عملکرد مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور از چند دهه پیش با انتقادات زیادی روبه‌رو بوده است. درحالی که این مناطق با هدف توسعه صادرات و جذب سرمایه خارجی ایجاد شده بودند، منتقدان اعتقاد داشتند که این مناطق در دستیابی به اهداف تعیین شده در اسناد بالادستی ناتوان بوده‌اند.
اما از سال گذشته و با تغییر سیاست‌ها، چهره مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نیز تغییر کرده است. اکنون آمار و گزارش‌ها حاکی از جهش این مناطق در صادرات و جذب سرمایه و توسعه است.
در اجرای بند 11 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی مبنی بر «توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه‌ اقتصادی کشور به منظور انتقال فناوری‌های پیشرفته، گسترش و تسهیل تولید، صادرات کالا و خدمات و تأمین نیازهای ضروری و منابع مالی از خارج» و در راستای نامگذاری سال 1402 با عنوان «رشد تولید و مهار تورم»، برنامه «جهش سرمایه‌گذاری» در مناطق آزاد هفتگانه طی سال گذشته به اجرا درآمد که در نتیجه آن، تقاضا برای سرمایه‌گذاری در این مناطق به بیش از 4 برابر افزایش یافت.
 
جهش سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد
همانگونه که اشاره شد به دلیل ارائه مشوق‌ها و بسته‌های ویژه تقاضا برای سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد کشور در سال گذشته چهار برابر شده است. در ۲ سال اخیر مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به مقصد جایگزین برای خروج سرمایه از کشور تبدیل شد، از این رو افرادی که تصمیم داشتند سرمایه‌هایشان را از کشور خارج کنند، امروز به منطقه آزاد مراجعه کرده و از مزیت‌های سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند.
 بررسی سایر شاخص‌ها نیز نشان از جهش بی‌سابقه در این مناطق دارد. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که طرح‌های سرمایه‌گذاری عقد قرارداد شده در مناطق آزاد در سال 1402 و نسبت به سال قبل از آن با رشد بیش از 3 برابری از 112 به 363 هزارمیلیارد تومان افزایش یافته است؛ همچنین شاهد رشد بیش از 7.5 برابری طرح‌های سرمایه‌گذاری که احداث آنها آغاز شده است، هستیم به طوری که ارزش این طرح‌های سرمایه‌گذاری از 21 به 157 هزارمیلیارد تومان رسیده است.
برهمین اساس طرح‌های به بهره‌برداری رسیده نیز با رشد بیش از 2.5 برابری مواجه شده و از 33 به 93 هزارمیلیارد تومان جهش یافته است. علاوه براین، شاخص سرمایه‌گذاری تحقق یافته نیز با جهش از 43 به 131 هزارمیلیارد تومان رشد بیش از 3 برابری را درکارنامه به ثبت رسانده است.
 
آغاز برنامه جهش در صادرات در سال 1403
دستاوردهای یاد شده که درمدت کوتاهی با اجرای سیاست‌های ویژه محقق شده ناشی از عملیاتی شدن دو برنامه بوده است. یکی از این برنامه‌ها، تعریف بسته‌های سرمایه‌گذاری جدید است. برهمین اساس تعداد یک هزار بسته سرمایه‌گذاری شامل مطالعات امکان‌سنجی اولیه، تأمین زمین و زیرساخت‌های لازم و مجوزهای بی‌نام، به ارزش 900 هزارمیلیارد تومان طراحی و از طریق رسانه‌ها و رویدادهای 12گانه داخلی و خارجی به اطلاع سرمایه‌گذاران رسید.
طبق گفته‌های حجت‌اله عبدالملکی دبیر شورای‌عالی مناطق آزاد تجاری ـ صنعتی و ویژه اقتصادی سال گذشته بسته‌های سرمایه‌گذاری به ارزش ۹۰۰ هزار میلیارد تومان در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی عرضه کردیم و اولین بسته سرمایه‌گذاری در اکسپو ۲۰۲۳ ارائه شد و تا آخر سال نیز سه دوره دیگر بسته در ۱۲ رویداد داخلی و خارجی به ارزش ۲۰ میلیارد یورو رونمایی شد.
به گفته وی، امسال در برنامه داریم هزار بسته جدید سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی را رونمایی کنیم که در نمایشگاه اکسپو ۲۰۲۴ با حضور مسئولان ۲۰۰ بسته جدید به ارزش ۲۰۰ هزار میلیارد تومان در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی رونمایی ‌شد. با احتساب ارائه این بسته‌های سرمایه‌گذاری، تعداد بسته‌های سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به ۱۲۰۰ مورد افزایش می‌یابد؛ همچنین بسته‌های ارائه شده تکرارپذیر هستند و چنانچه متقاضی مشترک داشته باشد، در صورت نداشتن محدودیت بازار، تکرار می‌شوند. پارسال ۲۰۰ بسته سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد مشتری پیدا کرد که فعالیت‌شان آغاز شد. امسال به غیر از این بسته‌ها تمرکز بیشتری روی صادرات خواهیم داشت.
دومین برنامه اجرا شده بهبود فضای کسب و کار در این مناطق بوده است. دراین راستا، به منظور تسهیل سرمایه‌گذاری، تولید و صادرات، مرحله اول طرح «مقررات زدایی و اصلاح فرایندها» در مناطق آزاد هفتگانه به اجرا درآمد که پیرو آن با محاسبه شاخص سهولت کسب و کار (Doing Business) در مناطق با الگوی متعارف بانک جهانی، همه مناطق فوق در دسته مناطق دارای فضای کسب و کار راحت (Easy) قرار گرفت. هدف بعدی طی دو سال آتی، ارتقای این مناطق به بالاترین رده‌بندی سهولت کسب و کار جهان (خیلی راحت- Very Easy) خواهد بود.
برنامه این مناطق به عنوان یکی از بهترین بسترهای تحقق پیشرفت اقتصادی کشور ادامه پرقدرت برنامه جهش در سرمایه‌گذاری و نیز آغاز برنامه جهش در صادرات در سال 1403 است.

بــــرش

سهم مناطق آزاد در رشد اقتصادی
براساس برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته قراراست تا سهم مناطق آزاد درتحقق رشد اقتصادی کشور افزایش یابد. درهمین خصوص براساس گفته‌های دبیر شورای‌عالی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی در همایش ملی مناطق آزاد تجاری - صنعتی و ویژه اقتصادی سراسر کشور یک و نیم درصد از 6 درصد نرخ رشد اقتصادی در سال گذشته را مناطق آزاد و ویژه رقم زدند و برای سال 1403 هدفگذاری 2.5 درصدی را داریم. حجت‌الله عبدالملکی نماینده ویژه رئیس‌جمهور و دبیر شورای عالی مناطق آزاد تجاری - صنعتی و ویژه اقتصادی با اشاره به اینکه 48 منطقه آزاد و ویژه فعال داریم، گفت: یک سوم ارزآوری کشور توسط این مناطق انجام می‌شود و 18 میلیارد دلار ارز غیرنفتی برای کشور تأمین کردند و تراز مجموع مناطق آزاد و ویژه 14.5 میلیارد دلار مثبت است.