یوسف حیدری
خبرنگار

امروزه گیاهان دارویی به دلیل منافع بهداشتی و اقتصادی آن به موضوعی با اهمیت در جهان تبدیل شده است. تقاضای جهانی برای این محصول به دلیل افزایش علاقه مصرف‌کنندگان به مصرف محصولات طبیعی در حال افزایش است که دلیل آن هم ایمن‌تر و مقرون به صرفه‌تر بودن گیاهان دارویی نسبت به داروهای مصنوعی و شیمیایی است. همچنین حدود 6 هزار گونه گیاهی در طب سنتی و مکمل کشورهای مختلف جهان در حال مصرف است و سطح زیرکشت و تولید گیاهان دارویی در ایران نیز در سال‌های گذشته روند افزایشی داشته است. خراسان رضوی سال‌هاست رتبه نخست تولید گیاهان دارویی کشور را در اختیار دارد. استانی با اقلیم گرم و خشک که بیش از ۲۶ هزار هکتار از کشتزارهای استان زیرکشت گیاهان دارویی است که از نظر سطح زیرکشت و تولید، حتی بدون احتساب سطح زیرکشت زعفران، رتبه نخست کشور را دارد، یعنی بدون زعفران 37 درصد زمین‌های کشاورزی به کشت گیاهان دارویی اختصاص دارد.
مهندس گازران کارشناس و مسئول گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی در گفت‌و‌گو با خبرنگار «ایران» با اشاره به اینکه 70 درصد زمین‌های کشاورزی این استان به کشت گیاهان دارویی اختصاص دارد، گفت: سال گذشته میزان تولید گیاهان دارویی خراسان رضوی ۴۶ هزار و ۶۱۹ تن بود که امسال این رقم به بیش از ۴۸ هزار تن خواهد رسید. سال قبل ۲۱ هزار و ۳۷۴ هکتار از کشتزارهای استان زیرکشت گیاهان دارویی بود و امسال این سطح ۲۴ درصد نسبت به پارسال رشد داشته است.
وی با بیان اینکه کشت گیاهان دارویی در این استان سابقه چند صد ساله دارد گفت: سال‌هاست به عنوان مجری و کارشناس گیاهان دارویی فعالیت می‌کنم.
 از 200 سال قبل حرفه اجدادی ما عطاری بوده و نسبت به این موضوع آشنایی کامل داریم. هر سال بیش از 30 کلاس با موضوع کشت گیاهان دارویی در شهرستان‌های مختلف کشور برگزار می‌کنیم و به عنوان مدرس این کلاس‌ها به کشاورزان نحوه کشت و برداشت این گیاهان و نحوه سوددهی آن را توضیح می‌دهم. در استان خراسان نیز این کلاس‌ها در معاونت آب و خاک برگزار می‌شود و تعداد زیادی از کشاورزان را در زمینه کشت گیاهان دارویی توجیه می‌کنیم.

