عوامل مجموعه مستند «رخ مادر» در گفت‌وگو با «ایران»
شاعرانه‌ای برای مادران شــــــــــهدا
در آستانه ماه محرم، قسمت‌های جدید از فصل دوم مجموعه مستند «رخ مادر» به تهیه‌کنندگی امیرحسین اکاتی و کارگردانی حمید مشایخی، مهدی انصاری، سیدمصطفی سیدالحسینی و علی علایی از ۱۶ تیرماه روی آنتن شبکه یک سیما رفته است و هر شب ساعت ۳۰. ۱۸ پخش می‌شود. «رخ مادر» که پرتره‌ای از مادران شهدا ارائه می‌دهد، قصد دارد با ارائه الگوی مادران ترازی که توانسته‌اند بزرگمردانی را تربیت کنند، روایتی بکر و شاعرانه از زندگی آنان که در جامعه فعالیت اجتماعی دارند، داشته باشد.
این مجموعه مستند که زهرا حسینی سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی آن را برعهده داشته و در قالب داکیودرام ساخته شده، در استان‌های کرمان، یزد، فارس، لرستان، شهرکرد، گلستان، مازندران، تهران، گیلان، اراک و اصفهان جلوی دوربین رفته است. پخش قسمت‌های جدید این اثر بهانه‌ای شد تا گفت‌و‌گویی کوتاه با امیرحسین اکاتی تهیه‌کننده و زهرا حسینی سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی این مجموعه مستند داشته باشیم که در ادامه می‌خوانید.
استفاده از چند کارگردان خلاقیت را بالا می‌برد
امیرحسین اکاتی تهیه‌کننده مجموعه مستند «رخ مادر» درباره نوع روایت انتخاب شده برای هر یک از مادران شهدا که قصه زندگی خود را برای مخاطبان بازگو می‌کنند، به «ایران» گفت: «سوژه‌های ما در این طرح افرادی بودند که سن بالایی داشتند و همچنین قرار بود قصه‌هایی را بازگو کنند که برای سال قبل است و کامل به یاد نداشتند. فرمی که در فصل دوم اتخاذ کردیم باعث شد قصه‌ها را به گونه‌ای طراحی کنیم که در مصاحبه از مادر و اطرافیانشان روایت می‌شد یا نریشن آن را بازگو می‌کرد.»
او درباره تعامل با سوژه‌ها گفت: «در فصل اول و دوم تلاش کردم شرایط مناسب و راحتی برای مادران فراهم کنم تا کمترین سختی را تجربه کنند. از جمله اینکه زمان ضبط را کوتاه جلو بردیم و سکانس را خرد یا سکانس-پلان تعریف می‌کردیم که با یک یا دو برداشت تمام شود. همچنین سعی کردیم بر اساس پژوهش و فیلمنامه دقیقاً مشخص کنیم چه می‌خواهیم و بر اساس آن سؤال می‌پرسیدیم. مادرانی که در این طرح نهایت همراهی و همدلی را با ما داشتند، دستشان برای تعریف قصه زندگی خود بسته نبود اما کار را به گونه‌ای پیش می‌بردیم تا به کلیدواژه‌های خاص برسیم.»
تهیه‌کننده «رخ مادر» با بیان اینکه این مجموعه مستند به سراغ مادرانی رفته است که فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی یا قصه‌های خاصی دارند، تصریح کرد: «در پیش‌تولید و سوژه‌یابی سعی کردیم این موارد را در نظر بگیریم، چرا که معتقدیم مادران شهدا با وجود سن زیاد و غمی که تجربه کردند، همچنان فعالیت دارند و باید به عنوان الگو به آنها پرداخته شود که چگونه برای حفظ آرمان، ایستادگی کرده و رو به جلو حرکت می‌کنند.»
اکاتی درباره ساخت این مجموعه مستند توسط چهار کارگردان توضیح داد: «از ابتدای صحبتم با مدیران شبکه یک، نظرم این بود یک کار سریالی را با چند کارگردان جلو ببریم. کار سریالی بویژه در فضای مستند نیاز به مخاطب دارد و این مسأله منوط به این است که فضای بصری جذابی را برای مخاطب ایجاد کنیم تا با ما همراه شوند و دنبالمان کنند. پس از چند کارگردان استفاده کردیم تا خلاقیت به وجود آید. همکاری با چند مستندساز باعث می‌شود از تکرار در فرم جلوگیری و هر قصه به شیوه متفاوت روایت شود تا برای مخاطب جذاب‌تر باشد. همچنین به دلیل به وجود آمدن خلاقیت شاهد اتفاقات بهتری در روند تولید و تدوین بودیم.»
