زهرا کشوری
دبیر گروه زیست بوم

همین که پردیسان اعلام کرد که طرح گردشگری آشوراده را بررسی می‌کند تا آن‌طور که شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور می‌گوید فعالیت‌های عمرانی در جزیره آشوراده ضابطه‌مند اجرایی شود، مخالفت‌ها شروع شد تا بازهم برخی از نمایندگان، سازمان حفاظت محیط‌زیست را محیط ایست بنامند، آن هم زمانی که بیش از 400 پروژه عمرانی بدون مجوز سازمان حفاظت محیط‌زیست، هر ساله از مجلس ردیف بودجه می‌گیرند. بر اساس قانون، هیچ طرحی نباید بدون پیوست محیط‌زیست اجرایی شود.

یک نامه پرماجرا
خبر بررسی طرح را حمید ضرابی، معاون محیط طبیعی پردیسان داد. او در نامه‌ای یادآور شد که نباید هیچ فعالیت عمرانی‌ای تا پایان بررسی‌ها انجام بگیرد. نامه خیلی زود رسانه‌ای شد و با تیتر «توقف طرح گردشگری آشوراده» روی خط خبری رفت. استاندار گلستان اولین واکنش مخالف را به نامه ضرابی نشان داد. این واکنش به نگارش نامه دومی از سوی ضرابی انجامید تا بگوید با توجه به اجرای همزمان چندین طرح در جزیره آشوراده، مانند طرح‌های هادی، مدیریت ماهیان خاویاری، اردوگاه دانش‌آموزی و بازسازی قلعه روس‌ها در کنار طرح طبیعت‌گردی آشوراده، دستگاه‌های مربوطه ظرف یک هفته اطلاعات و نقشه‌های طرح‌های در دست اجرا را تهیه کنند و برای بررسی بیشتر ارائه دهند. در این نامه اعلام شده که پس از تهیه نقشه‌های هر یک از طرح‌ها، در جلساتی مشترک با مسئولان مرتبط، نحوه عملیاتی شدن توافقات گذشته تصمیم گیری می شود.

طرح شروع نشده است
 این توضیح هم به مخالفت‌ها پایان نداد. رمضانعلی سنگدوینی، نماینده گرگان و آق‌قلا از دعوت شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست به مجلس به دلیل جلوگیری از طرح طبیعت‌گردی جزیره آشوراده خبر داد. این واکنش باعث شد تا علیرضا نجیمی، سرپرست دفتر مدیریت زیستگاه‌ها و امور مناطق‌ هم به رسانه‌ها بگوید که اصلاً طرحی شروع نشده که بخواهد متوقف شود. نجیمی حتی با اشاره به اینکه موضع سازمان حفاظت محیط‌زیست همان موضع قبلی است و هیچ تغییری به وجود نیامده است، گفت که تمام توافقات، مصوبات و مجوزهایی که صادر شده به قوت خود باقی است. مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور هم در پاسخ به خبرنگاران بیان کرد که اجرای طرح گردشگری آشوراده را خودش دنبال می‌کند. شینا انصاری نیز به وعده‌ای که در بدو ورود به پردیسان داده بود عمل کرد و رو‌در‌رو با استاندار گلستان به گفت‌و‌گو نشست. انصاری در ابتدای ورود به سازمان حفاظت محیط‌زیست به «ایران» گفت که اهل گفت‌و‌گو است و اعتقاد دارد می‌تواند موضوعات را از این طریق حل کند؛ هرچند دیری نپایید که به رسانه‌های دیگر بگوید از طرف برخی از نمایندگان برای اجرای بعضی از طرح‌ها در تنگنا قرار گرفته است. به نظر شینا انصاری، بسیاری از اظهارنظرها از سر دلسوزی برای تصمیم پردیسان درباره آشوراده، با شتاب‌زدگی و بدون توجه به رسالت سازمان حفاظت محیط‌زیست مطرح شده است. انصاری از نامه‌نگاری معاون خود نیز دفاع کرد و گفت که او مطابق با وظایف قانونی‌اش عمل کرده است. رئیس پردیسان یادآور شد که سازمان حفاظت محیط‌زیست از گردشگری پایدار در مناطق تحت مدیریت خود استقبال می‌کند و تأکید کرد:
«با این حال قانون به ما حق عقب‌نشینی از ضوابط را نمی‌دهد. ارزیابی و نظارت بر هر اقدامی که در جزیره آشوراده انجام می‌شود، از وظایف قانونی سازمان حفاظت محیط‌زیست است.»

