ترکیه در ابرپروژه دا، ساخت 90 سد روی دجله، فرات، ارس و کورا را در برنامه دارد. این ابرپروژه امنیت غذایی و آبی شمال‌غرب ایران را از بین می‌برد. ایران یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های آب و خاک خود را در دشت مغان و درست در گوش راست گربه نقشه ایران، اجرایی کرده است. ساخت این سدها دشت مغان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همه دلنگرانی‌ها نشان می‌دهد حضور ایران پیش از کشورهای همسایه در هر برنامه بین‌المللی مرتبط با اقلیم الزامی و اجباری است.
