سارا مرادخانی
خبرنگار

براساس قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر، بانک‌ها موظف بودند سالیانه حداقل ۳۳ درصد از اموال مازاد خود را واگذار کنند، اما در مقام عمل، این قانون اجرایی نشد و اگرهم اتفاقی افتاد بسیار ناچیز گزارش شده است.
یکی از دلایل اجرایی نشدن قانون مذکور، توجه نکردن توأمان تصمیم‌گیران به راهبردهای انگیزشی و مجازات‌های مقتضی در تدوین قانون برای متخلفان بود. البته در عین حال، بر اساس بند «ط» تبصره 16 قانون بودجه 1402 دولت موظف بود تا به صورت فصلی میزان واگذاری اموال غیرمنقول بانک‌ها را به تفکیک هر بانک گزارش کند. بر اساس آمار سازمان خصوصی‌سازی، تاکنون 2 هزار و 500 ملک مازاد دولت شناسایی شده که بانک‌ها بیشترین میزان این اموال را به خود اختصاص داده‌اند. اموال مازاد بانک‌ها شامل خانه‌هایی می‌شود که تحت تملک دارند و تقریباً اکثر آنها خالی است. البته نوع بهره‌برداری از این املاک متفاوت بوده و در دسته‌های متنوعی از جمله، شعب، ستادها و خانه‌های سازمانی(خالی) طبقه‌بندی شده‌اند که بر اساس قانون بانک‌ها موظف به واگذاری و فروش این اموال هستند.

 یکی از متهمان اصلی گرانی مسکن
برای جمع‌آوری اطلاعات این خانه‌ها و واگذاری آنها در برنامه هفتم توسعه نیز راه‌اندازی سامانه املاک و مستغلات بانک‌ها و سامانه سهامداری بانک‌ها مد نظر قرار گرفت و بانک‌ها ملزم به واگذاری املاک مازاد خود شده‌اند. برای تسریع واگذاری این اموال، همراهی شرکت مدیریت دارایی‌ها ذیل صندوق ضمانت سپرده‌ها پیش‌بینی شده که مسئولیت واگذاری اموال مازاد بانک‌ها را خواهد داشت. همچنین در این روند، به بانک مرکزی نیز اختیار تغییر ترکیب سهامداران سهام بانک‌ها داده شده تا بانک مرکزی یک ناظر فعال باشد.اگرچه همه این موارد مدنظر قرار گرفته تا حرکت مذکور جامه‌عمل بپوشد، اما بانک‌ها همچنان بر اسب بنگاه‌داری سوار و مالک اموال غیرمنقول قابل توجهی هستند که بیشتر آن خانه‌های خالی است که این مسأله سبب شده تا به یکی از متهمان اصلی گرانی مسکن تبدیل شوند.

فقط 14 همت محقق شد
 بهرام وهابی معاون برنامه‌ریزی و امور ملی مرکز ملی مولد‌سازی در خصوص آخرین وضعیت فروش اموال مازاد تحت تملک بانک‌ها به «ایران» گفت: به طور کلی برای 8 بانک دولتی سپه، ملی، توسعه تعاون، پست بانک، مسکن، صنعت و معدن، توسعه صادرات و کشاورزی دستور کار برای فروش اموال مازاد آنها داریم. البته در مکاتباتی که با این بانک‌ها داشتیم، پست بانک و توسعه تعاون اعلام کردند که اموال مازاد ندارند. وهابی افزود: از 6 بانک باقی مانده (طی سال‌های 1400 تا 1402) حدود 2 هزار و 307 ملک در حوزه مولد‌سازی به ارزش 47 همت قرار ارزشگذاری شد که تا پایان سال 1402، هزار و 62 ملک به مبلغ 14 همت به فروش رفت. همچنین اگرچه در سه ماهه اول امسال 803 ملک را در فرآیند فروش گذاشته‌ایم که قیمت‌گذاری برای این تعداد 27 همت است، اما گزارش عملکرد فروش در 6 ماهه سال‌جاری نداشته‌ایم.
وی اعلام کرد: در سال 1402 بانک سپه فروش 347 ملک به ارزش 6 همت، بانک ملی 241 ملک به ارزش 4 همت، بانک مسکن 34 ملک به ارزش 2 و نیم همت، بانک صنعت و معدن 23 ملک به ارزش 300 میلیارد تومان، بانک کشاورزی 409 ملک به ارزش حدود یک همت و بانک توسعه صادرات 8 ملک به ارزش حدود 6 میلیارد تومان فروش املاک مازاد داشتند که در مجموع عملکرد آنها حدود 14 همت برآورد می‌شود.

