لزوم اجرایی شدن یک سند مهم که در دولت سیزدهم تدوین شد
سند امنیت غذایی راهکاری برای مقابله با بیابان‌زایی
راضیه خوئینی
خبرنگار
هفته محیط زیست با شعار ملی «سهم من در تداوم حیات» از ۱۶ تا ۲۲ خردادماه تداوم دارد. «سرزمین ما، آینده ما، نسل احیاکننده‌ایم» شعار امسال روز جهانی محیط زیست از 16 خردادماه بود تا بر احیای زمین، بیابان‌زدایی و مقاوم‌سازی درمقابل خشکسالی تمرکز کند. طبق آمار کنوانسیون مبارزه با بیابان‌زایی در سازمان ملل متحد، شمار مناطق و طول زمان خشکسالی‌ها از سال 2000 تا 29درصد افزایش یافته است. رویدادی که خشک شدن منابع آبی وچاه‌ها، سوءتغذیه کودکان، نابودی گله‌ها، گرسنگی و درگیری‌ها را به دنبال خواهد داشت. مؤسسات تحقیقاتی هم اثرات تغییرات اقلیمی در خاورمیانه و آفریقا را حادتر دانسته و احتمال غیرمسکونی شدن برخی شهرهای ایران تا 30 سال آینده را پیش‌بینی کرده اند؛ اما به باور کارشناسان برنامه‌ریزی صحیح و تغییر سبک زندگی مانع چنین حوادث تلخی خواهد شد.
در همین رابطه، حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با «ایران» می گوید انگار این شعار را بر اساس وضعیت کشور ما انتخاب کرده اند.
محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو بیابان‌زایی را موضوع مشترک دنیا می داند و آن را دلیل انتخاب چنین شعاری برمی‌شمارد.
او سند امنیت غذایی که در دولت سیزدهم تدوین شد را نقشه راهی برای برون رفت از این بحران می خواند و اظهار امیدواری می کند در دولت چهاردهم اجرایی شود.
مخاطب یک شعار استراتژیک
به گفته حسن اکبری معاون محیط طبیعی، شعار امسال نکات مهمی برای کشورمان دارد که به برخی دستگاه‌ها و نهادهای دولتی برمی‌گردد و تنها به سازمان حفاظت محیط زیست خلاصه نمی‌شود؛ مثل بیابان‌زدایی که سازمان منابع طبیعی پیگیری می‌کند و تغییر کاربری‌ها و اراضی کشاورزی که وزارت جهاد کشاورزی متولی آن است. پس پی‌می‌بریم که حفظ سرزمین جزو وظایف همه دستگاه‌هایی است که به نوعی با طبیعت سروکار دارند، بنابراین باید جنبه‌های احتیاطی کامل مانند احیا و طرح‌های بهسازی برای حفظ حیات در اکوسیستم‌های طبیعی را در پیش بگیرند.
کشور ما در ناحیه خشک و کم‌بارش قرار دارد و از بحران تغییر اقلیم و خشکسالی بیشتر رنج می‌برد. اکبری ادامه می‌دهد: در واقع طبیعت ایران در آستانه قرار دارد. اگر بارندگی از حدی پایین‌تر بیاید، خواه ناخواه طبیعت آسیب بیشتری می‌بیند. علاوه بر حاکم شدن شرایط طبیعی نامساعد، شیوه مدیریت سرزمین طی دهه‌های اخیر با طبیعت سازگار نبوده و طبیعت سالمی باقی نمانده است. پس توجه هرچه بیشتر ضروری مینماید. باید بپذیریم در نحوه استفاده از سرزمین، تغییر کاربری‌ها، مدیریت آب باتوجه به خشکسالی‌ها، تغییرات اقلیمی و اضافه برداشت‌ها در دهه‌های اخیر درست عمل نکرده‌ایم و باید تجدید نظری جدی داشته باشیم.
شعار امسال دقیقاً دست روی مشکلات کشور می‌گذارد. اکبری اشاره می‌کند: بیابان‌زدایی و تغییر کاربری‌ها، مسأله تاب‌آوری سرزمین، افزایش تبخیر با گرمایش، کاهش و نامنظم شدن بارش‌ها، ازطرفی بی‌تدبیری و مدیریت نادرست در زمینه آب و ویژگی‌هایی به‌عنوان اهرم‌های زیستی و پایداری طبیعت. همچنین در مسأله حفظ خاک به‌عنوان بستر و شالوده حیات در اکوسیستم‌های طبیعی هم رفتار خوبی نداشته‌ایم و شرایط وخیم است.
