بازیابی جایگاه حزب دموکرات کردستان عراق، هدف سفر بارزانی
علی بیدبو
پژوهشگر مسائل عراق
سفر نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق پیام‌های متنوعی به همراه داشت. در حال حاضر اختلافات اربیل و سلیمانیه به حد هشدار رسیده و تا درگیری و نزاعی که دو طرف، چند مرتبه در تاریخ خود تجربه کرده‌اند، فاصله‌ای ندارند. واکاوی اختلافات اخیر دو جناح کردی، علت سفر نچیروان به تهران را آشکار‌تر می‌کند.
براساس اعلام دولت اقلیم کردستان، پس از تعویق چندباره انتخابات پارلمانی اقلیم، قرار است در تاریخ 10 ژوئن، احزاب کردی برای دست یافتن 100 کرسی مجلس به رقابت بپردازند. این انتخابات قرار بود دو سال پیش برگزار شود اما اختلافات درونی، جلوی برگزاری این رویداد را گرفت. دولت اربیل تصمیم داشت تا جلب موافقت دیگر احزاب کردی، انتخابات را برگزار نکند. اما پس از اعلام تاریخ قطعی، اختلافات اربیل این بار با دولت فدرال، وارد فضای دیگری شد.
دادگاه فدرال عراق در چند حکم مشروعیت دولت اقلیم کردستان را زیر سؤال برد. این احکام، حذف کرسی‌های اقلیت پارلمان که جمعاً کرسی‌ها را به عدد 100 می‌رساند؛ جایگزینی کمیسیون عالی انتخابات دولت مرکزی به جای کمیسیون انتخاباتی اقلیم کردستان جهت نظارت بر انتخابات پیش رو و احکام دیگری درخصوص صادرات نفت و واگذاری درآمد حاصله به خزانه دولت فدرال را در بر دارد.
اختلافات درونی بین کردی پس از این احکام تشدید شد. حزب دموکرات به رهبری مسعود بارزانی، انتخاباتی که خودش تاریخ آن را تعیین کرده، تحریم و در اعتراض به احکام صادر شده از سوی دادگاه فدرال، قاضی کردی، که نماینده اقلیم کردستان در این نهاد به شمار می‌رفت را وادار به استعفا کرد. در سوی دیگر حزب میهنی به رهبری بافل طالبانی، احکام صادر شده دادگاه فدرال را مطابق قانون اساسی دانست و اعلام کرد که تبعیت از آن نفع جمعی خواهد داشت.
در این اثنا، نچیروان بارزانی در کمتر از یک ماه، دو بار به بغداد سفر کرد تا مقدمات تعویق انتخابات و حل اختلافات میان اربیل و بغداد را پایه‌ریزی کند. دیدار با رهبران شیعی، دیدار با نخست‌وزیر و تشکیل جلسه با ائتلاف «اداره دولت» و چهارچوب هماهنگی، از جمله اقدامات اخیر بارزانی برای نزدیکی بیشتر به شیعیان و احیای روابط متحد قدیمی حزب دموکرات بود.
برخلاف بافل طالبانی، رهبر حزب اتحادیه میهنی که همواره سعی می‌کرد مواضعش را با دولت فدرال و گروه‌های مقاومت تطبیق دهد با اتفاقات اخیر، خصوصاً پس از جلسه نچیروان با رهبران چهارچوب هماهنگی و اخذ موافقت ضمنی برای تعویق انتخابات، وی را به سمت دیگری پیش برد. احزاب دیگر کردی مانند اتحادیه میهنی، جنبش تغییر(گوران) و جنبش نسل نو(جیل الجدید) تصور می‌کردند با تحریم و عدم شرکت حزب دموکرات در انتخابات 10 ژوئن، حکومت اقلیم کردستان از اربیل به سلیمانیه منتقل خواهد شد اما انتظار می‌رود روند، خلاف آنچه پیش‌بینی می‌کردند پیش خواهد رفت. به همین دلیل طالبانی برای دومین بار حمایت شیعیان را از دست داد.
پیش از اتفاقات اخیر، بعد از اعلام نتایج انتخابات پارلمانی 2021 عراق، باوجود اینکه حزب دموکرات با مقتدی صدر وارد ائتلاف شده بود، اتحادیه میهنی به دنبال ائتلاف با نوری المالکی و دیگر شیعیان بود. وی تصور می‌کرد با چنین تصمیمی می‌تواند برهم صالح از حزبش را برای دومین بار به ریاست جمهوری برساند، لیکن مخالفت سران چهارچوب هماهنگی مانع از انتصاب نماینده بافل طالبانی برای دومین دوره ریاست جمهوری شد.
اختلافات داخلی دو حزب محوری در کردستان عراق که باعث دور شدن بافل طالبانی از ایران شد، به علاوه سفرهای مکرر نچیروان به بغداد و سفر اردوغان به اربیل، رئیس اقلیم کردستان را مقابل فرصتی قرار داد تا با حضور در تهران، روابط حزب دموکرات با ایران را بازیابی کند.
سفر نچیروان بارزانی به ایران حاوی چند پیام است: حضور اردوغان در اربیل فشارهای مضاعفی را به دولت اقلیم وارد کرد تا با سرکوب نیروهای کرد مخالف دولت ترکیه موافقت کنند. برخی از این گروه‌های کردی متحد اربیل هستند و حتی برخی از آنها در آزادسازی شهرها و روستاهای کردستان عراق به مبارزه با داعش پرداختند. بنابراین سرکوب این گروه‌ها با منافع دولت اقلیم در تضاد است. ایران به‌عنوان یک کشور قوی و ذی نفوذ در منطقه تا آنجایی که با منافعش در تضاد نباشد، احتمالاً مذاکراتی را با حضور طرف‌های ترکیه‌ای و کردی هدایت کند تا فعلاً اردوغان از این خواسته کوتاه بیاید.
بخش عمده‌ای از سرزمین‌های موجود در توافقنامه امنیتی اخیر ایران و عراق، تحت اداره نیروهای امنیتی و نظامی اقلیم کردستان است. با توجه به همراهی هیأت امنیتی اقلیم کردستان عراق در سفر نچیروان به تهران، انتظار می‌رود نیروهای تروریستی کرد مخالف ایران تحت فشار قرار بگیرند. همان‌طور که اشاره شد، احزاب اتحادیه میهنی و دموکرات در یک‌قدمی نزاع تمام عیار قرار دارند. درخواست نچیروان از ایران، با در نظر گرفتن سفر بافل طالبانی به امارات و امریکا، حمایت دو چندان از حزب دموکرات خواهد بود.
اتکای بیش از حد مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان عراق به امریکا و امارات با هدف حل مشکلات داخلی و فشار بر دولت مرکزی بی‌نتیجه مانده؛ یکی از دلایل نزدیکی نچیروان به رهبران سیاسی شیعی عراق و مقامات ایران، جدای از احیای جایگاه نچیروان نزد مقامات عالی‌رتبه ایرانی، اقلیم کردستان عراق را به جایگاهی که سابقاً به‌عنوان متحد ایران شناخته می‌شد، باز می‌گرداند. ضمن اینکه ایران هیچگاه دری را بر رهبران سیاسی عراق چه شیعی، چه سنی و چه کردی نبسته، همواره سعی داشته با ابتکارات مختلف، ذیل منافع دو کشور و روابط حسنه متقابل، از التهاب فضای منطقه و کشور عراق جلوگیری کند. نتایج سفر نچیروان بارزانی نیز در قالب همین بحث، ملموس خواهد بود.