افزایش تولید کمّی و کیفی گندم کشور
سهراب سهرابی
مجری طرح گندم وزارت جهاد کشاورزی
طبق سنوات گذشته عملیات برداشت و خرید تضمینی گندم از استان‌های گرمسیر و مناطق گرم و خشک در فروردین ماه آغاز و سپس به مناطق گرم و مرطوب استان‌های شمالی و مناطق معتدل می‌رسد. سپس در مناطق سردسیر در استان‌های غربی در شهریورماه به پایان می‌رسد.
سطح زیرکشت گندم در کشور در سال زراعی 1403-1402، 6 میلیون هکتار است که شامل 2 میلیون هکتار گندم آبی و 4 میلیون هکتار گندم دیم می‌شود. خوشبختانه میزان بارش‌های بهاری در سال‌جاری قابل قبول بود که فارغ از شهرهایی که عملیات برداشت در آنها به اتمام رسید در مناطق گرم و مرطوب شمال کشور و اقالیم معتدل و سرد توانست تأثیرات مثبتی داشته باشد.
برای رفاه حال کشاورزان و جمع‌آوری گندم‌های مازاد، 1150 مرکز خرید تضمینی گندم و 21 هزار کمباین برداشت گندم درنظر گرفته شده است. خوشبختانه ما در سال گذشته با کمک کشاورزان، گندم مورد نیاز برای خبازی‌ها را به طور کامل تأمین کردیم و درصدد هستیم در سال‌های بعد به طور کامل در تولید گندم به خودکفایی برسیم.
اجرای طرح خودکفایی پایدار در تولید گندم
طرح خودکفایی از سال 1401 آغاز شد که با اجرای آن توانستیم خرید تضمینی گندم را از 4 میلیون و 500 هزار تن در سال 1400 به 10 میلیون و 500 هزار تن در سال 1402 برسانیم. انتظار می‌رود با اجرای این برنامه به بیش از 11 میلیون تن خرید تضمینی گندم در سال 1403 برسیم. در صورت اجرای این طرح تا سال 1410 ایران برای همیشه در تولید گندم به خودکفایی می‌رسد.
ما بواسطه یک برنامه منسجم و از طریق مشوق‌ها و پروژه‌های اجرایی قصد داریم خودکفایی پایدار را در تولید گندم محقق کنیم. رئوس این اقدامات شامل ساماندهی و معرفی ارقام جدید گندم، تعیین قیمت تضمینی متناسب با هزینه‌های تولید و درنظر گرفتن سود متعارف کشاورز، توزیع 430 هزار تن انواع بذور اصلاح شده، مصرف متعادل کودهای شیمیایی، توسعه روش‌های نوین کشت و توسعه سامانه‌های نوین آبیاری موضعی و قطره‌ای، مدیریت آفات و بیماری‌ها و علف‌های هرز، کنترل ضایعات برداشت و طرح جهش تولید در دیمزارها در سطح 5.2 میلیون هکتار و کشاورزی قراردادی.
همچنین از محل اعتبارات طرح جهش در دیمزارها تسهیلات با نرخ 4 درصد برای خرید ادوات دنباله‌بند مانند ماشین‌های سمپاشی مخصوص دیمزارها در اختیار کشاورزان قرار گرفته است. ضمن این‌که کارشناسانی برای ارائه مشاوره فنی و مهندسی در اختیار آنها قرار داده می‌شود. علاوه بر موارد مذکور یکی از دغدغه‌های کشاورزان تهیه نقدینگی برای نهاده‌های کشاورزی است که از طریق کشت قراردادی این مشکل رفع شده است. مجموع این عوامل باعث شده است تا میزان تولید گندم افزایش پیدا کند.
ارتقای کیفیت گندم و آرد
در تولید گندم علاوه بر افزایش کمیت، کیفیت محصول نیز ارتقا پیدا کرده است. یکی از شاخصه‌های مهم در تولید گندم بالا رفتن کیفیت فیزیکی گندم بود به طوری که رطوبت نسبی گندم به کمتر از 9 درصد رسید، درحالی که سال‌های قبل رطوبت گندم 9.5 تا 10 درصد بود. از دیگر شاخص‌های کیفی گندم‌های تولید شده میزان پروتئین آنهاست که از 12 درصد عبور کرد و میزان گلوتن مرطوب گندم را بالا برد. این درحالی است که رطوبت بالا، فرآوری گندم را پایین می‌آورد و باعث کپک زدن گندم در انبارها می‌شود.
از سوی دیگر محصول تولید شده دارای میزان کمتری از دانه‌های شکسته یا چروکیده هستند و تنها یک درصد از میزان گندم‌های خریداری شده در سال گذشته دچار چنین ویژگی بودند. دانه‌های خریداری شده گندم در سال قبل نسبت به سال‌های قبل سالم‌تر بودند.
گندم از سه جزء اصلی پوسته بیرونی، مغز دانه گندم و جوانه گندم تشکیل می‌شود که هرکدام دارای خواصی برای بدن هستند و در تولید آرد کامل تمام خواص کیفی و مناسب گندم حفظ می‌شود. تلاش شده است برای ارتقای کیفیت گندم و آرد، سبوس‌گیری کاهش پیدا کند و ارقام جدیدی که کیفیت بالاتری دارند معرفی شوند و تولید نان کامل با استفاده از آرد کامل انجام گیرد.
ضرورت تولید غذای اصلی در همه کشورها
همه کشورهای دنیا برنامه خودکفایی برای تولید غذای اصلی خود دارند. عده‌ای در کشورمان این‌گونه عنوان می‌کنند که کشت گندم آب زیادی مصرف می‌کند و خودکفایی گندم می‌تواند به چالشی برای میزان مصرف آب‌های زیرزمینی تبدیل شود، درحالی‌که چنین اظهارنظری کارشناسی و صحیح نیست.
گندم در فصل پاییز کشت می‌شود و میانگین بارندگی ایران متمرکز بر بارش‌های پاییزه، زمستانه و بهاره است. بخش اعظمی از نیاز آبی گندم از طریق بارندگی تأمین می‌شود و نیاز محصول در بخش کوچکی به واسطه مناطق و اقلیم‌های مختلف 50 تا 60 درصد توسط آب باران و 40 تا 50 درصد هم از طریق آبیاری تأمین می‌شود. بنابراین هیچ فشاری بر منابع زیرزمینی کشور وارد نمی‌شود، برخلاف آنچه که عده‌ای از منتقدان عنوان می‌کنند کشت گندم فشار آبی به زمین‌های کشاورزی وارد می‌کند.