نگاهی به پنجمین فصل نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» در گفت‌وگوی «ایران» با کارگردان
کسی بر صلیب بود...
فرهنگی/ «گودال قتلگاه، پر از بوی سیب بود؛ تنهاتر از مسیح، کسی بر صلیب بود»؛ نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» را می‌توان برگردان تصویری این شعر پراحساس و پرمفهوم علیرضا قزوه دانست؛ نمایشی که ابتدا سال 1396 روی صحنه رفت و بعد از آن در هر اجرا تغییراتی اساسی نسبت به قبل داشت. حالا پنجمین فصل این نمایش به کارگردانی حسن بزرا و تهیه‌کنندگی امیرحسین طهرانی از ۲۸ تیرماه در بوستان ولایت تهران میزبان علاقه‌مندان است. نمایش بزرگ میدانی «تنهاتر از مسیح» اثری از سازمان هنری رسانه‌ای اوج است که به همت مؤسسه هنری رسانه‌ای سیمای ققنوس روی صحنه می‌رود. علاقه‌مندان می‌توانند برای تهیه و رزرو بلیت به سامانه NAMATICKET.IR مراجعه کنند.
تغییرات فصل پنجم
«تنهاتر از مسیح» این بار به نقش یهود در واقعه عاشورا می‌پردازد. حسن بزرا کارگردان نمایش به «ایران» می‌گوید: «فصل پنجم نمایش، علاوه بر تغییرات محتوایی، تغییرات ساختاری هم دارد. از آنجا که در همه بخش‌ها سعی شده اتفاقی متفاوت‌تر و باکیفیت‌تر رخ دهد امسال با صحنه‌های چشم‌نواز و زیباتری مواجه خواهیم بود. ما در هر کاری که انجام می‌دهیم سعی می‌کنیم مانند کار قبل نباشد. یکی از دغدغه‌های ما در مجموعه ققنوس این است که کارها بهتر و کامل‌تر از قبل باشد تا بتوانیم انتظارات مخاطبان را برآورده سازیم. چون اگر نخواهیم هم‌تراز با سطح توقع مخاطب پیش برویم قافیه را خواهیم باخت.» او تأکید می‌کند: «خاصیت نمایش به زنده بودن و تکامل پیدا کردنش است. بر حسب نوع نگاه و زاویه نگاه به طبع می‌توان داستان‌ها را تغییر داد. چون هر بار می‌شود واقعه عظیم عاشورا را از یک بستر فکری و نگاه نو آماده کرده و به نمایش درآورد. واقعه کربلا آنقدر اتفاق بزرگ و عجیب و غریبی است که می‌توان درباره آن تا آخرالزمان کار تولید کرد.»
نمایشی با نوای محمود کریمی
سازندگان «تنهاتر از مسیح» برای اثرگذاری روایت‌های کربلا از نوحه‌های حاج محمود کریمی استفاده کرده‌اند و همین اتفاق، غنای اثر را دوچندان کرده است. خود کریمی دو سال پیش گفته بود: «نمایش «تنهاتر از مسیح» کار بزرگی است و ان‌شاءالله رونق بیشتری هم پیدا کند.» بزرا نیز درباره استفاده از نواهای یک مداح ثابت توضیح می‌دهد: «از سال نخست که این نمایش میدانی را آغاز کردیم تصمیم گرفتیم از یک نوا استفاده کنیم، مانند نمایشی که یک راوی دارد و سیر داستان را می‌گوید. ما هم برای روضه‌هایی که داریم از یک نوا و مداح استفاده می‌کنیم. چون بر این عقیده هستم تنوع مداح و روضه‌خوان در بخش‌های گوناگون باعث خواهد شد تا گوش تماشاچی بدعادت شود. حس من بر این بود اگر راوی روضه‌ها، یک نوای ثابت و یکسان باشد تأثیرگذاری بیشتری روی مخاطب خواهد داشت. برای همین این نمایش میدانی تبدیل به کار چندصدایی نشد.»