«رخ مادر» فضایی سوررئال ندارد
زهرا حسینی سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی مجموعه مستند «رخ مادر» نیز با اشاره به اینکه نگاه عوامل سازنده از روز اول به این اثر، نگاهی ملی بوده است، مطرح کرد: «در ۸ سال جنگ تحمیلی، رزمندگانی از سراسر ایران در جبهه‌ها حضور داشتند، این موضوع الزام توجه ما را به مسأله پراکندگی موقعیت جغرافیایی آنها دوچندان می‌کرد. به شخصه اعتقاد دارم، در پرداخت به قصه مادرانِ شهید در شهرستان و روستاها کم کاری‌هایی صورت گرفته است. ما سعی کردیم در فصل دوم «رخ مادر» با حداکثر تلاش، این مقوله را بازنمایی کنیم.»
حسینی افزود: «از طرق مختلف، از جمله توسط پژوهشگران، سوژه‌ها به ما معرفی می‌شدند که بعد از مصاحبه اولیه با آنها، شخصاً به سراغ‌شان می‌رفتم تا تبیینی به صورت جامع از شرح حال زندگی‌شان به دست آورم. جامعه آماری سوژه‌های ما، بالغ بر ۱۵۰ مادر شهید از سراسر کشور بود که در نهایت، با مشورت گروه تولید به سوژه‌ها رسیدیم. وجود قصه‌ای متفاوت و سرگذشت متمایز، موقعیت جغرافیایی و نگاه بومی و وضعیت جسمانی و حال روحی مادران، از معیارهای اصلی انتخاب سوژه‌هایمان بود.» سرپرست پژوهش و سوژه‌یابی مجموعه مستند «رخ مادر» درباره چالش‌هایی که در این مسیر با آن مواجه بوده است، گفت: «یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها، سوژه‌یابی و تولید در خارج از پایتخت بود.
این کار از نظر بصری، قاب‌های زیبا و کارت پستالی به ما می‌داد اما پیدا کردن سوژه و دسترسی و ارتباط با آنها با دشواری‌هایی همراه بود. پژوهش میدانی بدون وجود همراه محلی در مناطقی که با گویش بومی خودشان صحبت می‌کردند، ما را با چالش‌هایی مواجه می‌کرد و باعث کند شدن روند کار می‌شد.» او با اشاره به اینکه «رخ مادر» برنامه‌ای با حس و حال متفاوت و همچنین پرداخت فرمی متمایز نسبت به دیگر آثار تولید شده در این زمینه است، تصریح کرد: «ما سعی کردیم با فرمی قصه‌گونه در فضای داکیودرام و لحنی شاعرانه به ساختار جدیدی دست یابیم. دور شدن از فضای گفت‌وگو و مصاحبه با اینکه کار ما را سخت‌تر می‌کرد اما این امکان را می‌داد تا به ایده‌های جدیدتری در ساختار خودمان برسیم.»
حسینی در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: «ما سعی کرده‌ایم با دورشدن از فضایی شعارگونه، زندگی حال مادرانی را به تصویر بکشیم که آنها را اسوه جامعه می‌دانیم. مخاطب قرار نیست با فضایی سوررئال مواجه شود و از نظر من همین رئال بودن مستندهاست که پیام مورد نظرمان را به بهترین وجه ممکن به مخاطب انتقال می‌دهد.
تمام تلاش‌مان در مجموعه «رخ مادر» این بود که با ادای دین به مقام معظم مادران شهدا، راوی زندگی آنها باشیم تا بتوانیم قصه‌هایی را که تاکنون به گوش کسی نرسیده است، برای مردم سرزمین خود روایت کنیم و به نظر من این رسالت با «رخ مادر» به منصه ظهور رسید.»
فصل اول این اثر سال ۱۴۰۱ و ۱۵ قسمت از فصل دوم آن سال ۱۴۰۲ از شبکه یک سیما پخش شد و حال قسمت‌های جدید از سری دوم آن قرار است شنبه تا چهارشنبه ساعت ۱۸و ۳۰ روی آنتن برود و تکرار آن روز بعد ساعت 30 دقیقه بامداد و 13:15 است.