نیلوفر منصوری
خبرنگار

هفته تهران فرصتی است برای ناگفته‌هایی از پایتخت بزرگ ایران. پایتختی که در دل خود رازهای بسیاری دارد که هنوز هم بسیاری از قدیمی‌های این شهر از آن خبر ندارند. کلانشهر تهران از معدود پایتخت‌های کوهستانی جهان است که گنجینه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی آن، هویتی متمایز  به آن بخشیده است. آثار و بناهای باستانی، تاریخی، خانه‌های قدیمی، ییلاقات نمایندگان کشورهای خارجی، شاهزادگان، صاحب منصبان و اعیان، روستاهای سرسبز با باغ‌ها و عمارت‌های مجلل، کاخ‌ها و موزه‌ها همگی روایت‌های تاریخی و شفاهی بسیار متنوع و متفاوتی دارند، هرچند که بسیاری از این باغ‌ها از بین رفته‌اند، اما هنوز هم هویت و اصالت تهران را حفظ کرده‌اند.

از سنگلج تا چاله میدان
 وقتی پای صحبت قدیمی‌های تهران می‌نشینی هر کدام از محله‌هایی که در آن به دنیا آمده اند، می گویند‌، از سنگلج، خانی‌آباد، سرسبیل ، خیابان ایران، درخونگاه، میدان شاپور تا چاله میدان. اما تعداد اندکی از تاریخ این محله‌ها و روزهایی که بر آن گذشته اطلاع دارند.‌ به گفته یکی از کارشناسان حوزه گردشگری هرچند تهران بسیار دیدنی است، اما یک خلأ مهم در حوزه گردشگری دارد و آن ناشناخته بودن بسیاری از نقاط دیدنی و جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی آن است حتی برای ساکنان این شهر. محمد قبادی می‌گوید: «بیشتر مسافران تهران برای کارهای تجاری و اداری یا درمانی به این شهر سفر می‌کنند و بیشترشان نمی‌دانند که اماکن دیدنی تهران که مانند گنج هستند در کدام نقطه شهر قرار دارند.»

گنج‌های پنهان تهران
امیرهوشنگ از قدیمی‌های تهران است‌. به قول خودش تهران را مثل کف دست می‌شناسد، می‌گوید‌: « گردشگری دارای وجوه مختلفی است که هر منطقه‌ در بخشی سرآمد است. به عنوان مثال، تهران دارای برخی امکانات رفاهی و موزه‌ای است که یک مقصد جدید گردشگری است. اما اگر هدف از گردشگری، بازدید از اماکن باستانی، قدیمی و تاریخی باشد، توصیه من سفربه شهرهایی است که سابقه، قدمت و آثار قدیمی‌تری از تهران دارند.‌ هرچند سابقه تاریخی تهران به 7 هزار سال می‌رسد، اما بناهای تاریخی و باستانی سایر استان‌ها از تهران بیشتر و بهتر است.»
علیرضا یکی از کسبه‌های قدیم بازار تهران نیز با اشاره به جذابیت نقاط تاریخی و کهن تهران برای توریست‌ها می‌گوید: «تهران به لحاظ تاریخی جذابیت‌ زیادی دارد، بخصوص در گورستان‌های تهران، چهره‌های زیادی آرمیده‌اند که در هیچ جا نمی‌توان چنین گورستان‌هایی با افراد مختلف پیدا کرد. با سر زدن به یک گورستان، مزار چهره‌های برجسته تاریخ را می‌توان دید، اما بسیاری از آنها برای ما ناشناخته مانده‌اند. بسیاری از اماکن تاریخی و موزه‌ها نیروهای متخصص ندارند تا از تاریخ آن برای مردم صحبت کنند. بسیاری از تور لیدرها هم  اماکن گردشگری تهران را نمی‌شناسند و تمام انرژی و توان آنها معرفی چند کاخ و آثار باستانی دوران پهلوی و قاجار است.

