رقابت تنگاتنگ میان رشد جمعیت و تولید غذا
گودال گرسنگان عمیق‌تر شد
راضیه خوئینی
خبرنگار
هیولای گرسنگی بزودی به جان بسیاری از مردم کره خاکی خواهد افتاد؛ اگر بموقع اقدام نکنیم! زنگ‌های خطر برای رشد سریع جمعیت جهان به صدا درآمده و دانشمندان و متخصصان توسعه این مسأله را بزرگ‌ترین معضل و جدی‌ترین تهدید برای بشریت خوانده‌اند. روشن است که میان شمار ساکنان و مقدار غذای موجود روی کره زمین رابطه مستقیمی وجود دارد. هرچقدر جمعیت افزایش یابد تغذیه انسان‌ها با مشکل مواجه می‌شود. به گزارش FAO، توماس مالتوس، اقتصاددان سیاسی بریتانیایی، اواخر قرن هجدهم پیش‌بینی کرد که رشد جمعیت می‌تواند به‌سرعت از تولید و میزان دسترسی به مواد غذایی سبقت گیرد. اگرچه در پایان قرن بیستم، هنوز این اتفاق نیفتاده، اما سوء‌تغذیه در برخی جوامع به‌چشم می‌خورد.
تا دیر نشده، باید روی راه‌حل‌هایی سرمایه‌گذاری کنیم که امنیت غذایی، ثبات و صلح را برای ساکنان کره زمین تضمین کند. اگر امروز اقدام نکنیم، به تماشای مردمی خواهیم نشست که در جهنم گرسنگی فرو می‌روند. بنابراین مسأله جمعیت، جمعیت‌شناسی و سیاست تنظیم خانواده اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
جهان گرسنه‌تر از همیشه
بحران گرسنگی ترکیبی از چند عامل است؛ مثل جنگ‌ها که 70 درصد گرسنگان جهان در مناطق جنگ‌زده زندگی می‌کنند. بحران آب‌وهوا از دیگر عوامل اصلی است. شوک‌های اقلیمی، زندگی، محصولات کشاورزی، معیشت و توانایی بشر برای تغذیه را نابود می‌کند. اگر اقدامی فوری برای مبارزه با این تغییرات انجام ندهیم، خیلی زود گرسنگی از کنترل خارج می‌شود. حتی افزایش قیمت جهانی کود می‌تواند روی تولید ذرت، برنج، سویا و گندم تأثیر بگذارد. در کشورهایی مانند نیجریه، سودان جنوبی و یمن، برنامه جهانی غذا با تصمیمات دشواری از جمله کاهش جیره افراد برای نجات جان انسان‌های بیشتر مواجه است.
افزایش 2 برابری جمعیت جهان هر 35 سال
جمعیت جهان با سرعتی نگران‌کننده رو به افزایش است و اگر ترمز آن کشیده نشود تا چند دهه دیگر مشکلات جدی جهان را تهدید خواهد کرد. 2000 سال پیش، جهان تنها حدود 250 میلیون نفر جمعیت داشت. 16 قرن گذشت تا جمعیت 2 برابر شد، اما طی 2 قرن و نیم در سال 1850 جمعیت کره زمین یک میلیارد، سال 1950، 2 میلیارد و پیش از سال 1990، 5 میلیارد شد. حالا هر 35 سال جمعیت 2 برابر می‌شود.
بیشترین تراکم جمعیت و تأثیراتش به کشورهای آسیایی مثل بنگلادش، هند و پاکستان مربوط است. چین پرجمعیت‌ترین کشور دنیا با پیش‌بینی‌ها و اتخاذ سیاست‌های اصولی، تغذیه معقولی برای کل جمعیت خود تضمین کرده و اقدامات مهمی برای مهار افزایش جمعیت در پیش گرفته است. درباره آفریقا ماجرا متفاوت است. قاره سیاه اگرچه از جمعیت زیاد رنج نمی‌برد، اما مشکل تراکم جمعیت در برخی نقاط را دارد. مثلاً کنیا سالانه با 3 درصد افزایش جمعیت، بالاترین نرخ جهان را دارد و جمعیت آن طی 25 سال 2 برابر خواهد شد. وسعت زمین‌ها و منابع کنیا شاید پاسخگوی کشاورزی و تولیدات مورد نیازش در آینده باشد، اما دردی دوا نمی‌کند، چراکه باید در کمتر از 25 سال، تعداد مدارس، مسکن و سایر خدمات را 2 برابر کند.
