علی‌الله سلیمی
نویسنده و منتقد ادبی

داستان زندگی یحیی إبراهیم حسن السِنوار، معروف به یحیی سنوار، از تولد تا شهادت، آن‌قدر پرفراز و نشیب، پیچیده و دراماتیک هست که هر شنونده‌ای را به فکر می‌اندازد که این مرد چگونه چنین زیسته که چنان پرابهت به یکی از نمادهای حماسی مقاومت در راه آزادی فلسطین تبدیل شده است. شروع داستان زندگی او به سال 1962 در شهر خان‌یونس، واقع در نوار غزه باز می‌گردد.
مثل همه کودکان فلسطینی از همان ابتدا طعم تلخ اشغال سرزمین مادری‌اش توسط صهیونیست‌ها را چشید و شخصیت او در این فضا رشد کرد و اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی‌اش به مرور شکل گرفت و بعدها وقتی خود را پشت میله‌های سرد زندان‌های رژیم صهیونیستی دید، تصمیم گرفت بیکار ننشیند و قلم به دست بگیرد تا اندیشه‌هایش را روی کاغذ بیاورد و «نوشتن» تبدیل به یکی از دغدغه‌های اصلی او در زندان‌های رژیم صهیونیستی شد. شواهد نشان می‌داد قرار است یحیی سنوار مدت طولانی از عمر خود را در زندان‌های رژیم صهیونیستی سپری کند. بنابراین، او تصمیم جدی گرفت که کارش به‌عنوان یک نویسنده و مترجم در محیط زندان را به شکل حرفه‌ای و اساسی دنبال کند. این اتفاق، یعنی نویسندگی و مترجمی در محیط زندان یکی از کارهای مهمی بود که او می‌توانست در زندان انجام دهد و از این طریق توانست در توسعه و ترویج افکار و اندیشه‌هایش پیشگام و موفق باشد. نخستین اقدام او دراین زمینه، آموختن زبان عبری در زندان‌های اسرائیل بود. سنوار به زندان اسرائیل، «آکادمی» می‌گفت؛ مکانی برای یادگیری زبان، روانشناسی و تاریخ دشمن. او مانند بسیاری از فلسطینی‌های دیگر که به‌عنوان «زندانی امنیتی» شناخته می‌شدند، به زبان عبری مسلط شد و از روزنامه‌ها و برنامه‌های رادیویی اسرائیل، همچنین کتاب‌هایی درباره نظریه‌پردازان، سیاستمداران و رؤسای اطلاعات صهیونیستی برای یادگیری استفاده می‌کرد. البته او با وجود طولانی بودن مدت محکومیتش، همیشه در تدارک آزادی و از سرگیری مقاومت مسلحانه بود. بی‌گمان از این منظر بود که بخشی از ترجمه‌ها و نوشته‌هایش با آرمان فلسطین در ارتباط تنگاتنگ بود؛ از مسأله قابل توجه آسیب‌شناسی در گروه‌های مقاومت فلسطینی گرفته تا موضوع مهم «دشمن‌شناسی» که شناخت لازم از این مسائل می‌توانست به توانایی‌‌های بیشتر گروه‌های مقاومت فلسطینی کمک کند. او در همان محیط زندان شروع کرد به ترجمه کتاب‌های رؤسای سابق شاباک ( اطلاعات و امنیت داخلی اسرائیل )برای سایر زندانیان فلسطینی تا شناخت آنها از اهداف و برنامه‌های دشمن را بیشتر کند. ترجمه کتاب‌های«درباره شین بت» و «احزاب سیاسی اسرائیل» از جمله این کتاب‌هاست که یحیی سنوار در زندان‌های اسرائیل ترجمه کرد و در اختیار سایر زندانیان قرار داد. او همچنین در بخش آسیب‌شناسی گروه‌های مقاومت فلسطینی، کتاب‌های «آزمون و خطا در حماس» و «شکوه درباره حماس» را در زندان‌های اسرائیل نوشت و منتشر کرد که در نوع خود آثار قابل توجهی هستند.

