محدثه واعظی‌پور

روزنامه‌نگار

سینمای مستند ایران، در این روزها که سینمای داستانی درگیر معادلات بازار، مسأله فروش و جذب مخاطب و تن دادن به سلیقه تماشاگر عام است، با وجود همه مشکلاتی که در تولید و عرضه دارد، سینمایی جذاب و گوهری درخشان است. بخشی از این امتیاز، وابسته به ماهیت و ذات سینمای مستند است، سینمایی که تار و پودش با فرهنگ، هنر و تاریخ گره خورده، بزرگانش، فرهیخته و کمتر اهل بده بستان‌های تجاری و ارگانی بوده و جوانانش، با همه تغییر و تحولی که در نسل تازه می‌شود دید، قرابت بیشتری با دانش و دغدغه جدی‌تری نسبت به مسائل اجتماعی و فرهنگی دارند و همین باعث می‌شود مواجهه با اغلب آثار مستند جذاب باشد.
رویداد «پرتاب» که 17 و 18 شهریورماه برگزار شد، بخشی از قابلیت‌های سینمای مستند را نمایش می‌داد. 22 مستندساز فرصت این را یافتند تا در حضور سرمایه‌گذاران مختلف و تهیه‌کنندگان از طرح‌هایشان دفاع کرده و آنان را برای سرمایه‌گذاری ترغیب و قانع کنند. طرح‌ها، متنوع و در بعضی موارد که به مسائل اجتماعی اشاره داشت، تأثیرگذار و تکان‌دهنده بود. از این چشم‌انداز و پیش از آنکه فیلم تولید شده باشد، نقطه جذب مخاطب، موضوع و نگاه فیلمساز به مسأله بود. اغلب طرح‌ها این ویژگی را داشتند که در نگاه نخست، مخاطب را وسوسه و او را با خود همراه کنند. نکته مهم دیگر، تلاش مستندسازان برای کشف شخصیت‌های تازه یا موضوع‌هایی بود که ذاتاً جذابند، عنصری که در سینمای داستانی یا غایب است یا کمرنگ. درست است که نحوه روایت و رویکرد فیلمساز به موضوع و ماجرا در آثار مستند بسیار مهم است، اما گاهی کشف درست بخشی از موفقیت فیلم را رقم می‌زند و در رویدادی مثل ارائه طرح (پیچینگ)، سرمایه‌گذار و تهیه‌کننده را برای تولید اثر ترغیب می‌کند. اگر بعضی آثار مستند بیشتر دیده می‌شد، سینمای داستانی می‌توانست از شخصیت‌های خاص و منحصر به‌فرد و سرنوشت‌های ویژه آنها الهام بگیرد، اتفاقی که در سینمای جهان مرسوم و متداول است. آنچه در «پرتاب» عرضه شد طرح‌هایی درباره زنان، ویژگی‌های اقلیمی و بحران‌های زیست محیطی ایران، فکرها و ایده‌هایی درباره تهرانِ امروز، موضوع مهاجرت، زیبایی‌های طبیعتِ چشم‌نواز ایران و مسائلی که جامعه ایرانی با آن روبه‌روست، بود. این ایده‌ها رنگین‌کمانی زیبا پیش چشم مخاطب ترسیم می‌کنند، قطعاً همه طرح‌ها کیفیتی یکسان و ممتاز نداشتند یا همه آثار در مرحله تولید، اهداف سازنده را محقق نخواهند کرد اما ساخته شدن درصدی از این فیلم‌ها، ما را امیدوار می‌کند که در سینمای مستند با فیلم‌های متفاوت و متنوعی روبه‌رو باشیم. آثاری که بخشی از آنها برای مخاطب داخلی و بخشی برای جشنواره‌ها و تماشاگر خارج از مرزها جذاب است. نکته بعد، تأثیر برگزاری چنین رویدادهایی بر سینماگران حوزه مستند است. هر امکانی برای تمرکز بر این سینما و سینماگرانش مغتنم است. با توجه به محدودیت‌های سینمای مستند در به دست آوردن تریبون و ویترین، «پرتاب» یا جلساتی از این دست، به بخشی از فیلمسازان، که کمتر دیده شده‌اند، این فرصت را می‌دهد تا خود را در معرض مواجهه با مخاطب و تماشاگر قرار بدهند، بخت دفاع از طرحشان را در فضایی حرفه‌ای‌تر داشته باشند و اقبال همراهی چند نهاد و تهیه‌کننده را از دست ندهند. شاید منصفانه‌تر باشد درباره «پرتاب» یک سال دیگر و با ساخته شدن آثاری که در این رویداد ارائه شدند، قضاوت کنیم. تا آن روز، شیرینی خاطره مواجهه با شخصیت‌ها و موضوع‌های منحصر به‌فردِ آثار ارائه شده را در قلبمان حفظ خواهیم کرد.