این کارگردان در پاسخ به اینکه چرا حاج‌محمود کریمی انتخاب نهایی بوده است، می‌گوید: «برای انتخاب مداح نیز جست‌و‌جوهایمان را انجام دادیم و به حاج‌محمود کریمی رسیدیم. چون به نظر من تصویرسازی ایشان در زمان مداحی بسیار قوی است. محمود کریمی، دارای صدای گیرایی است و تنوع نوحه خوبی دارد. چون ایشان زمان اجرای مداحی‌هایش بسیار کارگردانی‌شده و نویسندگی‌شده می‌خواند به طوری که وقتی روضه‌خوانی می‌کند شنونده می‌تواند تصاویر را هم ببیند و هم درک کند. این موضوع به ما در تصویرسازی صحنه‌ها بسیار کمک کرد. گرمای صدا و فرم خواندن محمود کریمی خیلی خوب به فرم کار ما چسبیده و برای همین فعلاً بنای آنکه سراغ مداحان دیگر برویم را نداریم مگر آنکه قرار باشد تغییرات اساسی رخ بدهد.»
امام حسین(ع)؛ راز محبوبیت
نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» ابتدا سال 96 روی صحنه رفت که به دلیل استقبال سال بعد هم اجرا شد. در اجرای سال 97 قصه «تنهاتر از مسیح» از روز اربعین آغاز و با یک فلاش‌بک به وقایع کربلا اشاره داشت و دوباره با یک فلاش فوروارد به روز اربعین بازمی‌گشت و در نهایت اتفاقات به اسارت مردم سوریه پیوند می‌خورد. شیوه روایت نمایش در سال 98 تغییر کرد و داستان از حرکت کاروان سیدالشهدا(ع) از مکه و ماجرای مسلم و تنهایی و شهادت او در کوفه آغاز و به صحرای کربلا و شهادت اصحاب امام حسین(ع) و حضرت علی اکبر(ع)، حضرت عباس(ع) و سیدالشهدا(ع) می‌رسید. ماجرای اسارت اهل حرم و حرکت به سمت شام و شهادت حضرت رقیه(س) و خطبه حضرت زینب(س)، اسارت مردم سوریه و دفاع از حرم حضرت زینب(س) و امام زمان(عج) شکل نمادین ظهور موضوعات دیگر نمایش بودند. «تنهاتر از مسیح» در چهار سال گذشته با استقبال کم‌نظیر مردم مواجه شده است و نزدیک به یک و نیم میلیون مخاطب آن را تماشا کرده‌اند. حسن بزرا در پاسخ به سؤالی درباره علت این میزان از استقبال جواب می‌دهد: «بدون شک دلیل اصلی استقبال خود امام حسین(ع) و واقعه عاشوراست. درست است نمایشی با سر وشکل خاصی در حال اجراست، اما عشق این جماعت و مردم به امام حسین(ع) است که آنها را جذب می‌کند. در کنار آن اجرا و پروداکشن خوب و سر و شکل خوب آن از دید مخاطب و همچنین تأثیرگذاری‌اش موجب می‌شود تا حس خوبی به مخاطب و بیننده القا کند.»
عبرت‌های عاشورا
درباره قیام عاشورا سهم تولیدات نمایشی پایین است؛ حال آنکه مواردی مثل «روز واقعه» و «مختارنامه» و... نشان می‌دهند اگر کاری با کیفیت ساخته شود، هرگز رنگ کهنگی نمی‌گیرد. نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» هم به‌رغم اجرای چندباره هر شب با استقبال بالا مواجه می‌شود. این نمایش هر آنچه از زبان علما، ذاکران و مداحان شنیده و در کتاب‌های تاریخی خوانده‌ایم را به شکل تصویری ارائه کرده است. نکته قابل توجه در اجراهای «تنهاتر از مسیح» فرم متفاوت و زبان روایی هنری آن است. سازندگان برای این منظور، استفاده بهینه‌ای از نور و رنگ و صدا کرده‌اند و اثری نو مقابل دیدگان مخاطب قرار می‌دهند که نتیجه آن 120 دقیقه اشک با سبک جدید روضه‌خوانی است. عبرت‌های عاشورا هم پیام مهم نمایش است که مخاطب را بار دیگر به فکر فرومی‌برد. حسن بزرا با تأکید بر اینکه نمایش از عبرت‌های عاشورا غافل نمی‌شود، عنوان می‌کند: «تلاش نمایش همواره این بوده تا بعد عبرت‌آموزی عاشورا در آن پررنگ باشد؛ مثلاً در این اثر سیری طی می‌شود که به عبرت‌آموزی می‌انجامد.
