یاسمن صادق شیرازی
خبرنگار

داغ جنگل‌سوزی در زاگرس و هیرکانی هنوز تازه است. البته فقط حریق نیست که به جان جنگل‌ها افتاده است. قطع گسترده درختان، تجارت زغال، تعرض به حریم جنگل در کنار بلایای طبیعی مثل تغییر اقلیم و گرمای هوا بلای جان جنگل شده است. دکتر جواد رحیمی، کارشناس جنگل‌داری منابع طبیعی در گفت‌وگو با «ایران» تأثیر دخالت‌های انسانی را بسیار بیشتر از عوامل طبیعی می‌داند و می‌گوید: متأسفانه دخالت‌های انسانی باعث تشدید بلایای طبیعی می‌شوند. فرسایش خاک و جاری‌شدن سیل از پیامدهای همین دخالت‌ها هستند.
به گفته این کارشناس جنگل‌داری منابع طبیعی، آسیب قطع یک بلوط را هم به‌سادگی نمی‌توان جبران کرد. هرچند ارزش اکولوژیکی جنگل و درختان بلوط در ایران مشخص نیست دقیقاً چه رقمی است اما رحیمی معتقد است درختان بلوط به دلیل قدمت و تأثیر مهمی که در ترسیب کربن دارند، از ارزش اکولوژیکی بالایی برخوردار هستند.
 این کارشناس جنگل‌داری منابع طبیعی، هرگونه تخریبی در جنگل را غیرقابل‌جبران می‌داند و می‌گوید: هرگونه تخریبی باتوجه ‌به وضعیت اقلیمی کنونی غیرقابل‌ جبران است. اگر در یک هکتار، هزار نهال بکاریم تا ۵۰ سال دیگر هم آن زمین کارکرد هر هکتار جنگل را نخواهد داشت. وضعیت جنگل‌های کشور بحرانی است و با بحران امنیت غذایی روبه‌رو هستیم.
 
ضرورت تفکیک مرتع و جنگل
 این کارشناس جنگل‌داری منابع طبیعی معتقد است ارزش اکولوژیکی جنگل تعریف یکسانی ندارد و تعاریف مختلفی برای آن استفاده می‌شود. برای مثال بر اساس منابع جهانی از جمله فائو، پوشش گیاهی بالای ۱۰ درصد جنگل نامیده می‌شود. این در حالی است که ما هنوز در ایران از الفاظی مثل جنگل مشجر و غیر مشجر استفاده می‌کنیم که این موضوع آسیب جدی‌ای به جنگل‌های ما وارد کرده است.
 وی ادامه داد: این تعریف در هر نوع جنگل و پوشش گیاهی‌ای متفاوت است. برای مثال کارکرد جنگل‌های زاگرس با جنگل‌های هیرکانی استان‌های شمالی کشور که در یونسکو ثبت جهانی شدند، متفاوت هستند و برای رسیدن به ارزش اکولوژیکی آنها باید تحقیقات وسیعی در این باره انجام شود که متأسفانه تاکنون این اقدام انجام نشده است.
به گفته رحیمی، در حال حاضر مکان‌های زیادی در کشور وجود دارند که جنگل محسوب می‌شوند؛ اما از آنها به‌عنوان مرتع نام‌ برده می‌شود. این در حالی است که جنگل‌ها به علت نقش مؤثری که در ترسیب کربن دارند ارزش اکوسیستمی بالاتری دارند.

ضرورت فرهنگ‌سازی برای جلوگیری از آسیب به جنگل
 رحیمی معتقد است ارزش اکولوژیکی گونه‌های جنگلی بسیار بالا است. ارزش گونه‌های جنگلی با هیچ‌ گونه‌ای قابل ‌مقایسه نیست. در همین راستا، ضروری است که این مسأله اولویت مردم و دولت باشد. متأسفانه ما هیچ آموزشی به مردم خود برای حفاظت از جنگل‌ها ندادیم. یکی از دلایلی که هر روز شاهد آسیب به جنگل‌ها و قطع گسترده درختان هستیم، همین موضوع است.
این کارشناس جنگل‌داری، تجارت زغال را مهم‌ترین آسیب جنگل‌های کشور می‌داند و می‌گوید: جنگل‌ها نقش مؤثری در ترسیب کربن و جذب آب دارند. همچنین تأثیر جنگل‌ها در جذب گردشگران قابل ‌توجه است؛ بنابراین، وقتی جنگل‌های ما تخریب می‌شوند باید بپرسیم چه جایگزینی برای آنها داریم؟ وی ادامه می‌دهد: به طور مثال، درجه حرارت یاسوج با بوشهر متفاوت است. اغلب شاهد هستیم که مردم برای فرار از گرما از بوشهر به یاسوج می‌روند. یاسوج ارتفاعات بالاتری دارد و پوشش گیاهی آن انبوه‌تر است. برخی از این‌گونه‌ها فقط مثل گونه در یاسوج قابلیت رشد دارند؛ بنابراین تأثیر پوشش گیاهی و جنگلی حتی در آب و هوا و کیفیت زندگی مردم غیرقابل‌ انکار است.
 
