در پی تجاوز به حریم رودخانه، تغییر اقلیم و اجرا نشدن طرح‌های آبخیزداری رخ داده است
5 سال سیلابی مازندران
شیما جهانبخش
خبرنگار
از ابتدای سال‌جاری تاکنون 3 سیلاب در شهرستان‌های مختلف مازندران بیش از 2 هزار میلیارد تومان خسارت به زیرساخت‌های کشاورزی، راه، عمرانی و... این استان وارد کرده است. در 5 سال اخیر هیچ سالی بدون سیلاب در این استان به انتها نرسیده است. هنوز سیل ۲۴ خرداد در جاده چالوس فراموش نشده که سیل دیگری آن هم در اولین ماه تابستان (۵ تیرماه) این‌بار در مرکز استان و شهرستان سوادکوه خسارت مالی فراوان برجای می‌گذارد.
بسیاری از کارشناسان تجاوز به حریم رودخانه‌ها، ساخت‌و‌سازهای غیراصولی، از بین بردن مراتع و جنگل‌ها، تبدیل بستر جریانی رود به اراضی و راه‌ها، اعطای مجوزهای غیرقانونی، عدم لایروبی و دیگر عوامل انسانی را دلیل اصلی این حجم از خسارت‌ها می‌دانند اما مدیر کل بحران استانداری مازندران در کنار تأیید نقش عوامل انسانی معتقد است تغییرات ناگهانی آب و هوا که در پی تغییر اقلیم انجام گرفته و اجرا نشدن طرح‌های آبخوانداری و آبخیزداری در استان دلیل اصلی این موضوع است.
«حسینعلی محمدی» با اشاره به خسارت‌های گسترده سیلاب‌های اخیر در استان اظهار داشت: از ابتدای سال‌جاری تاکنون سیلاب در 3 مرحله به ترتیب اردیبهشت ماه 655 میلیارد تومان، 24 و 25 خرداد ماه نزدیک 756 میلیارد و 5 تیرماه یکهزار میلیارد تومان خسارت به زیرساخت‌های استان وارد کرده است، عمده این خسارت‌ها مربوط به بخش کشاورزی بوده، اما دیگر حوزه‌ها نیز خسارت‌های قابل‌ملاحظه ای را متحمل شده‌اند. وی با تأکید بر اینکه در تمام این سیلاب‌ها هشدار‌های هواشناسی چندین روز زودتر اعلام شده است، افزود: بر‌اساس آمار‌های به‌دست آمده از یکم تا نهم تیرماه جاری به دلیل وقوع سیلاب در مناطق مختلف کشور از جمله کلیبر اردبیل و رودبار و سوادکوه 7 نفر از هموطنان جان خود را از دست داده‌اند، اما مردم باید بدانند این موضوع بسیار تأمل‌برانگیز است و نیاز است مسئولان در حوزه‌های مختلف در این زمینه اقدامات بیشتری انجام دهند.
محمدی عمده دلیل تکرار خسارت‌های ناشی از سیلاب را عدم اجرای طرح‌های آبخیزداری در استان عنوان کرد و گفت: با وجود اینکه استان مازندران در حوزه‌های مختلف خدمات ملی ارائه می‌دهد اما در اجرای طرح‌های مهمی مانند آبخیزداری و آبخوانداری این نگاه ملی به این استان وجود نداشته و این طرح در سال‌های متوالی به علت کمبود بودجه اجرایی نشده است.
تغییر رژیم بارشی به بارش‌های رگباری
وی با اشاره به تغییر اقلیم در سال‌های اخیر افزود: در چند سال اخیر شرایط آب‌و‌هوایی در استان تغییر کرده است. برای مثال مشابه سیلاب اخیر در این مقطع زمانی از سال بی‌سابقه بوده است. حتی در حال حاضر با وجود آنکه در تابستان به‌سر می‌بریم اما همچنان در ییلاقات استان دما کاهشی و بارش‌ها سیلابی است. مدیرکل بحران استانداری مازندران خاطرنشان کرد: در ادوار گذشته در استان 210 روز بارندگی با نرم ثابت داشته‌ایم اما در 5 سال اخیر این رژیم بارشی تغییر کرده و بارش‌ها کمتر و به صورت رگباری بوده‌اند. نکته مهم دیگر این است که این بارش‌های رگباری همگی خارج از فصل بوده و در حال حاضر میزان روزهای بارشی به 83 روز و رژیم بارشی رگباری تغییر کرده است.