به طوری که نشان داده می‌شود چه انحرافی باعث می‌شود این وقایع به وجود آید و در نهایت در این مسیر سرخ که در امتداد یک مسیر سبز است و ان‌شاءالله که درست هم هست تا به ظهور امام زمان(عج) خواهد رسید و به آن ختم می‌شود.»
برش
پیشرفت نمایش میدانی
عباس رحمانی‌پور/ طراح نور - من از اولین فصل با نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» همکاری داشته‌ام و همواره شاهد تغییرات بسیاری در اثر هستیم. این تغییرات هم در بخش محتوا و قصه و هم در تکنیک رخ داده است. نور نیز از این قاعده مستثنی نبوده و دستخوش تغییرات شده است. به جرأت می‌توانم بگویم نمایش‌های میدانی روز به روز در زمینه‌های مختلف در حال پیشرفت است. فصل چهارم «تنهاتر از مسیح» هم چون قصه‌ای متفاوت‌تر از قبل دارد در نتیجه تکنیک و پیشرفت‌های به روز به کمک آن آمده تا کار جذاب‌تر و دیدنی‌تر از قبل شود.
برای اینکه در بخش نور نیز بتوانیم بهترین عملکرد خود را ارائه دهیم، تیم طراحی نور را وارد چالش تازه‌ای کردیم که امیدوار هستم از این چالش با موفقیت بیرون آمده باشیم چون تلاش شده از امکانات و تجهیزاتی که در اختیار ما قرار داده شده به بهترین شکل ممکن استفاده کنیم. تمرکز من بر این بود تا به سمت شیوه‌ای از نورپردازی بروم که قصه را بتوان بهتر روایت کرد. در نمایش میدانی «تنهاتر از مسیح» قصه‌ای داریم که به لحاظ مفهومی باید به درستی به تماشاگر ریزبین این روزها ارائه شود. بنابراین سعی شد یکسری از کمبودها را با کمک رنگ و نور جبران کنیم. این اتفاق کاری کرده است تا آنچه تماشاگر روی صحنه می‌بیند، قابل باورتر باشد و گیرایی لازم را به دست آورد. خوشبختانه با توجه به تجربه‌ای که در کارهای قبلی داشته‌ام در فصل جدید «تنهاتر از مسیح» به مدلی رسیدیم که در یکی از آیتم‌ها نزدیک به ۱۸ پلان نوری وجود دارد و نور نزدیک به ۱۸ بار تغییر می‌کند. در واقع با این کار در تلاش هستیم با استفاده از فضاسازی‌ای که با نور انجام می‌دهیم به روند قصه‌پردازی نیز کمک کنیم.
به عنوان کسی که در بخش نور مدت‌هاست فعالیت دارم با توجه به تنوع قصه‌هایی که تا به امروز شاهد بوده‌ایم، می‌توانم شهادت دهم پیشرفت‌های خوبی حاصل شده است. این صحبت به هیچ عنوان اغراق نیست و با نگاه کاملاً کارشناسی بر این موضوع تأکید دارم. وجود قصه‌های متنوع باعث شده تا تمام گروه‌ها در نمایش میدانی به دنبال طراحی جذاب و حرفه‌ای باشند. قصه خوب کاری خواهد کرد تا عوامل پشت صحنه به تکاپو بیفتند و هر کدام بهترین‌شان را عرضه کنند. این موضوع باعث می‌شود اجراها ساکن نباشند و تنوع و اصلاح تا آخرین شب تداوم داشته باشد.