داستان تلخ منطقه حفاظت شده، تنها به دو تکه کردن مدیریت دنا ختم نمی‌شود
یک تلخی بی‌پایان
امید سجادیان
تسهیلگر اجتماعی و جوامع محلی
بعد از دو تکه شدن مدیریت منطقه حفاظت شده دنا به دنبال مصوبه شورای عالی محیط زیست در 13 اردیبهشت 1403، ساخت سد ماندگان در دل نگین سبز جنوب کهگیلویه و بویراحمد شتاب بیشتری می‌گیرد. قانون درباره این اتفاق چه می‌گوید؟ آیا براساس قانون می‌توان در دل یک منطقه حفاظت شده سد ساخت؟
طبق ضوابط قانونی ساخت سد منوط به اخذ مجوز زیست محیطی است و باید یکصد متر با مرز منطقه حفاظت شده فاصله داشته باشد ولی سد ماندگان در منطقه ذخیره گاه زیست کره و با مصوبه جدید در دل منطقه حفاظت شده قرار دارد. همه چیز در اما و اگر بی‌اطلاعی پیش می‌رود تا بقای یک ذخیره گاه زیست کره جهانی، بیش از بیش تهدید شود.
باز هم توسعه مخرب
کلید واژه بیشتر طرح‌هایی با آلایندگی مخرب و حتی انتقال آب، توسعه و در نهایت شرب است. توسعه یکی از شاخصه‌های رشد یک جامعه است اما چه توسعه ای؟ آیا توسعه به قیمت نابودی دارایی طبیعی یک سرزمین و آینده یک سرزمین مجاز است؟ یا توسعه‌ای که در آن همه افراد در گروه‌های مختلف مشارکت داشته باشند و از منافع حاصل از آن به‌طورعادلانه بهره‌مند شوند، توسعه‌ای که بر توان و ظرفیت سرزمینی پایه‌گذاری شود. توسعه یکی از شاخصه‌های پیشرفت در جوامع است. توسعه پایدار در گزارش کمیسیون برانتلند در سال 1987 به عنوان «توسعه‌ای که نیازهای زمان حال را برآورده می‌کند، بدون به خطر انداختن توانایی نسل‌های آینده برای برآوردن نیازهای‌شان» توصیف شده است.
تهدید سرزمینی
اما برنامه‌های توسعه نامتوازن و ناپایدار در ایران بدون توجه به ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های سرزمینی در مناطق گسترش پیدا می‌کنند و توانایی سرزمینی ایران را تهدید می‌کند. در مناطق مختلف ، بدون توجه به آمایش سرزمینی کشاورزی و صنایع آب بر توسعه می‌یابد.
پیش از این نسخه پیچی اشتباه، توسعه و سبک زندگی در مناطق کم آب بر اساس وضعیت اقلیمی آن بود ولی با انتقال آب بین حوضه‌ای بدون در نظر گرفتن شرایط اقلیمی این مناطق دستخوش تغییرات گسترده‌ای شده است. تقاضای جدید، «حق» ایجاد می‌کند، تحت هر شرایطی آب این‌توسعه‌های جدید باید تأمین شود حتی به قیمت آوارگی مردم، خشک شدن تالاب‌ها، رودخانه ها و از بین رفتن دارایی طبیعی ملی یک سرزمین که ارزش جهانی دارد. دور باطلی که پایانی ندارد، پایان آن به قیمت نابودی یک سرزمین است. حالا این دور باطل به دنا رسیده است.
سه سد به جان دنا افتادند
احداث سد خرسان 3، ماندگان و تنگ سرخ خطرات بسیار جدی روی زیست کره و منطقه حفاظت شده دنا دارد. مناطق حفاظت شده مناطقی هستند که باید شرایط اقلیمی، اکولوژیکی، زیست محیطی، حیات وحش جانوری و گیاهی و حیات آبزیان آن برای نسل‌های آینده حفظ شود و با مشارکت جوامع محلی با لحاظ کردن رویکرد اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی توسعه پایدار داشته باشد.
