پنج نکته راهبردی در دیپلماسی فرهنگی
رضا ملکی
کارشناس فرهنگی
10 تیرماه، همزمان با سالگرد تأسیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، برای نخستین بار در تقویم کشور، روز «دیپلماسی فرهنگی و تعامل با جهان» نیز گنجانده شده است. به این بهانه، چند نکته راهبردی را در عرصه دیپلماسی فرهنگی، یادآور می‌شوم.
نکته اول. دارایی‌ها
ایران اسلامی از دارایی‌ها و قلمروهای ایرانی، اسلامی و انقلابی گسترده‌ای در خارج از کشور برخوردار است که اهم آن شامل موارد ذیل است:
- میراث و مفاخر فرهنگی ایرانی و مشترک در خارج از مرزهای ایران امروز
- گستره خط، زبان و ادبیات فارسی در خارج از کشور
- ایرانیان و ایرانی‌تباران خارج از کشور
- علاقه‌مندان به ایران و فرهنگ و تمدن آن
- پیروان اهل‌بیت(علیهم‌السلام)
- اهل سنت و متصوفه همسو با ایران اسلامی
- جریان‌ها، کشورها و دولت‌های حوزه مقاومت
- هواداران و جوامع همسو با مقاومت و گفتمان انقلاب اسلامی
دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی مأموریت دارد ضمن حفظ و معرفی این دارایی‌ها و قلمروها، به بهره‌برداری و گسترش این دارایی‌ها و قلمروها بپردازد.
نکته دوم. گفتمان
جمهوری اسلامی ایران به برکت اسلام ناب محمدی(صلی‌الله علیه) و مکتب اهل‌بیت(علیهم‌السلام)، اندیشه، ایده و گفتمان نو و تازه‌ای را به دنیا عرضه کرده است. اندیشه برتر اسلامی و گفتمان انقلاب اسلامی پاسخی مناسب به نیاز‌های تاریخی و فطری بشر امروز است. این گفتمان ضمن برملا کردن ماهیت و پیامدهای مخرب اندیشه، تفکر و سبک زندگی غربی که دست‌ساخت بشر است، ایده سعادت توأمان دنیا و آخرت و راه‌حل مسائل فطری و تاریخی بشریت را مبتنی بر آموزه‌های الهی ارائه کرده است. پیام گفتمان انقلاب اسلامی نیز پیام آزادی، استقلال، عدالت، حمایت از ملل مظلوم و مستضعف، ظلم‌ستیزی و مقابله با استکبار و صهیونیسم، وحدت امت اسلامی و تمدن نوین اسلامی است.
دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مأموریت دارد ضمن معرفی شایسته جمهوری اسلامی ایران به عنوان الگوی موفق این اندیشه، با جلب توجه ملل دیگر به این پیام و انتقال درست آن، به گسترش شناخت، علاقه و باور جوامع دیگر نسبت به این اندیشه و گفتمان تازه اقدام کند.
نکته سوم. تصمیمات
جهان امروز دارای نظامات تعریف‌شده‌ای است. در این نظامات همواره تصمیمات بزرگی اتخاذ می‌شود که اغلب با منافع، ارزش‌ها و آرمان همه ملت‌ها و کشورها مرتبط است و آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همچنین در دوران گذار تاریخی، نظم‌های منطقه‌ای و جهانی در حال تغییر هستند و نظم‌های نوینی در سطح منطقه و جهان در حال شکل‌گیری است. از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران نیز در دوران گذار تاریخی و در گام دوم انقلاب اسلامی، دستیابی به تمدن نوین اسلامی را آرمان خود قرار داده است.
دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مأموریت دارد با استفاده از ظرفیت‌ها و فرصت‌های فرهنگی و اجتماعی به افزایش سهم جمهوری اسلامی ایران در نظامات و تصمیمات منطقه‌ای و جهانی بپردازد. همچنین این دیپلماسی مأموریت دارد در سطح منطقه و جهان با گسترش مشارکت، تعامل و ائتلاف‌های فرهنگی و اجتماعی با قدرت‌ها و بازیگران نظم‌ساز و تمدن‌ساز مستعد، در شکل‌گیری نظم بهینه و تمدن نوین اسلامی و جهانی تأثیر‌گذار بوده و به جانمایی شایسته جمهوری اسلامی ایران در نظم نوین بپردازد.
نکته چهارم. اقتدار
از منظر مقام معظم رهبری، اقتدار معنوی و فرهنگی از اقتدار سیاسی، نظامی و اقتصادی بالاتر است و اگر جمهوری اسلامی ایران به اقتدار معنوی و فرهنگی در جهان دست یابد، دیگر هیچ چیز نمی‌تواند آن را تهدید کند و سایر امور بخوبی پیش خواهد رفت. دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران باید با ایفای مأموریت خود در زمینه دارایی‌ها و قلمروها، گفتمان انقلاب اسلامی و سهم ایران در نظامات موجود و نوین، به گسترش و تعمیق اقتدار معنوی و فرهنگی ایران اسلامی در جهان کمک کند. این بدان معناست که دیپلماسی فرهنگی در امنیت، معیشت و زندگی روزمره مردم ایران و پیشرفت کشور تأثیر بسزایی می‌تواند داشته باشد. همچنین این دیپلماسی در ارتقای منزلت ملت ایران در افکار عمومی و نخبگان جهان تأثیر‌گذار است.
نکته پنجم. سازمان
دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران طیف بسیار وسیع و متنوعی از موضوعات و فعالیت‌ها از جمله امور دینی، علمی، فرهنگی، هنری، رسانه‌ای و گردشگری را دربرمی‌گیرد. در این زمینه کنشگران حاکمیتی و غیرحاکمیتی متعددی در حال فعالیت هستند؛ به طوری که در حال حاضر بیش از 60 نهاد، دستگاه و مؤسسه در این زمینه فعالیت می‌کنند. فعالیت در این طیف وسیع از امور فرهنگی و توسط ده‌ها کنشگر ایران در خارج از کشور، نیازمند سیاستگذاری واحد، مدیریت متمرکز و انسجام و هماهنگی میان این کنشگران است. برای رفع این نیاز، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بنا به موافقت رسمی مقام معظم رهبری و تنفیذ اساسنامه آن توسط معظم‌له در دهم تیرماه 1374 تأسیس شده است. از منظر مقام معظم رهبری، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی قرارگاه مشترک و تاکتیکی امور فرهنگی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران است که باید به سیاستگذاری، راهبری، هماهنگی، نظارت و ارزیابی فعالیت ده‌ها کنشگر فرهنگی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران بپردازد. به بیان دیگر فلسفه وجودی، مأموریت ذاتی و کارویژه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در دو عبارت«تعیین سیاست‌های نظام» و «اعمال و اجرایی‌سازی سیاست‌های نظام» در امور فرهنگی بین‌المللی خلاصه می‌شود. چنانچه سازمان بتواند به این مأموریت قرارگاهی و حاکمیتی خود بخوبی عمل کند، می‌توان امید داشت که اهداف فرهنگی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران بیش از پیش تحقق یابد.