بیتا میرعظیمی
خبرنگار

سال‌هاست که مردم خراسان شمالی با بلایای طبیعی مانند سیل، سرمازدگی، خشکسالی و... دست و پنجه نرم کرده و متحمل خسارات مالی و جانی فراوانی می‌شوند. امسال بارندگی و سیلاب امان کشاورزان و باغداران را بریده و حدود هشت هزار میلیارد ریال به بخش‌های باغی و زراعی آنها آسیب زده. طبق آخرین آمار منتشر شده، حوادث طبیعی هفته آخر اردیبهشت سال‌جاری در مجموع به ۱۲ هزار و ۶۵۴ هکتار از زمین‌های کشاورزی آبی، یکهزار و ۷۸۵ هکتار از زمین‌های دیم و ۶ هزار و ۶۳۷ هکتار باغ شهرستان‌های اسفراین، شیروان و فاروج خسارت وارد کرده است. علاوه بر این، جاری شدن سیلاب به زیر ساخت‌ها نظیر جاده بین مزارع، کانال‌های انتقال آب و آبند‌های بخش کشاورزی استان خسارت زده و ۵۷ رأس دام سبک و سه رأس دام سنگین را تلف کرده است. استان خراسان شمالی یکی از 10 استان حادثه خیز کشور است که هر بار با وقوع یک یا چندین حادثه در سال، خسارات مالی و جانی فراوانی را به دوش مردم و دولت انداخته و آنها را متضرر می‌کند. طبق گفته رئیس اداره مدیریت بحران سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی به «ایران»، برای مدیریت بحران در حوادث طبیعی باید 4 مرحله پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی به درستی رعایت شود تا علاوه بر حضور کشاورزان و باغداران در کلاس‌های آموزشی و توجیهی و جدی گرفتن مبحث بیمه، میزان خسارات به حداقل برسد.
 رعایت چرخه‌های مدیریت بحران
«محمدجواد تشکری» رئیس اداره مدیریت بحران سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی به «ایران» می‌گوید: «کشور ما جزو بلاخیزترین کشورها در سطح دنیا محسوب شده و بشدت در معرض بروز حوادث طبیعی قرار دارد. استان خراسان شمالی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در اغلب اوقات سال شاهد بروز انواع حوادث طبیعی و بروز خسارات متعدد در سطح استان هستیم. به همین دلیل در کلاس‌های آموزشی و ترویجی بطور ویژه بر رعایت چرخه مدیریت بحران در بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی اعم از کشاورزان، بهره برداران و... تأکید شده است. ما اغلب اوقات پس از بروز خسارات ناشی از حوادث طبیعی، مشغول ارائه آمار و ارقام آن می‌شویم. غافل از اینکه این بخش مربوط به آخر کار بوده و باید مراحل چرخه مدیریت بحران به ‌درستی مدیریت شود». وی با اشاره به رعایت چرخه‌های مدیریت بحران می‌گوید: ««پیشگیری» اولین مرحله در چرخه مدیریت بحران محسوب می‌شود. مرحله‌ای که اگر به درستی لحاظ شود، ما یا وارد مراحل دیگر نشده یا با شدت کمتری وارد خواهیم شد. استان خراسان شمالی همه ساله با حوادث طبیعی مانند سیل، سرمازدگی، خشکسالی و مسائل دیگر مانند زلزله، فرونشست و... مواجه است. حوادثی که طی سال‌های مختلف جابه‌جا شده و کشاورزان و بهره برداران را متضرر می‌کند. در این مرحله ما از کشاورزان و بهره‌برداران تخصصی انتظار داریم تا پیشگیری‌های لازم برای مواجهه با خسارات ناشی از حوادث طبیعی را به عمل آورند. در این صورت عامل طبیعی یا خسارتی وارد نکرده و یا با کمترین میزان، وضعیت به حال سابق بازخواهد گشت.»

