نوید کمالی
کارشناس ارشد مسائل راهبردی و سیاست خارجی

امنیت مرزها در عصر حاضر به یکی از اولویت‌های اصلی در حوزه امنیت ملی تمام کشورها تبدیل شده است چرا که صیانت از مرزها نه تنها برای حفظ تمامیت ارضی و جلوگیری از تهدیدات خارجی ضروری است، بلکه به طور مستقیم بر امنیت داخلی و ثبات اجتماعی کشورها نیز تأثیر می‌گذارد. به همین دلیل، بسیاری از کشورها بویژه در مناطق پرتنشی مانند غرب آسیا، به طور جدی اجرای طرح‌های انسداد مرزی را در دستور کار قرار داده‌اند. این طرح‌ها با هدف کنترل مهاجرت غیرقانونی، جلوگیری از ورود تسلیحات و گروه‌های تروریستی، مقابله با قاچاق مواد مخدر و مهار قاچاق سوخت طراحی و اجرا می‌شوند.
به طور کلی طرح‌های انسداد مرزی (borders closure plan) به عنوان یکی از راهبردهای اصلی برای مقابله با تهدیدات خارجی و حفظ امنیت داخلی قریب به اتفاق کشورها مطرح است. به طور خاص برای کشورمان، با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی خاص و همسایگی با کشورهایی که از ثبات سیاسی و امنیتی کافی برخوردار نیستند، طرح‌های انسداد مرزی از اهمیت ویژه‌‌تری برخوردارند. 
در این راستا، طرح انسداد مرزهای شرقی کشور با تمرکز بر مرزهای مشترک با افغانستان و پاکستان به یکی از محورهای اصلی در تأمین امنیت ملی تبدیل شده است. این طرح شامل ساخت دیوارهای بتنی، سیم خاردار، فنس و جاده‌های اصولی است که با هدف مقابله با تهدیداتی مانند مهاجرت غیرقانونی، ورود تسلیحات و تروریست‌ها، قاچاق مواد مخدر و سوخت به اجرا درمی‌آیند.
البته برای دستیابی به نتایج مطلوب در اجرای طرح انسداد مرزها، توجه به مجموعه‌ای از عوامل و پیش‌نیازها ضروری است. ابتدا باید از تجهیزات و فناوری‌های پیشرفته بهره‌برداری شود. در دنیای امروز، فناوری‌های پیشرفته نقشی حیاتی در ارتقای امنیت مرزی ایفا می‌کند. استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، سیستم‌های نظارت تصویری و پهپادهای هوشمند می‌تواند به شکل قابل‌توجهی در شناسایی و مقابله با تهدیدات مؤثر واقع شود. 
بهره‌گیری از این فناوری‌ها در طرح انسداد مرزها، دقت و کارآیی اقدامات را به‌طور چشمگیری افزایش خواهد داد. علاوه بر این، تقویت بنیه اطلاعاتی و امنیتی امری اساسی است. هیچ طرح انسداد مرزی بدون پشتوانه اطلاعاتی قوی نمی‌تواند به موفقیت برسد. تقویت بنیه اطلاعاتی از طریق افزایش همکاری‌های بین‌نهادی و بهره‌گیری از منابع اطلاعاتی محلی و بین‌المللی، می‌تواند به شناسایی بموقع تهدیدات و جلوگیری از آنها کمک کند.
توسعه زیرساخت‌های مرزی نیز یکی دیگر از عوامل کلیدی در موفقیت این طرح است. زیرساخت‌های مرزی شامل جاده‌های دسترسی، پاسگاه‌های مرزی و مراکز نظارتی باید به گونه‌ای توسعه یابند که توانایی مدیریت و کنترل کامل مرزها را فراهم کنند. این اقدامات نه تنها سرعت و کارآیی در مقابله با تهدیدات را افزایش می‌دهد، بلکه بهبود شرایط زندگی و کار برای نیروهای مرزی را نیز به دنبال خواهد داشت.
همچنین، توسعه سیاست‌های همسایگی و تعامل سازنده با کشورهای همجوار از جمله راهکارهای اساسی در ارتقای امنیت مرزی است. همکاری‌های منطقه‌ای و تعامل دیپلماتیک و پارادیپلماتیک با کشورهای همسایه می‌تواند به کاهش تنش‌ها و افزایش همکاری‌های مرزی منجر شود.
البته دقت کنیم که مواجهه هوشمند و چندوجهی با مشکلات ریشه‌ای مناطق مرزی رمز موفقیت هر طرحی در درازمدت است. بسیاری از تهدیدات مرزی، ناشی از مشکلات عمیق و بنیادی نظیر فقر، بیکاری و عدم توسعه یافتگی در این مناطق است. بنابراین، برای موفقیت و اثربخشی مطلوب طرح‌های انسداد مرزی، لازم است این مشکلات به صورت ریشه‌ای حل شوند. این امر از طریق توسعه اقتصادی، افزایش فرصت‌های شغلی و ارتقای سطح رفاه اجتماعی در مناطق مرزی قابل تحقق است.
 
چالش‌های پیش روی طرح انسداد مرزها
طرح انسداد مرزهای شرقی ایران، یکی از مهم‌ترین اقدامات ملی در راستای تأمین امنیت کشور است که از سال گذشته به‌طور جدی به اجرا درآمده است. این طرح که بویژه مرزهای مشترک با افغانستان را دربر می‌گیرد، شامل ساخت دیوارهای بتنی چهار متری، سیم خاردار، فنس و جاده‌های اصولی است که قرار است در طی سه سال آینده تکمیل شود. با وجود اهمیت و ضرورت اجرای طرح انسداد مرزها، این طرح با چالش‌های متعددی نیز مواجه است. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، مقاومت‌های سیاسی و اجتماعی از سوی کشورهایی است که مرز مشترک با کشورمان دارند. به عنوان نمونه، سخنگوی حکومت افغانستان، اجرای این طرح را مشروط به توافق دو طرف دانسته و تأکید کرده که افغانستان اکنون امن است و نیازی به اقدامات انسدادی از سوی ایران وجود ندارد. 
از سوی دیگر، برخی کارشناسان معتقدند که انسداد مرزها به تنهایی نمی‌تواند تمام مشکلات مرزی را حل کند. این کارشناسان بر این باورند که برای رفع کامل تهدیدات مرزی، لازم است که به ریشه‌های این مشکلات نیز توجه شود. به عنوان مثال، مهار تحرکات تروریستی در مناطق مرزی، تنها با ساخت دیوار مرزی قابل مهار نیست و نیازمند همکاری‌های بین‌المللی و اقدامات سیاسی و امنیتی گسترده‌تر است.
در پایان؛ باز هم باید بر این نکته تأکید کرد که طرح انسداد مرزها اگرچه به عنوان یکی از راهکارهای اصلی برای افزایش امنیت ملی و مقابله با تهدیدات خارجی محسوب می‌شود، اما برای دستیابی به نتایج مطلوب، لازم است که به مجموعه‌ای از عوامل و پیش‌نیازها توجه شود. بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تقویت بنیه اطلاعاتی و امنیتی، توسعه زیرساخت‌های مرزی، توسعه سیاست‌های همسایگی و اتخاذ رویکردی جامع و هوشمند به مشکلات ریشه‌ای مناطق مرزی، از جمله عواملی هستند که می‌توانند به موفقیت این طرح‌ ملی کمک کنند.