لزوم توسعه جنگل‌ها
 این کارشناس منابع طبیعی، گسترش و توسعه اراضی جنگلی را به‌خاطر افزایش جمعیت و خودروها ضروری می‌داند و می‌گوید: ما نه‌تنها نتوانستیم این کار را انجام دهیم؛ بلکه سرمایه‌های فعلی خود را هم تخریب کردیم. در شرایط فعلی ایجاد جنگل‌های جدید سخت و غیرممکن است. متأسفانه دچار کمبود شدید نیروی انسانی در منابع طبیعی هستیم که این موضوع باعث می‌شود نتوانیم از جنگل‌ها و میراث خود حفاظت کنیم. وقتی نیرو نداریم طبیعتاً متوجه تخلفات و قطع گسترده درختان هم نخواهیم شد که دود آن به چشم جنگل‌ها و درختان می‌رود.
رحیمی کمبود اعتبار را از مهم‌ترین دلایل آسیب به منابع طبیعی و جنگل‌ها نام می‌برد. این مشکل از گذشته تاکنون وجود داشته است؛ اما درحال حاضر یک تفاوت اساسی میان شرایط کنونی و گذشته وجود دارد. آن هم اینکه اگر در گذشته اعتبار پایین بود نیروها تلاش خود را برای بهبود وضعیت موجود می‌کردند؛ اما در حال حاضر بعضاً شاهد رهاشدن بسیاری از موضوعات مهم به دلیل کمبود بودجه هستیم.
 
منابع طبیعی را فدای توسعه نکنیم
 وی نسبت به فداکردن منابع طبیعی برای توسعه انتقاد می‌کند و می‌گوید: میزان اهمیت محیط‌ زیست نسبت به توسعه در کشور ما بسیار پایین است. متأسفانه توسعه راه‌ها، ایجاد خط برق و آب و سرمایه‌گذاری بیشتر در اولویت است تا حفظ و نگهداری از جنگل و مرتع. آسان‌ترین راه در اینجا برای این تخریب‌ها، عبور دادن این خطوط از دل جنگل‌ها است. این موضوع در نهایت باعث می‌شود منابع طبیعی را فدای توسعه کنیم. همچنین، سایر نهادها نسبت به تعهدات خود در برابر منابع طبیعی و محیط زیست عمل نمی‌کنند. برای مثال، بسیاری از جبران خسارت محیط زیستی طرح‌های کشور به علت نبود بودجه اجرا نمی‌شوند.
 این کارشناس منابع طبیعی، احداث سدها را از جمله عواملی می‌داند که باعث تخریب منابع طبیعی می‌شود. متأسفانه بدنه نیروهای منابع طبیعی ضعیف است. این سازمان زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی محسوب می‌شود و برای همین نمی‌تواند تصمیم‌گیری مستقلی از خود داشته باشد. آن‌طور که باید و شاید برای حراست از جنگل‌های خود موفق عمل نکردیم. طرح یک میلیارد درخت اقدام اگرچه خوبی برای توسعه جنگل بود اما این مقدار باید حداقل ۲ تا ۳ برابر باشد. اما همین طرح خوب به‌خاطر کمبود اعتبارات در برخی از شهرها به‌صورت کامل اجرایی نشد.
وی مشکلات معیشتی را از مهم‌ترین دلایل آسیب به جنگل‌ها می‌داند و می‌گوید: هنوز به ارزش واقعی جنگل‌ها نرسیدیم. یکی از مهم‌ترین دلایل این تخریب‌ها، مشکلات معیشتی مردم است. دردآور است؛ اما سال‌هاست شاهد این هستیم که درخت بلوط ارزشمند ما فدای دو بسته زغال ۵۰۰ هزار تومانی می‌شود.