یارانه‌هایی برای سلامت روان
سمیه افشین فر
خبرنگار
یکی از مهم‌ترین اهداف سازمان بهزیستی کشور به عنوان متولی سلامت اجتماعی در جامعه، برنامه‌ریزی و تلاش برای سلامت روان آحاد جامعه است. این سازمان از دهه 70 فعالیت خود را در حوزه مشاوره شروع کرد و اکنون حدود چهار دهه است در این حوزه فعالیت میکند.
با این همه حضور افراد فاقد تجربه به عنوان روانشناس در فضای مجازی و فعالیت مراکز و کلینیک‌های مختلف روانشناسی که با هزینه‌هایی گران خدمات مشاوره‌ای به مردم ارائه می‌کنند، بحث نظارت بر این مراکز را تقویت میکند، اما مهم‌ترین متولی سلامت اجتماعی چه نظارتی بر مراکز و مشاوران زیر نظر خود دارد؟
وجود بیش از سه هزار مرکز مشاوره دولتی و غیردولتی در کشور
دکتر معصومه توکلی، مدیرکل دفتر مشاوره و خدمات روانشناسی سازمان بهزیستی در گفت‌و‌گو با «ایران» در پاسخ به این سؤال که سازمان بهزیستی به عنوان متولی سلامت اجتماعی جامعه چه اقدامی در حوزه سلامت روان انجام داده است، می‌گوید: سازمان بهزیستی به استناد قوانین و اسناد بالادستی از جمله تولی‌گری سلامت اجتماعی و با هدف ارتقای سلامت روانی و اجتماعی افراد جامعه، از سال 1371 نسبت به گسترش خدمات مشاوره از طریق راه‌اندازی مراکز مشاوره اقدام کرد، سپس با توجه به نیاز جامعه و استقبال مردم از خدمات مشاوره‌ای، این مراکز در تمام استان‌ها ایجاد شدند و گسترش یافتند به طوری که در سال 1376، 85 مرکز؛ در سال 1379، 102 مرکز و در سال 1382، 114 مرکز در سراسر کشور فعال شدند. علاوه بر توسعه و گسترش مراکز مشاوره، انتشار کتاب‌های تخصصی و کاربردی، تشکیل کارگاه‌های آموزشی، تهیه کتابچه نظام شماره‌گذاری و تشخیص اختلالات و مشکلات روانی‌ـ‌اجتماعی و برنامه‌ریزی و سیاستگذاری در راستای ارتقای سلامت روانی و توسعه مداخلات روانشناختی در گروه‌های هدف سازمان و عموم مردم نیز در این راستا انجام شده است و در حال حاضر تعداد 3149 مرکز حضوری دولتی و غیردولتی و خط مشاوره تلفنی 1480 در حال ارائه خدمات روانشناختی در سراسر کشور هستند.
هر روانشناسی نمی‌تواند
مشاوره بدهد
موضوع سلامت روان در جامعه از ابعاد بسیاری دارای اهمیت است اما آیا هر فردی که تحصیلاتی در رشته روانشناسی دارد می‌تواند برای مشاوره دادن به افراد جامعه اقدام کند؟ توکلی در پاسخ به این سؤال با بیان اینکه مطابق با دستورالعمل‌های مراکز مشاوره، متقاضیان دریافت مجوز باید حداقل 300 ساعت تجربه کار عملی و 200 ساعت دوره آموزشی را طی کنند، می‌گوید: برای بررسی صلاحیت علمی این افراد ارزیابی‌هایی از طریق کمیته ارزیابی مشاوران و روانشناسان بهزیستی صورت می‌گیرد تا صلاحیت افراد تأیید شود. این فرایند برای متقاضیان مسئول فنی مراکز نیز طی می‌شود. لازم به ذکر است که مشاوران و روانشناسان مراکز هم توسط مسئول فنی مورد ارزیابی قرار گرفته و باید دوره‌های آموزشی مربوطه را طی کرده و تحت نظر مسئول فنی فعالیت کنند. وی در مورد حمایت‌های سازمان بهزیستی از مراکزی که مجوز فعالیت خود را از این سازمان دریافت کرده‌اند، می‌گوید: سازمان بهزیستی بعد از بررسی‌ها و ارزیابی‌های لازم، اولاً نسبت به صدور پروانه صاحب امتیاز و دوماً پروانه مسئول فنی اقدام میکند، در ادامه به منظور توسعه، ارتقا و بهبود خدمات مراکز مشاوره، خدمات و اقداماتی از قبیل ایجاد بستر آموزش‌های تخصصی در قالب راه‌اندازی سامانه آموزش مداوم روانشناسان، مشاوران، استانداردسازی خدمات از طریق بازبینی دستورالعمل‌های مراکز غیردولتی و تدوین پروتکل‌های درمانی برای اجرای استانداردسازی خدمات در مراکز مشاوره انجام می‌شود. از این گذشته، در حال حاضر تعامل و همکاری با سازمان نظام روانشناسی و مشاوره برقرار است و مشکلی در این زمینه وجود ندارد. مجوزهای سازمان بهزیستی نیز همچون سایر دستگاه‌ها از طریق درگاه ملی صدور مجوزها صورت می‌گیرد و تاکنون برای حدود 3000 مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی غیردولتی از طریق سازمان بهزیستی مجوز فعالیت صادر شده است.
