نیلوفر منصوری
خبرنگار

ناجی کوچک در حریق خودروها
همزمان با شروع فصل گرما، آتش‌سوزی در خودرو، با جرقه‌ای کوچک از قسمت جلوی خودرو شروع و در فاصله چند دقیقه، به انفجاری مهیب تبدیل می‌شود. تمام این اتفاق چنان به سرعت رخ می‌دهد که شاید کوچکترین فرصتی از راننده و سرنشینان گرفته می‌شود. البته ناگفته نماند که اگر فرصتی هم وجود داشته باشد، بدون امکانات خاموش کننده و دست خالی، توانایی جلوگیری از حریق وجود ندارد. خودروهای با عمر بالا و فرسوده بدون کپسول‌های آتش‌نشانی در این شرایط مرگ‌های دلخراشی را رقم می‌زنند.
 آتش‌سوزی خودروها علاوه بر فضای عمومی و بصری شهری، در فضای مجازی نیز بازخوردهایی داشته است. امیرحسن کاکایی، عضو هیأت علمی ‌دانشکده مهندسی خودرو دانشگاه علم و صنعت ایران نیز با تأیید این مطلب به «ایران» می‌گوید که به طور اتفاقی در فضای مجازی به این‌گونه حوادث برخورد کرده است. او می‌گوید: باید گزارش کارشناسی توسط مراجع ذیصلاح در این خصوص ارائه شود تا به تفصیل ماجرای آن مشخص شود.‌
به گفته کاکایی، در حالت کلی افزایش دمای هوا به همراه تشعشع بالای نور خورشید، همانگونه که بر انسان تأثیرگذار است، بر خودروها نیز بسیار تأثیرگذار است. این کارشناس خودرو می‌افزاید: حدود ۲۷ میلیون خودرو در کشور در حال تردد هستند که حداکثر ۴ میلیون آن زیر چهار سال عمر دارند (عمر اولیه) و حداکثر ۱۲ میلیون عمر زیر ۱۰ سال دارند (عمر عادی و طراحی شده خودرو). پس حدود ۱۵ میلیون خودرو با عمر بالای ۱۰ سال داریم که می‌توان آن را فرسوده نامید. البته حدود ۶ میلیون خودرو رسماً فرسوده محسوب می‌شوند و حدود ۲۰ سال عمر دارند. با توجه به اینکه در زمینه تعمیر و نگهداری خودرو بسیار سهل‌انگاری می‌شود، چنین آماری نشان دهنده احتمال بالای خرابی‌های خطرناک، از جمله آتش‌سوزی است.

ساختار فنی خودروهای داخلی
نقص فنی خودروها بسیار حائز اهمیت است و بسیاری از خودروهای قدیمی (چه بنزینی، گازوئیلی یا گازسوز) منبع سوخت، مسیر انتقال سوخت یا سیستم پاشش سوخت دارای استهلاک بالا و قابلیت اطمینان پایین دارند. این کارشناس با بیان این مطلب ادامه می‌دهد: چنانچه در یک لحظه، ناگهان شیلنگ سوخت که به انژکتورها سوخت می‌رساند، سوراخ شود، سوخت با فشار بالا روی موتور داغ می‌پاشد و آتش از آنجا شروع می‌شود. همین وضعیت می‌تواند در بحث باک سوخت مایع (بنزین و گازوییل) یا مخزن گاز به وجود آید که آنجا احتمال انفجار هم خیلی بالاست.
به گفته وی، خودروی گاز‌سوز از پنج سال به بالا به طور استاندارد، هر سال یک بار باید به طور کامل باز و بسته و به خصوص مخزن آن کنترل دقیق شود تا ترک‌های ریز شناسایی شده و در صورت لزوم تعویض شود. بخصوص مخازن پلیمری گاز فشرده می‌تواند از این منظر خطرناک باشد. البته اگر بازدیدها حرفه‌ای و دقیق انجام شود، هیچ خطری از این ناحیه ایجاد نمی‌شود. اما متأسفانه به خاطر وقتگیر بودن این نوع بازدیدها (که بعضاً یک روز معطلی دارد) و گران بودن خدمات حرفه‌ای، مردم کمتر به آن توجه می‌کنند. بدتر از آن، این است که متأسفانه این بازدیدها توسط افراد غیرحرفه‌ای صورت می‌گیرد و همچنین استفاده از قطعات تقلبی، احتمال خطر را بالا می‌برد.
کاکایی در پاسخ به اینکه درخصوص خودروهای بالای ۱۰ سال چه استانداردی داریم و چگونه باید بازبینی شوند؟ می‌گوید: تا جایی که من می‌دانم استاندارد خاصی وجود ندارد (چرا که در دنیای مدرن خودروی بالای ۱۰ سال از رده خارج می‌شود) و رویه مشخصی برای این بازبینی‌ها وجود ندارد. برخی از قطعات پلیمری مثل باک بنزین، شیلنگ و سیستم برق‌رسانی عمری دارند و آفتاب و تشعشع هم در آنها تأثیر می‌گذارد. علاوه بر آن گرمای هوا نیز در روزهای اخیر مزید بر علت شده است. از سوی دیگر خودروها برای شرایط معقولی طراحی شده است. در صورتی که هم زمان ترافیک سنگین‌تر می‌شود و هم دمای هوا بالاتر می‌رود که این شرایط  را سخت‌تر می‌کند. کولر روی ماکسیمم است و ایستادن در ترافیک و صرف زمان بیشتر موجب می‌شود سیستم‌های موتوری و غیرموتوری تحت فشار بالاتر گرما، کار کنند.‌
این استاد دانشگاه می‌افزاید: در سیستم باک بنزین محفظه‌ای به نام کنیستر وجود دارد که بخار را برمی‌گرداند تا آلودگی ایجاد نشود. مشکل‌دار بودن کنیسترها که یکی از نشانه‌های آن این است که خودرو بوی بنزین می‌دهد، موجب آتش‌سوزی می‌شود. اما مابقی آنها، وسایل الکترونیک است. شیرآلات و اتصالات و کپسول گاز ممکن است ترک بردارند و یکدفعه منفجر شود. قطعات برقی و سیم‌ها هم خیلی مهم هستند. به اعتقاد او بازدید چشمی هرچند وقت یکبار و داشتن سیستم کپسول آتش‌نشانی از نکات ضروری برای رانندگان است. ضمناً باید مراقب بود و قطعاتی مانند بطری آب را در خودرو جلوی نور آفتاب جا نگذاشت. چرا که احتمال آتش‌سوزی را بالا می‌برد.‌