اکبری وظایف دیگر دستگاه‌های مرتبط با طبیعت در حفاظت از آن را یادآوری می‌کند و می‌گوید: به‌جز سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت جهاد کشاورزی، مهم‌ترین آنها دستگاه‌های متولی توسعه راه‌سازی، معدن‌کاوی و توسعه صنعت هستند. درواقع صنایعی که برای توسعه صنعت ومعدن در طبیعت و در بستر سرزمین فعالیت دارند باید جنبه‌های احتیاطی را مدنظربگیرند.
اکبری می‌افزاید: سازمان‌های حفاظت محیط زیست ومنابع طبیعی و وزارت نیرو هر یک وظایفی در قبال سرزمین دارند. اما مهم این است که تخصیص آب، میزان مصرف آب در کشور، میزان برداشت آب، همه در یک دستگاه در حال تولی‌گری است که باید نظارت بیشتری بر آنها صورت بگیرد. وقتی تولی‌گری چنین موضوع مهمی به یک دستگاه محول می‌شود، کوچک‌ترین خطاها می‌تواند آسیب‌های جدی به بار بیاورد. می‌بینیم که نظارت شرطی اساسی است که می‌تواند توسط یک دستگاه دولتی یا دستگاه‌های نظارتی جدی‌تر گرفته شود. اگر این اتفاق نیفتد نمی‌توان چندان به آینده امیدوار بود.
نقشه راهی به نام سند امنیت غذایی کشور
رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو به «ایران» می‌گوید: طبق مطالعات مرکز سازگاری با خشکسالی وزارت کشور تا سال ۱۴۲۰ دست‌کم بین ۲۰ تا ۳۰ درصد آبخوان‌های ایران مرکزی خشک خواهد شد؛ یعنی کمتر از ۱۷ سال وقت داریم. از آنجا که این منطقه بیشترین تراکم جمعیت را دارد، احتمالا با موج مهاجرتی بزرگی در آینده روبه‌رو خواهیم شد.
به گفته محمد درویش، کمیته‌ای زیر نظر وزارت کشور پیگیر این ماجراست و خانم بنفشه زهرایی از اساتید دانشگاه تهران مسئولیت این امر را برعهده دارد.
این فعال محیط زیست، سند امنیت غذایی کشور را بهترین راهکار برای مقابله با این خطرات می‌داند و می‌گوید: برای این‌که بتوانیم با این روند مقابله کنیم سال گذشته آیت الله سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور شهید، سند امنیت غذایی کشور را به تصویب رساند. امیدواریم رئیس دولت چهاردهم هم که به‌زودی تعیین می‌شود خود را مکلف به پیگیری مفاد آن بداند.
از مفاد مهم این سند به کاهش سالانه ۳ میلیارد مترمکعب مصرف آب در بخش کشاورزی، همچنین کاهش ۵ میلیارد مترمکعبی ناترازی سفره‌های آب زیرزمینی درسال اشاره دارد. درویش درباره اهمیت این سند می‌گوید: ما از نظر شدت بیابان‌زایی جزو ۵ کشور نخست روی کره زمین هستیم. به دلیل ناترازی سفره‌های آب زیرزمینی که رقم آن به ۱۵۰ میلیارد مترمکعب رسیده به‌شدت با مشکل امنیت غذایی و تأمین آب روبه‌رو هستیم. به دلیل کمبود آب بخش کشاورزی، اراضی کشاورزی رها شده و دیمزارهای متروکه خود به کانون‌های جدید بحرانی تبدیل شده‌اند تا باعث تشدید فرسایش بادی شوند.
به گفته درویش اگر برای مدیریت این بحران تلاش نکنیم و اگر شیوه مکانیزه برای کشاورزی اعمال نکنیم و کشت محصولات آب‌بر را مدیریت نکنیم، بزودی شدت بیابان‌زایی افزایش پیدا می‌کند.
درویش البته این معضل را مختص ایران نمی‌داند و می‌افزاید: موضوع آنچنان داغ است که به شعار امسال روز جهانی محیط زیست تبدیل شده است. وضعیت در استان‌های خراسان رضوی، فارس، کرمان، اصفهان و همدان بحرانی‌تر است و استان‌های تهران، البرز و قزوین هم شرایط خوبی ندارند.
دکتر گندمکار در دانشگاه علوم و تحقیقات دانشگاه نجف آباد گزارشی منتشر کرد که نشان می‌دهد: میانگین افزایش دما در فاصله بین شهرهای نجف‌آباد و اصفهان در طول نیم قرن اخیر ۴.۲ درجه سانتیگراد است. درویش در مقایسه می‌گوید: در مدت زمان مشابه میانگین افزایش دما در کره زمین حدود یک درجه بوده است. این یعنی شدت تغییرات اقلیمی و جهان گرمایی در بخش‌هایی از ایران مرکزی چند برابر میانگین خطر جهان گرمایی روی زمین است. پس انتظار می‌رود میزان حساسیت و هشدارها درباره این خطر به همین میزان در مردم، مسئولین و رسانه‌ها افزایش یابد.