آموزش کشت پرمحصول گیاهان دارویی
کارشناس گیاهان دارویی به تنوع تولیدات این گیاهان در استان خراسان اشاره کرده و درباره دلایل استقبال از کشت این نوع گیاهان در این استان به خبرنگار «ایران» گفت: این استان ۳۵ گونه زراعی و ۲۰ گونه گیاهان دارویی مرتعی را پرورش و تولید می‌کند و زیره سبز، تخم شربتی، خاکشیر، ختمی خبازی و رازیانه از مهم‌ترین اقلام گیاهان دارویی تولیدی در این استان است. به عنوان کسی که سال‌هاست در زمینه کشت گیاهان دارویی کارهای علمی و عملی انجام داده‌ام، معتقدم وقتی موضوع گیاهان دارویی و نحوه کشت و اینکه چطور این گیاهان می‌تواند برای کشاورز سود زیادی داشته باشد را برای کشاورزان به خوبی توجیه کنیم، همه آنها قبول می‌کنند که زمین زراعی‌شان را به زیر کشت گیاهان دارویی ببرند. به همین دلیل امروز استان خراسان رضوی به عنوان قطب گیاهان دارویی شناخته می‌شود.
وی ادامه داد: در کلاس‌های توجیهی و آموزشی مقدار بذر مورد نیاز گیاهانی مثل زیره  یا آنغوزه و رازیانه در هر هکتار را برای کشاورزان توضیح می‌دهیم. همچنین نحوه آب‌دهی و اینکه بعد از سه ماه چه میزان محصول می‌دهد و سوددهی آن محصول را تشریح می‌کنیم. خوشبختانه طی این سال‌ها برگزاری این کلاس‌ها نقش زیادی در رشد تولید گیاهان دارویی در خراسان رضوی و بسیاری از شهرهای دیگر کشور داشته است.
وی گفت: با توجه به هم‌مرزی خراسان رضوی با افغانستان بسیاری از این گیاهان دارویی به همسایه‌های شرقی و اروپا صادر می‌شود. کشت گیاهان دارویی در جنوب استان خراسان به دلیل کم آبی بیشتر مورد استقبال قرار می‌گیرد. اما در شمال استان به دلیل بارش و آب فراوان استقبال زیادی از کشت گیاهان دارویی نمی‌شود و نسبت به ارزش گیاهان دارویی واقف نیستند. در حالی که گیاهان دارویی در سه ماه می‌تواند محصول خوبی بدهد و درآمد خیلی خوبی را نصیب کشاورز کند.
زیره بیشترین سهم از میزان تولید گیاهان دارویی استان را به خود اختصاص داده‌ و خراسان رضوی رتبه نخست کشور در تولید محصول زیره سبز و سطح زیرکشت آن را دارد. ۱۹ هزار و ۶۳۴ هکتار در استان زیرکشت این محصول است و ۱۱ هزار و ۳۰۰ تن زیره سبز از این سطح برداشت می‌شود. خوشبختانه کشاورزان این منطقه با استقبال از کلاس‌های آموزشی، زمین‌های‌شان را به زیرکشت گیاهان دارویی می‌برند.

گیاهانی برای اقلیم خشک
نوع کشت در زمین‌های کشاورزی ارتباط زیادی با اقلیم مناطق مختلف کشور دارد. در کشاورزی مدرن با توجه به آب و هوا و همچنین میزان بارش سالیانه، نوع بذر یا گیاهی که مناسب است انتخاب و کشت می‌شود. نتیجه این انتخاب درست محصول پربار و سودآوری است که نصیب کشاورزان می‌شود. استان خراسان رضوی به عنوان یکی از استان‌هایی که اقلیم گرم و خشک دارد، بیشترین محصولات دیم را به خود اختصاص داده است. اما در این میان کشت گیاهان دارویی که تناسب زیادی به این اقلیم دارد بسیار موفق بوده است. مهندس گازران با اشاره به اینکه اقلیم خراسان رضوی برای کشت گیاهان دارویی بسیار مناسب است، گفت: گیاهان دارویی تناسب زیادی با آب و هوای گرم و خشک دارند. خوشبختانه برخی از این گیاهان نیاز به آب زیادی ندارند و برخلاف برخی از محصولات کشاورزی که آب زیادی می‌خواهند با کمترین آب محصول فراوانی می‌دهند. مثلاً گیاه آنغوزه نیاز به آب زیادی ندارد و آب باران برای آبیاری آن کفایت می‌کند.
عمر این گیاه سه ماه است و سه سال اول محصول نمی‌دهد اما بعد از آن می‌تواند در هر برداشت بین 2 تا 8 میلیارد تومان در هر هکتار سوددهی داشته باشد. گیاه زیره سبز هم این شرایط را دارد. این گیاه با ارزش در مناطق کم آب به خوبی رشد می‌کند و سوددهی خوبی هم نصیب کشاورز می‌کند. اما اگر زمین کشاورزی را به کاشت گوجه فرنگی اختصاص بدهیم، این گیاه در طول تابستان آبیاری می‌خواهد و در مناطق کم آب رشد نمی‌کنند. باید کشاورزان بدانند با توجه به اقلیم آب و هوایی چه محصولی بیشترین بازدهی را دارد.