کلاف پیچیده شهری
برخی تهران را به شهری که کلاف زندگی در آن پیچیده است، می شناسند. شهری که باز کردن گره از کارش بسیار دشوار است. حق هم دارند، زندگی در این شهر بیش از اندازه ماشینی، روزمره و سخت است. اما در عین حال بسیار هم شیرین است. تهرانی‌ها هر کجا که باشند به محض شنیدن اسم آن، دلشان برایش می تپد. به گفته فعالان گردشگری و میراث فرهنگی، تهران از جاذبه‌های بسیاری برخوردار است.
تهران مگر مکان دیدنی دارد؟ این پرسش خیلی از کسانی است که سال‌هاست در این شهر زندگی می کنند اما هنوز آن را نمی‌شناسند. برای پاسخ به این سؤال، باید تهران و هویت تاریخی‌اش را مرور کرد‌، کوچه پسکوچه‌های طهران قدیم را زیر پا گذاشت  و گذشته پر حادثه آن را ورق زد. نصرالله حدادی  که سال‌هاست درباره تهران پژوهش می کند به ایران می‌گوید: تهران سراسر ظرفیت و جذابیت گردشگری و میراث است. تمام خیابان‌های قدیم تهران، خودشان روایت کننده هستند. از تجریش تا میدان راه آهن، قدم به قدم، کوچه‌هایش داستان‌هایی دارند که از دید بسیاری پنهان است. بسیاری از این روایت‌ها را نمی دانیم و داستان‌های آن در میان روزمرگی‌های شهری گم می شود.»
حدادی، با بیان اینکه تهران در زمینه گردشگری با مشکلات اساسی دست و پنجه نرم می‌کند، می‌گوید: «تعدد مراکزی که آثار تاریخی و بناهای قدیمی و اماکن گردشگری تهران را در اختیار دارند، بسیار زیاد است. به عبارتی تقریباً‌ هر سازمان و اداره‌ای، بخشی از گردشگری پایتخت را از آن خود کرده است. مثلاً خانه تاریخی مستوفی‌الممالک در اختیار شرکت پست است. چندین بافت تاریخی شهر از جمله خانه آیت‌الله طالقانی که قدمت، ارزش و جایگاه بالایی دارد زیر نظر سازمان فرهنگی‌ هنری شهرداری تهران است. در عین حال برخی از ساختمان‌ها، مثل سرای کاظمی زیر نظر بافت تاریخی است. ‌همچنین برخی از خانه‌های تاریخی و قدیمی زیر نظر سازمان تأمین اجتماعی، سازمان بازنشستگی و .... است‌. وجود این مراکز متعدد موجب یکپارچه نبودن سیستم گردشگری است. زیرا‌ هر سازمان و اداره با توجه به میل و رغبت خود با این آثار رفتار می‌کند. علاوه بر آن برای بازدید از آنها باید با ده‌ها مرکز و اداره مواجه شویم که‌ هیچکدام دیگری را قبول ندارند. مشکل دیگر قوانین عجیب در برخی از اماکن تاریخی است. زمان بازدید از موزه‌ها بسیار کوتاه است و با ضرب‌العجلی که به اسم قانون برای بازدید قرار می دهند عملاً تمرکز، دقت و کنکاش برای کسب اطلاعات در مورد آثار به جا مانده بخصوص برای نسل جوان از بین می‌رود.

بازدیدهای کلیشه‌ای
«عدم تخصص در موزه‌داری و اماکن تفریحی و تاریخی، معضل بزرگ میراث فرهنگی تهران است. زمانی که در بازدید از مراکز تاریخی، تفریحی و قدیمی، نتوانیم تأمل کنیم و توضیحی درخصوص علت ساخت، پیدایش و انتخاب مکان، ظرافت کاری‌ها، فرد سازنده، ‌هدف و مدت زمان ساخت آن و ... اطلاعات موثق و درستی وجود نداشته باشد، نرفتن به آنجا بهتر از رفتن است.» نصرالله حدادی تهران‌پژوه با اشاره به این موضوع می گوید: « بسیاری از راهنمایان گردشگری با توجه به گفته‌های کلیشه‌ای که قبلاً به آنها دیکته شده است از مسائل مهم و اصلی دور می‌شوند. اطلاعات آنها ناقص است و اطلاعاتی از نحوه معماری، دلیل ساخت، شخصیت و سابقه و... در اختیار بازدیدکننده قرار نمی‌دهند.»
او در پاسخ به این سؤال که مشکل اصلی در این زمینه از کجا نشأت می‌گیرد، می‌گوید: «تا زمانی که کل آثار تاریخی تهران و اماکن گردشگری زیر نظر وزارت میراث فرهنگی یکپارچه نشوند و ده‌ها سازمان موازی با هم وجود داشته باشد، گردشگری تهران به افول می‌رود. ظرفیت‌های میراث، گردشگری، تفریحی و تاریخی تهران بسیار زیاد است  و در صورتی که این اتفاق بیفتد، ظرفیت گردشگری تهران فوق‌العاده می شود. گنجینه‌های نهفته‌ای در این شهر وجود دارد که همه آنها را در یک تور تهران‌گردی 60 روزه آن هم با ماشین و ‌همه امکانات، نمی‌توان بازدید کرد.