هیچ طرحی معجزه نمی‌کند
مخالفان ورود محیط‌زیست در ماجرای آشوراده، مثل طرح پتروشیمی میانکاله، پای اشتغال مردم را پیش کشیدند. موافقان پتروشیمی اعلام کردند که این پروژه پتروشیمی برای 10 هزار نفر ایجاد شغل خواهد کرد اما اسناد سرمایه‌گذار پروژه نشان داد که ساخت پتروشیمی میانکاله با بیکار کردن 70 خانوار دامدار، تنها می‌تواند برای 300 نفر متخصص حوزه پتروشیمی در شهرهای مختلف چون تهران، ساری، بهشهر و... شغل ایجاد کند؛ تقریباً سهم اهالی صفر. البته طرح گردشگری آشوراده حتماً برای تعدادی ایجاد اشتغال خواهد کرد اما برخی موافقان، طوری از تحول و معجزه در اقتصاد استان با این طرح سخن می‌گویند که گویی نخستین طرح گردشگری است که در منطقه اجرایی می‌شود. همان روز که تکلیف طرح آشوراده بعد از 20 سال مشخص شد، بسیاری اعلام کردند که حتی اگر طرح روی کاغذ، حفظ محیط‌زیست را تضمین کرده باشد، اجرای آن ممکن است به بیراهه رود، مانند همه طرح‌هایی که به دنبال حفظ محیط‌زیست و میراث فرهنگی بودند اما به کج‌راهه افتادند.

عبرتی به نام «زیارت»
مثال بارزش، روستای «زیارت» در همین استان گلستان است که به بهانه حفظ بافت تاریخی آن در دهه 80، در لیست روستاهای هدف گردشگری قرار گرفت و اولین کلنگ آن به ساخت هتلی با شیشه‌های دودی منجر شد که هیچ همخوانی‌ای با بافت تاریخی روستا نداشت. دو دهه کافی بود تا آن بافت زیبا، جایش را به آپارتمان‌هایی هفت‌ طبقه بدهد. ساخت‌و‌سازها آنقدر ادامه داشت که به بستر رودخانه رسید و روی خط زلزله بنا شد. در نهایت روستای «زیارت»، مقصد خوش‌نشین‌های مازندرانی، اصفهانی و تهرانی و دفتر گردشگری آن بسته شد. بنابراین پردیسان حق دارد نگران آن چیزی که روی زمین آشوراده اتفاق می‌افتد، باشد. اصلاً پرسش مهم این است که آشوراده چقدر بدهکار ماست که همزمان باید در آن چند طرح اجرا شود؟ چقدر برد و ظرفیت اکولوژیکی دارد؟ مخاطب سؤال‌های آخر هم ساکنان بهارستان هستند. مگر سازمان حفاظت محیط‌زیست به دنبال اجرایی کردن همان قوانینی نیست که در همین مجلس مصوب شده است، پس چرا در زمان اجرای قانون، نماینده‌ای باید به مقابله با آن بایستد؟ آشوراده جزو مناطق چهارگانه است، اگر سازمان حفاظت محیط‌زیست نتواند روی محدوده خودش نظارت داشته باشد، چطور می‌تواند اجازه ورود به مسائل خارج از مناطق تحت مدیریت خودش را (که قانون برای آن تعیین کرده) پیدا کند؟