ایجاد مراکز سلامت روان محلی
در مناطق محروم
گفتنی است، کم نیستند کلینیک‌ها و افراد مختلفی که در فضای مجازی به اسم مشاوره، با فیلم و کلیپ‌های جذاب توصیه‌هایی برای مردم تجویز می‌کنند.
مدیرکل دفتر مشاوره و خدمات روانشناسی سازمان بهزیستی معتقد است که بر تمام مراکزی که از سازمان بهزیستی کشور مجوز فعالیت‌شان را دریافت می‌کنند نظارت وجود دارد. طبق دستورالعمل‌های مراکز مشاوره، به هیچ عنوان به افراد دارای یک مدرک تحصیلی مجوز داده نمی‌شود و این موضوع در نظارت‌های تکمیلی مجدداً مورد بررسی قرار می‌گیرد. حدود 3000 مرکز مشاوره از سازمان بهزیستی مجوز دارند.
با توجه به اینکه گسترش این مراکز از طریق بخش غیردولتی است با توجه به نیاز استان‌ها و تقاضاهای موجود (در بخش غیردولتی) مجوزها صادر می‌شود و محدودیتی در صدور مجوز وجود ندارد.
در استان‌ها و شهرهای بزرگ که جمعیت بیشتری وجود دارد، طبیعتاً تقاضا بالاتر است و تعداد مراکز و مجوزهای صادر شده هم بالاتر است.
در این خصوص برای مناطق آسیب‌خیز و محروم نیز مراکزی تحت عنوان سلامت روان محلی ایجاد شده است تا خدمت‌رسانی گسترده‌تری صورت بگیرد.
همچنین خط مشاوره تلفنی 1480 در تمام استان‌ها و شهرستان‌ها خدمات رایگان مشاوره را به آحاد مختلف مردم ارائه میکند. نظارت بر این مراکز در 3 سطح بهزیستی شهرستان، استان و کشور و براساس شاخص‌ها، چک‌لیست‌ها و دستورالعمل‌های مربوطه (به صورت مستمر) صورت می‌گیرد.
یارانه مشاوره برای افراد کم‌برخوردار
هزینه‌های مشاوره باعث می‌شود افراد برای مشکلات روحی و روانی خود نتوانند به مشاور مراجعه کنند این در حالی است که در بیشتر مواقع روند درمان طولانی است و زمانی مثمر‌ثمر است که پیوسته و بدون وقفه دنبال شود. بالا بودن هزینه مراکز مشاوره مانع بزرگی در دسترسی افراد جامعه از خدمات مشاوره است اما بنا به گفته مدیرکل دفتر مشاوره و خدمات روانشناسی سازمان بهزیستی کشور، این سازمان برای بهره‌مندی افراد بی‌بضاعت از خدمات مشاوره و روانشناسی، یارانه مشاوره‌ای در اختیار افراد فاقد تمکن مالی قرار می‌دهد و از این طریق دسترسی آنان را به خدمات مشاوره تسهیل میکند. توکلی می‌گوید: ارائه یارانه مشاوره برای افراد کم‌برخوردار یکی از اقدامات سازمان در راستای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر است. این یارانه به مددجویان و متقاضیان بی‌بضاعت تعلق می‌گیرد که در نهایت در ازای دریافت خدمات مشاوره مددجویان به مراکز پرداخت می‌شود. بجز این، در راستای کاهش آمار طلاق و اهمیت مشاوره‌های روانشناسی در پایین آمدن آمار طلاق و بازگشت زوجین به زندگی، برای مشاوره طلاق نیز در مراکزی که خدمات مشاوره طلاق ارائه می‌دهند، یارانه پرداخت می‌شود. ارائه یارانه غربالگری اضطراب به مراکزی که خدمات مشاوره برای کودکان مشکوک به اضطراب ارائه می‌دهند نیز یکی دیگر از انواع یارانه‌های پرداختی برای افرادی است که توان پرداخت هزینه‌های مشاوره را ندارند.