جهان آگاه باشد که سرعت تولید و دسترسی به غذا باید از جمعیت پیشی بگیرد. وقتی که تعداد افراد یک کشور، جامعه یا خانواده افزایش می‌یابد، باید مقدار غذا به همان نسبت افزایش یابد. با این حال دسترسی به غذا تنها تحت‌تأثیر جمعیت نیست. اقتصاد، سیاست و جغرافیا نیز عوامل مؤثری هستند. هنگ‌کنگ و هلند هر دو دارای تراکم جمعیت بالایی هستند، اما کمتر با مشکل گرسنگی مواجهند و میزان مرگومیر نوزادان بسیار پایین است. در اکثر کشورهای در حال توسعه، حتی فقیرترین آنها در آفریقا، آسیا و امریکای لاتین، میزان مرگومیر نوزادان و کودکان در 30 سال گذشته بشدت کاهش یافته است، یعنی زنان به فرزندآوری مانند گذشته ادامه دادند، ولی شمار کمتری از کودکان جان خود را از دست دادند و تعداد اعضای هر خانوار افزایش یافت. در برخی کشورها، افزایش شمار اعضای خانوارها به دلیل ازدواج در سنین پایین و عدم اطلاع از تنظیم خانواده یا نبود چنین خدماتی اتفاق می‌افتد. از طرفی اگر والدین مطمئن باشند که فرزندان‌شان به بزرگسالی می‌رسند، تمایل بیشتری به کنترل بارداری پیدا می‌کنند. امروزه در ثروتمندترین کشورهای اروپایی رشد جمعیت به صفر رسیده؛ یعنی آمار تولدهای سالانه با مرگومیر برابر است. برعکس، برخی کشورهای در حال توسعه آمار موالید بسیار بالاتری نسبت به مرگومیر و افزایش شدید جعیت دارند.
بــــرش
کمک چین به امنیت غذایی جهانی
چو مائومینگ، سرکنسول چین در لاگوس (شهری در نیجریه) با انتشار یادداشتی در اندیشکده CSIS به برخی ادعاهای غرب مبنی بر «احتکار غلات» ازسوی چین در بازار بین‌المللی پاسخ داد. وی نوشت: دولت پکن همیشه به موضوع امنیت غذایی اهمیت داده و از دیدگاهی خاص پیروی می‌کند؛ یعنی تمرکز بر خودکفایی در تأمین غلات و امنیت مطلق غذایی. چین سالانه تولید بیش از 650 میلیون تن غلات را تضمین می‌کند و بزرگ‌ترین تولیدکننده و سومین صادرکننده غلات دنیا است، پس نیازی به احتکار در بازار بین‌المللی ندارد.
به ادعای مائومینگ، چین توانسته تغذیه یک‌پنجم جمعیت جهان را با یک‌چهارم کل تولیدات غذای جهان روی وسعتی کمتر از 9 درصد از زمین‌های قابل‌کشت کره زمین مدیریت کند. دستاوردی که کمک بزرگی به امنیت غذایی جهان است. با ابتکار ارائه شده ازسوی چین برای توسعه جهانی، امنیت غذایی در اولویت یکی از 8 حوزه همکاری‌های بین‌المللی قرار دارد. چین همیشه یک شریک استراتژیک مهم برای سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو) بوده است.
طی سال‌های اخیر، چین در مجموع 130 میلیون دلار به برنامه همکاری‌های جنوب-جنوب فائو کمک کرده است. چین تعداد زیادی کارشناس و پرسنل فنی را به کشورهای آسیا، آفریقا، امریکای لاتین و دریای کارائیب و کشورهای جزیره اقیانوس آرام اعزام کرده است. همچنین بیشترین میزان کمک مالی، اعزام کارشناس و بیشترین پروژه‌ها را در چهارچوب برنامه همکاری جنوب-جنوب فائو در میان همه کشورهای در حال توسعه داشته است.
این کشور فعالانه از کاهش اتلاف غذا و ضایعات موادغذایی حمایت می‌کند. اگر جهان فقط یک‌درصد، مواد غذایی اتلاف شده را کاهش دهد، می‌توانیم تا 28 میلیون تن غذا ذخیره کنیم؛ حجمی که برای سیر کردن 70 میلیون نفر کفایت می‌کند. شی جین پینگ رئیس‌جمهور چین هم بر کاهش دورریز مواد غذایی تأکید دارد، آنقدر که سال 2021 کنفرانس بین‌المللی کاهش اتلاف مواد غذایی را برگزار کرد. کنفرانسی که با واکنش گرم جامعه بین‌الملل بخصوص کشورهای عضو گروه 20 مواجه شد.
متأسفانه برخی کشورهای درحال توسعه با کمبود موادغذایی مواجهند؛ درحالی که غذاهای دست‌نخورده سر از سطل‌های زباله کشورهای توسعه‌یافته درمی‌آورد. میزان غذاهای دور ریخته شده در کشورهای توسعه‌یافته سالانه، به اندازه مجموع تولید موادغذایی در کشورهای جنوب صحرای آفریقاست. طبق آمار وزارت کشاورزی ایالات متحده، ضایعات موادغذایی امریکا حدود 30 تا 40 درصد از تأمین موادغذایی این کشور برآورد می‌شود. در سال 2018، ضایعات موادغذایی در ایالات متحده به 103 میلیون تن (ارزش تقریبی 161 میلیارد دلار) رسید. درواقع برخی دولت‌ها به‌جای به‌کارگیری افکار خود برای ایجاد مشکل در دیگر کشورها باید به تکالیف مهم خود در تولید و صرفه‌جویی موادغذایی بپردازند و برای امنیت غذایی جهان بکوشند.