وی با اشاره به اینکه نمی‌توان نقش انسانی را در این زمینه نادیده گرفت، افزود: درست است دخالت‌های انسانی در سال‌های اخیر آسیب‌های زیادی به منابع طبیعی و محیط زیست استان وارد کرده اما باید باور کنیم که مازندران دچار تغییر اقلیم شده و شکل‌گیری جریان‌های همرفتی که در ادوار گذشته در استان غیرمعمول بوده در حال حاضر به تعدد در ارتفاعات رخ می‌دهد.
توجه به رصد ضابطه‌مند ساختوسازها
این مقام مسئول ادامه داد: نمی‌توان منکر این قضیه بود که رشد بی‌رویه سکونتگاه‌های غیرمجاز این شرایط را سخت‌تر کرده است اما این موضوع باعث شده رصد ضابطه‌مند ساختوسازها بخصوص در روستاها بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد. البته با ساخت‌و‌ساز و توسعه استان مخالف نیستیم اما ارگان‌های مختلف باید در توسعه شهر و روستاها ضوابط کاهش خطرپذیری را در رأس برنامه‌ها و اقدامات خود داشته باشند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری مازندران با بی‌سابقه خواندن اثرات سیلاب‌های اخیر اظهار داشت: زمانی متوجه تغییر اقلیم می‌شویم که می‌بینیم در برخی نقاط استان که سال‌ها اثری از سیلاب نبوده تنها در چندین ماه بار‌ها سیلاب رخ داده است. بخش مرزن‌آباد در شهرستان چالوس، کجور در شهرستان نوشهر، بلده در شهرستان نور، لاریجان در شهرستان آمل، بندپی شرقی در شهرستان بابل، تمام مناطق شهری و روستایی شهرستان سوادکوه، لفور در شهرستان سوادکوه شمالی، کیاسر در شهرستان ساری در سیلاب‌های اخیر دچار خسارت شدند.
وی با بیان اینکه قطعاً این آخرین سیل در مازندران با حجم خسارات بالا نخواهد بود، خاطرنشان کرد: با دقت به روند سیلاب‌های اخیر بخصوص سوادکوه مشخص می‌شود عمده دلایل تخریب‌ها مربوط به اجرا نشدن طرح‌های کلان همچون آبخوانداری و آبخیزداری بوده به همین خاطر معتقدم این معضل با یک عزم ملی و همکاری تمام دستگاه‌های اجرایی همچون استانداری، بنیاد مسکن، محیط زیست و... حل خواهد شد.
شروع طرح مطالعاتی آبخیزداری در سوادکوه
«موسی مقیمی»، سرپرست اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران (منطقه ساری) علت تخریب بالای سیلاب در سوادکوه را شدت بارندگی در زمان کم دانست و به «ایرنا» گفت: از آنجایی که فرصت نفوذپذیری آب در بارندگی شدید در بالادست وجود ندارد، سیلاب همراه با تخریب شدید همراه بوده است.
وی با اشاره و تأکید بر ضرورت اجرای طرح‌های آبخیزداری افزود: در تلاشیم با اجرای این طرح‌ها سیلاب را کنترل و مدیریت کنیم اما تغییر اقلیم و بارش‌های سیل‌آسا واقعیتی است که کنترل سیلاب را سخت کرده است.
مقیمی با تأکید بر اینکه طرح مطالعاتی آبخیزداری در منطقه سوادکوه مطابق با شرایط و تغییرات اقلیمی شروع شده است، ادامه داد: عملیات آبخیزداری هم در کاهش خسارات سیل و هم در کاهش فرسایش خاک مؤثر است، اما به شرط آنکه سایر دستگاه‌ها در مدیریت پایدار از منابع آب و خاک با منابع طبیعی همکاری کنند.
بهبود اشتغال و ارتقای سطح درآمد آبخیزنشینان
این مقام مسئول با بیان اینکه بهره‌برداری غیراصولی از منابع طبیعی در کنار شرایط تغییر اقلیم، خطر تخریب را صد برابر کرده است، تصریح کرد: هدف از اجرای عملیات آبخیزداری کنترل و رسوب و کاهش خسارات ناشی از سیلاب، حفاظت آب و خاک و جلوگیری از فرسایش و بهبود شرایط زیست‌محیطی، کاهش خسارات ناشی از خشکسالی و تغذیه سفره‌های زیرزمینی، بهبود اشتغال و ارتقای سطح درآمد روستائیان و آبخیزنشینان و بالا بردن ارزش تفرجگاهی مناطق تحت پوشش پروژه‌های آبخیزداری است.