هر خودرو یک خاموش کننده کوچک
به ندرت فقط یک عامل تنها، برای آتش‌سوزی خودرو وجود دارد. به همین جهت کارشناسان در بررسی حریق معتقدند که در بسیاری از مواقع ترکیب چند عامل باعث بروز آتش‌سوزی می‌شود. جلال ملکی، سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران در گفت‌وگو با «ایران»،با بیان اینکه گرمای هوا باعث انفجار باک بنزین نمی‌شود، می گوید: باک بنزین در انواع فلزی و پلاستیکی در قسمتی قرار دارد که آفتاب مستقیم به آن نمی‌خورد، اما عوامل دیگری می‌تواند در این زمینه دخیل باشد. به عنوان مثال وجود مواد قابل اشتعال مثل کپسول گاز، شیشه الکل، دبه بنزین و…، که زیر تابش نورآفتاب یا حتی در صندوق عقب که گرمای وحشتناکی به واسطه نور خورشید دریافت می‌کند، به همراه بنزین و برخی مواد قابل اشتعال، که اگر به درجه حرارت خوداشتعالی برسند، بدون نیاز به شعله، شعله‌ور می‌شوند. او ادامه می‌دهد: همچنین وجود قطعاتی مثل موبایل، پاوربانک و لوازم اینچنینی که همه از آن استفاده می‌کنند در زیر نور مستقیم آفتاب منجر به آتش‌سوزی می‌شود. شیشه جلو حالت محدب دارد و مثل عدسی عمل می‌کند، نور خورشید را چندبرابر منعکس می‌کند و منجر به آتش‌سوزی می‌شود.
وی با اشاره به ساختار فنی خودروهای داخلی، توضیح می‌دهد: اتصالی مدارهای خودرو، کابل‌های برق، سیم و اتصالی قطب‌های باتری خودرو هم به دلیل آغشته بودن به روغن، مستعد اشتعال هستند که منجر به آتش‌سوزی می‌شود.  وی به رانندگان توصیه می‌کند: لازم است که داخل هر خودرو یک خاموش‌کننده کوچک وجود داشته باشد و البته طرز استفاده از آن را نیز بدانند تا به محض احساس آتش‌سوزی با استفاده از این کپسول، و از بروز یک آتش و انفجار که ممکن است جان سرنشینان را به خطر بیندازد، جلوگیری کنند.‌

برش

توصیه‌ها و هشدارهای ایمنی

سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران می‌گوید: ترجیحاً خودرو در زیر تابش مستقیم آفتاب قرار نگیرد، بهتر است زیر سایه باشد و درجه حرارت پایین‌تری داشته باشد، مواد قابل اشتعال مثل پاوربانک، ظروف بنزین، ظروف مایعات قابل اشتعال، کپسول گاز، در خودرو نگهداری نشوند و به مکان‌های امنی منتقل شوند. بازبینی و بازرسی بموقع و رفع نقص خودروها، در جلوگیری از خسارت جانی و مالی از الزامات است .
جلال ملکی در ادامه می‌افزاید: وجود کپسول‌های آتش‌نشانی برای خودروها لازم است. بارها در این زمینه به خودروسازان اعلام کرده‌ایم. برخی از خودروها که از کمپانی خارج می‌شوند، فاقد خاموش‌کننده هستند که یک نقیصه محسوب می‌شود. برخی شرکت‌ها با قرار دادن یک خاموش‌کننده داخل خودرو و دریافت هزینه آن از مشتری، در جلوگیری از خسارت‌های مالی و جانی پیشگام می شوند؛ زیرا خریداران و مردم عادی برای تهیه آن سهل‌انگاری می‌کنند.