پیشگیری از وقوع خسارت
طبق گفته این مقام مسئول، «در مرحله پیشگیری باید عوامل مؤثر بر وقوع خسارات ناشی از حوادث طبیعی مورد بررسی قرار گیرد. به طور مثال در هنگام وقوع سیلاب حجم زیادی از آب بارندگی در زمین نفوذ نکرده و پس از سرریز از موانع، وارد زمین‌های اطراف می‌شود. اگرچه وقوع بارندگی شدید و به راه افتادن سیلاب خارج از اراده ماست، اما می‌توان با اقداماتی مؤثر، از وقوع خسارات جدی جلوگیری به عمل آورد». رئیس اداره مدیریت بحران سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی، صدور هشدارهای هواشناسی، اقداماتی مانند آبخیزداری، ممنوعیت چرای دام و... را در پیشگیری از وقوع حوادث و خسارات ناشی از حوادث طبیعی مؤثر دانسته و خاطرنشان می‌کند: «اجرای طرح‌های آبخیزداری در همه زمین‌های بالادست عملی نبوده و بالطبع بخشی از آب‌های ناشی از بارندگی وارد رودخانه‌ها می‌شود. این در حالی است که بسیاری از اراضی و باغات کشاورزی استان در حاشیه رودخانه‌ها احداث شده و این موضوع خود به مقدمه‌ای بر بازتولید بحران تبدیل می‌شود. بر این اساس، کشاورزانی که زمین‌شان کنار رودخانه قرار دارد، باید از لحاظ روحی و روانی آماده وقوع سیلاب بوده و با اقداماتی از وقوع خسارات گسترده جلوگیری کنند. همچنین در صدور پروانه‌ها برای واحدهای تولیدی مانند گلخانه‌ها و...، رعایت حریم را باید بجا آورده تا دچار خسارت نشوند. اما گاهی اوقات، زمین‌های کشاورزی از سال‌ها پیش کنار رودخانه احداث شده و حفاظت از آن خارج از اراده دولت است. در این صورت، کشاورز باید آمادگی لازم برای مواجهه با سیلاب را داشته باشد و با اقداماتی نظیر احداث دیوارهای ساحلی، رسوب‌زدایی رودخانه و... از وقوع حوادث غیرمترقبه جلوگیری کند.»
 
آمادگی برای مواجهه با بحران
«محمدجواد تشکری» دومین مؤلفه مدیریت بحران را «آمادگی» دانسته و تصریح می‌کند: «کشاورزان می‌توانند با احداث دیواره‌های ساحلی، آمادگی لازم برای مواجهه با خسارات ناشی از وقوع سیلاب را کسب کنند. در مرحله بعد، باید با حوادث طبیعی مقابله کرد. به طور مثال کشاورزان باید در فصول سرد اصول اولیه مانند کشت گیاهان مقاوم، استفاده از وسایل گرمایشی (هیتر و بخاری) را رعایت کنند.»

بازسازی و بازتوانی
وی بازسازی و بازتوانی را آخرین مرحله از مدیریت بحران دانسته و خاطرنشان می‌کند: «عبور از این مرحله، نیازمند پرداخت غرامت و هزینه زیاد است. کشاورزان باید در این مرحله با دریافت غرامت بیمه، بخشی از خسارت‌ها را جبران کنند. آنها همچنین باید تاب‌آوری لازم را داشته باشند تا پس از وقوع خسارات، خیلی سریع به وضعیت اولیه بازگردند.» این مقام مسئول، به مشکل کم آبی در مواقع خشکسالی نیز اشاره کرده و می‌گوید: «آب به دلیل گرمای زیاد تبخیر شده و این مؤلفه را به دشمن اصلی کشاورزی تبدیل می‌کند. در همین راستا، احداث سایبان می‌تواند علاوه بر جلوگیری از تبخیر آب، محصولات کشاورزی را از صدمات ناشی از سرما و بارندگی شدید و تگرگ محافظت کند.»

آموزش کاهش خسارت
طبق گفته رئیس اداره مدیریت بحران سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی، «اداره مدیریت بحران سازمان جهاد کشاورزی مطابق اسناد بالادستی، وظیفه آموزش  4مرحله بحران مدیریت را به کشاورزان برعهده گرفته تا در مواجهه با حوادث طبیعی آمادگی کامل و لازم را داشته باشند. کشاورزان باید بدانند با وجود بودجه محدود و مختصر دولت، غرامت بیمه درغالب تعرفه‌های ترجیحی عرضه می‌شود. به همین دلیل ما از کشاورزان تقاضامندیم تا موضوع بیمه را جدی گرفته و همه ساله آن را پیگیری کنند. آنها برای کاهش میزان خسارات، باید در کلاس‌های آموزشی مدیریت بحران شرکت کرده و بحث بیمه را جدی بگیرند. علاوه بر این، آموزش‌های بیشتر باید از طریق رسانه‌ها و فضای مجازی ارائه شده و تأکید گردد که چتر حمایتی از کشاورزان و بهره‌برداران با رعایت مؤلفه‌های بحران مدیریت و جدی گرفتن موضوع بیمه، عملی است.»