مرجان قندی
خبرنگار

امنیت غذایی نخستین اصل برای حفظ سلامت جامعه است. امروز اهمیت این موضوع بر زندگی و ثبات اجتماعی مردم بر کسی پوشیده نیست و از طرفی امنیت غذایی و دسترسی به غذای سالم و کافی از ارکان اصلی رشد و توسعه اقتصادی به‌حساب می‌آید. از سوی دیگر سوءتغذیه ارتباط مستقیمی با امنیت غذایی دارد. به گفته کارشناسان این حوزه، درصورتی که امنیت غذایی از بین برود، سبد غذایی خانواده‌ها تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. چندی قبل رئیس دبیرخانه شورای‌عالی سلامت و امنیت غذایی اعلام کرد: «۸ استان از جمله سیستان و ‌بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد، ایلام، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، کرمان و خراسان‌جنوبی از نظر تغذیه نیاز به توجه بیشتری دارند و این استان‌ها در معرض سوءتغذیه هستند. استان‌هایی که به لحاظ اقتصادی کم‌برخوردار محسوب می‌شوند و شاخص‌های تغذیه‌ای که با درآمد نسبت مستقیم دارد، در این استان‌ها حال و روز خوبی ندارد.»
سوءتغذیه یکی از عوامل مهم تهدید سلامت فرد و جامعه است که می‌تواند بار اجتماعی زیادی بر جامعه داشته باشد. اهمیت این موضوع تا حدی است که یکی از شاخص‌های پیشرفت هر کشور را رتبه آن کشور در جدول سوءتغذیه می‌دانند. به اعتقاد کارشناسان سازمان بین‌المللی غذا و کشاورزی (فائو) در سال‌های گذشته جایگاه ایران در رده‌بندی جهانی ۱۲ پله نسبت به رده‌بندی قبلی بالا آمده است. ایران در سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ رتبه ۱۰۲ را داشت اما اکنون در جایگاه 90 در میان 167 کشور دنیا قرار دارد.
 
شاخصه‌هایی برای امنیت غذایی
در تعریف امنیت غذایی بر دسترسی همه افراد جامعه در همه ایام به غذای سالم و کافی تأکید شده است. موضوعی که شاخص مهم در امنیت غذایی محسوب می‌شود و بر این اساس برخی از استان‌ها به دلیل در دسترس نبودن غذای سالم و کافی نیازمند توجه ویژه‌ای هستند. اما به اعتقاد برخی از کارشناسان امنیت غذایی، این دو شاخصه نمی‌تواند تعیین‌کننده امنیت غذایی باشد.
عیسی صفوی از اعضای هیأت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی و رئیس دبیرخانه سلامت و امنیت غذایی استان بوشهر معتقد است؛ خبر سوءتغذیه در 8 استان مربوط به یک دهه گذشته است، او می‌گوید: «امنیت غذایی موضوعی است که می‌توان آن را از ابعاد و مدل‌های مختلف بررسی کرد. این اطلاعات هم می‌تواند یک مدلی از این مطالعه باشد. شاید بر‌اساس مدل‌های دیگر مطالعه، استان بوشهر و یا سایر استان‌هایی که نام‌شان برده شده، در جدول عدم امنیت غذایی نباشد. دانشگاه علوم پزشکی استان بوشهر به‌تازگی در این‌باره مطالعه‌ای انجام داده است. بر‌اساس مطالعات انجام شده، میزان وابستگی استان بوشهر در تأمین گوشت قرمز، میوه، برخی از صیفی‌جات و گندم بالاتر از ۶۰ است و در سایر موارد استان استقلال نسبی دارد. بر این اساس، گوشت قرمز و انواع میوه، خوراکی‌هایی‌اند که ما برای تهیه آن در سبد غذایی به عنوان استان وابسته به شمار می‌آییم. اما در خوراکی‌هایی مثل خرما و محصولات دریایی (ماهی و میگو و...) علاوه بر تأمین سبد خانوارهای بوشهری صادرات هم داریم. در یک دهه قبل ما این میزان صادرات را نداشتیم اما کشاورزی این استان از دهه نود به این طرف توسعه چشمگیر یافته است.»
این متخصص پزشکی اجتماعی می‌افزاید: «استان‌های دیگر هم همین وضعیت را دارند؛ با توجه به موقعیت‌شان برخی از مواد غذایی را صادر و برخی دیگر را وارد می‌کنند. مثلاً استان‌هایی که دریا ندارند، محصولات دریایی را باید وارد کنند؛ تهران به عنوان پایتخت 99 درصد محصولات دریایی را وارد می‌کند و این موضوع به این معنی نیست که مردم تهران از لحاظ مواد پروتئینی دریایی فقیر هستند، بلکه این موضوع یک نقص طبیعی است. بر‌اساس این آمایش که به‌صورت طبیعی صورت گرفته است، بعضی از استان‌ها مستعد کشاورزی هستند و بعضی از استان‌ها کمتر این امکان را دارند.»
رئیس دبیرخانه سلامت و امنیت غذایی استان بوشهر ناامنی غذایی را یک مسأله اجتماعی می‌داند و ادامه می‌دهد: «امنیت غذایی دسترسی به غذای سالم و کافی در همه ایام است و دولت‌ها موظف به تأمین امنیت غذایی هستند. موانع اقتصادی، حمل‌ونقل و موقعیت جغرافیایی مانع از دسترسی به گزینه‌های غذایی ارزان و سالم در بسیاری از جوامع فاقد منابع شهری و روستایی می‌شود که درصورت حاد شدن اشکال مختلف سوءتغذیه ناشی از کم‌خوری و بدخوری را به‌دنبال دارد. این موضوع علاوه بر تأثیرات نامطلوب جسمانی، بر سلامت اجتماعی و روانی افراد جامعه نیز تأثیر سوء می‌گذارد. از این‌رو تأمین امنیت غذا و تغذیه برای جامعه باید یکی از اهداف کلان برنامه‌ریزی‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی هر کشور باشد.»
 