حدود 53 همت اموال در صف فروش
وهابی در خصوص آمار پیش‌بینی شده فروش اموال مازاد بانک‌ها در سال 1403 بیان کرد: در سال‌ جاری بانک سپه 519 ملک را به ارزش 15 همت، بانک ملی با 47 ملک به ارزش 4 همت، مسکن با 134 ملک با ارزش 9/4 همت، صنعت و معدن با 62 ملک به ارزش بیش از 2/2 همت و کشاورزی نیز با 41 ملک با بیش از 2/1 همت را در دستور کار فروش قرار دادند. البته بانک توسعه تعاون نیز اعلام کرد که هیچ ملک مازادی برای فروش ندارد.
معاون برنامه‌ریزی و امور ملی مرکز ملی مولد‌سازی تأکید کرد: در جریان فروش اموال مازاد بانک‌ها که در فرآیند فروش قرار گرفته و ارزشگذاری شده‌اند، دو ملک باارزش، یکی در تهران و دیگری در بهبهان خوزستان قرار دارد که مهم‌ترین ملک مربوط به بانک سپه واقع در شهرک سپه شهر تهران با متراژ31 هکتار و ارزش 20 تا 21 همت است که با شهرداری پایتخت برای ساخت مسکن در این خصوص رایزنی و هماهنگی‌هایی شده است. همچنین ملک بعدی نیز متعلق به بانک کشاورزی در بهبهان خوزستان است که این بانک از فروش آن انصراف داد.

 چالش اجتناب از ارائه آمار شفاف
نکته قابل تأمل در خصوص فروش اموال مازاد بانک‌ها این است که این مجموعه‌ها به طور کلی تمایلی برای اعلام آمار اموال مازاد خود ندارند، از این جهت ارائه یک آمار دقیق در این بخش با چالش همراه است.
بر اساس این گزارش، بانک‌های ملت، صادرات و تجارت با توجه به اینکه دولت در این سه بانک فقط سهامدار است اما گزارشی از میزان اموال مازاد این بانک‌ها در دست نیست. به نظر می‌رسد به دلیل اینکه سهام دولت در این سه بانک کمتر از بخش خصوصی است، بانک مرکزی و وزارت اقتصاد آمار شفاف و دقیقی در خصوص اموال مازاد آنها ندارند.
در مجموع تا زمانی که اطلاعات شفاف، دقیق و جامعی توسط نظام بانکی برای فروش اموال مازاد به مراجع قانونی ارائه نشود، تلاش دولت برای اجرای تدابیر قانونی فروش اموال مازاد نظام بانکی بی‌نتیجه خواهد ماند.

مروری بر روند گذشته
بر اساس این گزارش،از سال 1400 تا 1402 تعداد2هزارو 307 ملک مربوط به بانک ها در حوزه مولد سازی وبه ارزش 47 همت قرار گرفته است، که تا پایان سال 1402 یعنی فقط در همین سال هزار و 62 ملک فروش رفته که ارزش آن 14 همت بوده و از این تعداد، هزار و 245 ملک به ارزش 33 همت نیز در برهه زمانی سال های 1400و 1401 از محل موضوع مولد سازی، مصوبه سران و آیین نامه اجرایی مولد سازی شناسایی و ارزش گذاری شده است .
ارقام پیش بینی شده در بودجه سال 1401 از فروش اموال مازاد دولت 17 هزار و 600،سال 1402 رقم 109 همت و در بودجه 1403 نیز عدد 60همت پیش بینی شده بود که در مجموع در دوسال 1402 و 1403 این رقم باید 169 همت محقق می شد. بانک ها در 1402 فقط 5/18 همت فروش اموال مازاد داشتند.

بــــرش

امکان‌پذیر شدن رشد 8 درصدی
عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد چندی پیش در دیدار با اعضای شورای هماهنگی مدیران بانک‌های دولتی بر لزوم جدی گرفتن مسأله واگذاری و مولد‌سازی اموال مازاد بانک‌ها گفته بود:  اموال مازاد را واگذار کنید و با درآمد آن دنبال بنگاه‌سازی بروید و به جهش تولید کمک کنید. همتی همچنین با اشاره به تأکید مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای دولت در جلسه با ایشان واگذاری اموال مازاد بانک‌ها را یک راه تحقق رشد غیرتورمی در کشور عنوان کرد و افزود: شما به عنوان بانک‌های دولتی و نیمه‌دولتی، با توجه به محدودیت بودجه عمرانی دولت، به طورجدی با منابع ناشی از واگذاری به سمت پروژه‌های با ارزش افزوده بالا بروید. وی در تذکر به بانک‌ها برای فروش اموال مازاد خود تصریح کرد: دقت کنید، من نمی‌گویم بروید در املاک تجاری یا نظایر آن سرمایه‌گذاری کنید و به تورم مسکن و مستغلات دامن بزنید، بلکه به سمت تأسیس بنگاه تولیدی و مولد با هدف واگذاری آن بروید. وزیر اقتصاد با اشاره به هدفگذاری برنامه هفتم توسعه برای رسیدن به رشد اقتصادی ۸ درصد، واگذاری اموال مازاد بانک‌ها و در مقابل تأسیس بنگاه‌های مولد و زودبازده را یکی از راهکار‌های تحقق این هدف برشمرد.