رمان نمادین «خار و میخک»
در کنار آثار تألیفی و ترجمه‌ای یحیی سنوار با موضوعات سیاسی و تاریخی، او یک اثر ادبی مهم و ماندگار هم در زندان‌های اسرائیل نوشت که همین اثر بعدها نام او را به‌عنوان یک نویسنده مطرح ادبیات فلسطین سر زبان‌ها انداخت؛ رمان «الشوک و القرنفل»(خار و میخک) که اثر داستانی نمادین با موضوع مقاومت در سرزمین‌های اشغالی است و شخصیت‌های داستانی آشنا با تاریخ فلسطین دارد. این رمان در سال ۲۰۰۴ در یکی از زندان‌های اسرائیل در «بعر شوا» نوشته شده است. نام «خار و میخک» این کتاب، نمادی از زندگانی در غزه است. زندگی در غزه شامل دردها و سختی‌هایی است که نشان‌دهنده خار است و نویسنده آن را با میخک آمیخته که نمایانگر شادی است. در این رمان عشق و خشونت، امید و ناامیدی، لطافت و قدرت به تصویر کشیده می‌شوند. خار و میخک، داستان یک سفر آموزشی و تکاملی معنوی را از دیدگاه مردی به نام «احمد» روایت می‌کند که داستان دو خانواده در غزه و هبرون و دو جنبش مقاومت در هم تنیده است. عنصر تخیلی در این داستان عمیق است اما وابسته به زندگانی واقعی سنوار! نویسنده در پیش‌گفتار آن می‌نویسد: «عنصر تخیلی دراین اثر صرفاً تبدیل آن به یک رمان است... همه چیز به همان اندازه واقعی است که من آن را زیسته یا شنیده‌ام و راویانش آن را در سرزمین عزیزمان فلسطین زندگی کرده و شنیده‌اند.» ماجراهای این رمان، درست قبل از شکست سال ۱۹۶۷ آغاز می‌شود؛ زمانی که نوار غزه تحت مدیریت مصر بود. احمد، راوی رمان، دیدگاهی دوستانه نسبت به سربازان مصری دارد و معتقد است ارتش‌های عربی اسرائیل را در هم خواهند شکست و فلسطین را آزاد خواهند کرد تا پناهندگان آن بتوانند به خانه‌های خود بازگردند. با این حال، وقتی آنها شکست می‌خورند، شوکه می‌شود. راوی، شروع مقاومت در برابر اشغالگری اسرائیل را بازگو می‌کند و پرتاب بمب‌ها علیه گشت‌های ارتش اسرائیل را توصیف می‌کند که برای ورود به خیابان‌ها و کوچه‌های باریک اردوگاه آوارگان الشطی(محل وقوع رمان) چه مصیبت‌هایی کشیده‌اند. پدر وعموی احمد (راوی رمان) هنگام نبرد با ارتش اسرائیل کشته می‌شوند و پس ازاین، او خود را در خانه‌ای می‌بیند که با مادر، برادران، خواهر و پدربزرگش همراه با پسرعموهایش که مادرشان پس از ازدواج آنها را ترک کرده، زندگی می‌کند و حالا مسئولیت همه بر دوش اوست! احمد، از طریق محمود، برادر بزرگ‌تر، به ساف (سازمان آزادی‌بخش فلسطین) می‌پیوندد اما پس از بازگشت از مصر، بازداشت می‌شود. پسرعموی او، ابراهیم، مکرراً با شخصیتی به نام شیخ احمد یاسین ملاقات می‌کند که یکی از پایه‌گذاران حماس است که در سال ۲۰۰۴ توسط اسرائیل ترور شد. این رمان علاوه بر خلق صحنه‌هایی حماسی از مقاومت، برخی مسائل اجتماعی فلسطینی‌ها را هم بیان کرده است. برای مثال، در این رمان، به انتخاب سخت برخی از آوارگان فلسطینی برای کار در اسرائیل اشاره می‌شود که برخی آن را فرصتی برای بهبود شرایط زندگی برای خانواده خود می‌دانستند، در حالی‌که برای برخی دیگر خیانت محسوب می‌شد. از سوی دیگر، در مکالمات میان احمد و سایر شخصیت‌ها، برخی مسائل اعتقادی و اختلافات گفتمانی میان برخی فلسطینی‌ها و دیدگاه‌شان نسبت به سایر گروه‌های مقاومت تشریح می‌شود. بسیاری از تحلیلگران معتقدند سنواردر این کتاب، به خودش هم پرداخته است. سنوار مسئول شناسایی عوامل اسرائیلی در زندگی واقعی بود و «ابو ابراهیم» نام جنگی و لقب سنوار بود! نامی که در رمان مسئولیت مهمی را برعهده دارد. سنوار دراین کتاب، به سادگی و فقر زندگی فلسطینی‌ها به طور مفصل می‌پردازد و همچنین به بی‌میلی ساکنان کرانه باختری درباره شرکت در مقاومت علیه اسرائیل هم اشاره کرده و از آنها گله می‌کند. ترجمه فارسی رمان «خار و میخک» هنوز در بازار کتاب ایران منتشر نشده اما دو ناشر، «سوره مهر» و «کتابستان» به طورهمزمان اعلام کرده‌اند که در حال ترجمه این اثر داستانی هستند تا بعد از طی مراحل فنی و امور چاپ، در آینده نزدیک منتشر و در بازار کتاب ایران توزیع شود.