نقش شیخ کلینی و شیخ صدوق در گذار ما به عصر غیبت
آیت‌الله علیرضا اعرافی
مدیر حوزه‌های علمیه کشور
دوره شیخ صدوق دوره انتقال از عصر حضور ائمه(ع) به دوره غیبت است که برای ما یک گذر تاریخی مهم به‌شمار می‌رود که در پی آن معارف شیعه، سامان تازه‌ای پیدا می‌کند و ظرفیت‌های جدیدی ایجاد می‌شود تا عالم اسلام به دوره غیبت صغری و پس از آن غیبت کبری منتقل شود. شیخ صدوق و شیخ کلینی از بزرگ‌ترین معماران شیعه هستند که ما را از زمان ظهور به زمان غیبت گذر دادند. آنان معمار تاریخ تشیع و طراحان یک تحول عظیم در عالم تشیع و ایران هستند. ایران در همین ایام است که آغوش خود را روی معارف شیعه می‌گشاید و با عقلانیت از اسلام و معارف قرآن و اهل‌بیت(ع) استقبال می‌کند.
مرحوم شیخ صدوق از بزرگ‌ترین عالمان و فرزانگانی است که کتب او در حوزه‌های علمیه و مراکز علمی، موج‌آفرین است. او بیش از هزار سال پرچمدار مکتب امام‌صادق(ع) و سایر اهل بیت(ع) بوده است. نقش او در معماری تشیع، تحکیم مبانی آن و جهت دادن به فرهنگ اسلامی بسیار برجسته است. از این رو، از پدران معنوی ما به حساب می‌آید که آثار علمی ارزنده‌ای دارد و شاگردان بزرگی هم تربیت کرده است.
بخشی از رشد علمی شیخ صدوق در قم و در محضر پدر بزرگوار و دیگر علمای بزرگ قم سپری شد. سپس وقتی حکومت آل‌بویه که مقر آن در ری بود، شکل گرفت از شیخ صدوق دعوت شد در مقر خلافت به کار علمی بپردازد. برای ری و تهران افتخار بزرگی است که دو نفر از نویسندگان کتاب چهارگانه شیعه یعنی شیخ صدوق و شیخ کلینی از حوزه علمیه ری برخاسته‌اند. شیخ صدوق در قرن چهارم هجری، علاوه بر اینکه حوزه‌های ری، قم و بغداد را درک کرد، زنجیره سفرهای علمی او به عنوان پرچمدار فکر شیعی به خراسان و مشهد، سمرقند، بلخ، بخارا، همدان و مکه و مدینه فصلی قابل‌تأمل از زندگی علمی او است. شیخ صدوق در عصر خود با علمای اهل سنت بسیار وارد مباحثه می‌شد تا «وحدت جهان اسلام» را که یک سنت اسلامی است مستحکم‌تر کند.
*مکتوب حاضر متن ویرایش و تلخیص شده «ایران» از سخنرانی آیت‌الله اعرافی است که در مراسم بزرگداشت شیخ صدوق در محل آستان شیخ صدوق شهر ری ارائه شده است.