براساس خصوصیات اکولوژی، ذخیره‌گاه دنا یکی از نقاط با ارزش از نظر غنای زیستی در دنیا محسوب می‌شود.این منطقه اولین ذخیره گاه زیست کره پس از انقلاب است که در یونسکو ثبت شده. با چه مجوزی و براساس چه استدلال علمی و فنی، محیط زیستی و منطقی باید دو سد در این منطقه حفاظت شده با فاصله کم از هم ساخته شوند؟ در وضعیت بدون سد، در شرایط دوره خشکسالی به دفعات رودخانه بشار از روستای دهنو تا ایستگاه مختار خشک شده است با این وضعیت سدهای جدید خود ماجرای دیگری است‌که مطلقاً با منطق سازگار نیست. محاسبات فنی نشان می‌دهد با ساخت سدهای ماندگان و خرسان3 عملاً اکوسیستم رودخانه خرسان (بشار و ماربر) در منطقه حفاظت شده از بین خواهد رفت.این چه رسم نامیمونی است که هر روان آبی
کـــه می‌بینـــــــــند می‌خواهند منتقل کنند یا سد بسازند؟ حق آبه زیستی و مردم پایین دست چه می‌شوند؟ چرا میزان آب شرب، کشاورزی و صنعت مشخص نمی‌شود؟
چرا استان‌های مقصد انتقال آب میزان تخصیص آب صنعت خود را به طور دقیق اعلام نمی‌کنند؟ آنچه مسلم است باز هم قرار است آب جاری در رگ‌های منطقه حفاظت شده دنا از طریق این سدها و به نام آب شرب، به کام صنعت برود. صنعتی تشنه در دل کویر که سیری ندارد!
دو تکه شدن دنا مقدمه ساخت یک «سد»
اسلام جاودان‌خرد، مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد در گفت‌وگو با «ایران» ایرادات حقوقی به این مصوبه وارد کرد و گفت: تعیین حیطه مدیریت جزو وظایف شورای‌عالی محیط زیست نیست. او دلیل این الحاق را مقدمه‌سازی برای ساخت سد ماندگان روی رودخانه ماربر دانست وگفت: پیش از این از اداره کل استان کهگیلویه و بویراحمد خواسته بودند تا نظر نهایی خود را درباره ساخت سد ماندگان بدهد. به گفته او، پاسخ این اداره هم به استعلام سد ماندگان و هم سد خرسان 3 که آب را به اصفهان می‌برد، منفی بوده است. جاودان‌خرد با اشاره به سابقه 33 ساله مدیریت کهگیلویه و بویراحمد بر منطقه حفاظت شده دنا گفت: باوجود کمبود نیرو، تجهیزات و امکانات، باتمام توان و با پوست و خون خود از دنا حفاظت کردیم زیرا مردم کهگیلویه و بویراحمد عِرق خاصی به دنا دارند. شرایط آنقدر خوب پیش رفت که بخش‌هایی از دنا به‌عنوان اولین ذخیره‌گاه زیست‌کره بعد ازانقلاب در یونسکو ثبت شد. به اعتقاد جاودان‌خرد اصلاً بحث تعیین حیطه مدیریت جزو وظایف شورای‌عالی محیط زیست نیست؛ هیچ‌جای مصوبات دیده نشده که درباره مدیریت یک بخش یا منطقه تصمیم بگیرند. مهمترین نکته از نظر جاودان‌خرد تصمیم‌گیری برای ساخت سدی به نام ماندگان است. متأسفانه بحث احداث سد خرسان3 از مدت‌ها قبل مطرح بود که حالا دوباره می‌خواهند سدی به نام ماندگان بسازند. البته درباره ساخت آن از ما استعلام گرفته‌اند که روز 14 مردادماه مخالفت خود را درباره هر دو سد اعلام کردیم. مخالفتی بر پایه قانون و به دو دلیل؛ اولاً استقرار صنایع حداقل باید ۱۰۰متر با منطقه حفاظت شده فاصله داشته باشد.دوماً این سد قراراست روی رودخانه ماربُر احداث شود که بخش اعظم حوضه و مخزن آن داخل زیست‌کره و منطقه حفاظت‌شده دنا است. دو سد خرسان3 و ماندگان در طرفین دنا هستند. جاودان‌خرد ادامه داد: حفاظت با دو مدیریت مشکلات قضایی وحقوقی ایجاد می‌کند. مثلاً متخلفان به‌راحتی از مرز فرار کرده و امکان پیگیری حقوقی در منطقه مجاور دشوار می‌شود. همچنین دوسوی منطقه پادنا دارای فرهنگ وعِرق مشترکی با ما هستند پس نباید ارزش دنا را قربانی سد کرد. با احداث ماندگان باید قید دنا و زندگی در کهگیلویه و بویراحمد را بزنیم و شاهد کوچ گسترده باشیم.
