رحمن قهرمانپور
کارشناس مسائل استراتژیک

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فردا برای دیدار با مقامات جمهوری اسلامی به تهران سفر می‌‌کند. این سفر در حالی انجام می‌شود که روابط ایران و آژانس، در وضعیت خوبی قرار ندارد و در دو جلسه قبلی شورای حکام، بیانیه‌هایی از سوی اروپاییان علیه کشورمان صادر و دبیرکل آژانس هم خواهان همکاری بیشتر ایران شده است.
در اهمیت این سفر همین بس که گروسی هم آن را پراهمیت خوانده و گفته است: «ضروری است که ما در اجرای بیانیه مشترک توافق شده با ایران در مارس ۲۰۲۳، پیشرفت اساسی داشته باشیم.»
توافقی که مورد اشاره مدیر کل آژانس قرار گرفته در ماه مارس سال گذشته منعقد شده و ایران و آژانس را بر سر اجرای آن دچار اختلاف در برداشت و تفسیر کرده است. بنا بر آنچه گروسی و مقامات آژانس اعلام کرده‌اند، برداشت آژانس این است که ایران باید اجازه دهد این نهاد در مراکزی مانند «ورامین» که سانتریفیوژها مونتاژ یا تولید می‌شوند، دوربین نصب کند که این موضوع بر اساس توافق جامع پادمانی است؛ یعنی از نظر آژانس ‌عدم اجرای پروتکل الحاقی در ایران مانع از نصب این دوربین‌ها نیست. اما بر اساس تفسیری که ایران از این توافق دارد، به دلیل آنکه ایران پروتکل الحاقی را به دلیل خروج امریکا از برجام تعلیق کرده و اجرا نمی‌کند، لذا در چهارچوب توافق جامع پادمانی نمی‌تواند اجازه دهد که آژانس این دوربین‌ها را نصب کند.
به غیر از اجرای توافق جامع پادمانی، پاسخ ایران به سؤالات آژانس در مورد دو مکانی که ادعا می‌کنند در آنها ذرات اورانیوم با درجه غنای بالا پیدا کرده‌اند هم از دیگر خواسته‌های آژانس است. آژانس از ایران می‌خواهد که توضیح دهد این ذرات به چه دلیل در آن مکان‌ها پیدا شده‌  است.
در این شرایط، می‌توان نتیجه گرفت که وضعیت روابط ایران و آژانس در شرایط خوبی بسر نمی‌برد اما این نتیجه‌گیری سبب نمی‌شود که حاصل این سفر را منفی یا بی‌حاصل دانست. شرایط دیگری هم وجود دارد که در این هنگامه به افزایش همکاری‌های ایران و آژانس کمک رسان خواهد بود که مهم‌ترین آن به پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری امریکا بازمی‌گردد؛ رویدادی که ممکن است سیاست دولت امریکا در قبال همکاری‌های ایران و آژانس را تغییر دهد. بنابراین حالا بهترین زمان برای انجام سفر و مشورت درباره چگونگی همکاری‌ها است.
جهت‌گیری اصلی ایالات متحده در دوران فعلی، یعنی ریاست جمهوری جو بایدن این بود که سبب تنش در روابط ایران و آژانس نشود. چرا که جنگ اوکراین و جنگ غزه، به اندازه کافی برای امریکا دردسر ساز شده و باعث می‌شد که امریکا جانب احتیاط را داشته باشد. اما حالا، با پیروزی ترامپ به نظر می‌رسد که شرایط تغییر خواهد کرد و در نتیجه روابط ایران و آژانس هم وارد یک فضای جدیدی خواهد شد. این سفر در شرایطی انجام می‌شود که رئیس‌جمهور امریکا تعیین شده ولی هنوز وارد کاخ سفید نشده و اصطلاحاً در دوره انتقالی قرار دارد. طبیعتاً در چنین شرایطی توافق ایران و آژانس خیلی مهم و تعیین کننده است و می‌تواند بر سیاست دولت ترامپ در مورد برنامه هسته‌ای ایران تأثیرگذار باشد.
به عبارت ساده‌تر می‌خواهم بگویم که اگر این سفر به بعد از ورود ترامپ به کاخ سفید موکول می‌شد، چه بسا شاهد شرایط متفاوت‌تری بودیم و طبیعتاً گروسی نمی‌توانست از فشارهای دولت ترامپ مصون بماند. لذا انجام این سفر در حالی‌که ترامپ هنوز وارد کاخ سفید نشده می‌تواند به کاهش اختلافات بین ایران و آژانس منجر شود و مسیر همکاری‌های آینده دو طرف را تعیین کند. مخصوصاً اینکه ترامپ اعلام کرده اولویت او در قبال کشورمان مقابله با برنامه اتمی ایران است و این امر می‌تواند باعث تشدید برخی اقدامات خرابکارانه علیه برنامه هسته‌ای ایران از سوی اسرائیل شود.