آسیایی‌ها در صدر جدول گرسنگان
بر‌اساس گزارش سازمان بین‌المللی غذا و کشاورزی (فائو) درباره وضعیت امنیت غذا و تغذیه در جهان، بیش از 735 میلیون نفر در جهان در سال 2022 با گرسنگی مواجه بوده‌اند یعنی تقریباً یک نفر از هر 10 نفر. این آمار افزایش 122 میلیون نفری نسبت به سال 2019 (قبل از همه‌گیری کرونا) را نشان می‌دهد. برآوردها حاکی از آن است که اگر این روند همچنان ادامه یابد، تعداد گرسنگان در سال 2030 به بیش از 840 میلیون نفر خواهد رسید. در حال حاضر آسیا همچنان بیشترین تعداد گرسنه را در جهان دارد، اما شیوع گرسنگی در آفریقا سریع‌تر است و برآورد می‌شود تا 10 سال آینده آفریقا میزبان نیمی از گرسنگان دنیا باشد.
سپهری از کارشناسان تغذیه که در این‌باره مطالعاتی انجام داده است، می‌گوید: «تغییرات شدید آب‌وهوایی و پیامدهای آن از جمله سیل و خشکسالی به محصولات کشاورزی در بسیاری کشورها آسیب رسانده و انسان‌های زیادی را آواره کرده است. جنگ‌ها و درگیری‌ها، جنگل‌زدایی، کاهش پرشتاب منابع آب شیرین، گره خوردن امنیت جهانی غذایی به تصمیمات شرکت‌های چندملیتی و بی‌توجهی به کشاورزی محلی از جمله چالش‌های نظام غذا و تغذیه در دوران حاضر است. در کنار این عوامل، بروز بحران کرونا آسیب زیادی به نظام غذا و تغذیه و فرآیندهای مؤثر بر تولید، توزیع و مصرف غذا وارد کرد و رکود اقتصادی ناشی از آن انسان‌های بیشتری را به ورطه فقر و گرسنگی کشاند.»
 
قبولی ایران در میزان شاخص جهانی گرسنگی
ایران از نظر شاخص جهانی گرسنگی (GHI) در رده کشورهای سبز و با میزان گرسنگی پایین قرار دارد. این کارشناس تغذیه با اشاره به این موضوع می‌گوید: «در گزارش سال 2023، میزان شاخص گرسنگی ایران برابر با 7.7 بوده و از این منظر، کشور ما در جایگاه 41 جهان ایستاده است. این در حالی است که در سال 2000 میلادی، شاخص جهانی گرسنگی برای ایران برابر با 13.7 بوده و همین امر پیشرفت چشمگیر ایران را در کاهش گرسنگی در طول سال‌های اخیر نشان می‌دهد.»
او خاطرنشان می‌کند: «البته ایران هم از این تهدید در امان نیست و در شرایطی همچون تحریم‌های ناجوانمردانه، افزایش قیمت جهانی غذا و تورم خطر افزایش ناامنی غذایی بخصوص در مناطق محروم کشور وجود دارد. شناسایی و اقدامات بموقع برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر جامعه توسط نهادهای مربوطه می‌تواند از جدی شدن این خطر در این مناطق جلوگیری کند.»