در بحث رقابت‌های جدید شکل گرفته بین کریدورها، مسأله کلیدی این است که داشتن مزیت لجستیکی تنها یک بعد از رقابت است و بخش اصلی رقابت، ابتکارعمل‌ها، اراده سیاسی و مشارکت اقتصادی برای ایجاد پیوند بین کشورهای منطقه است.
بعد از جنگ روسیه و اوکراین و افزایش ناامنی در منطقه با یورش اسرائیل به غزه و افزایش مخاطرات حمل و نقل بویژه در دریای سرخ، ایجاد مسیرهای جدید ترانزیتی برای حمل و نقل امن بیشتر از گذشته در کشورهای منطقه مورد توجه قرار گرفته است.
در منطقه ما سه کریدور مهم ارتباطی بین کشورها که فقط محدود به عبور کالا نیست، در آینده نقش برجسته‌ای را در افزایش قدرت رقابت سیاسی، اقتصادی و امنیتی میان کشورها بازی می‌کند.
این سه کریدور شامل کریدور شمال-جنوب است که روسیه، ایران و هند آن را به‌عنوان راهی با مزیت‌های اقتصادی برای انتقال کالا از جنوب به شمال و راهی برای دور زدن تحریم‌های اقتصادی غرب علیه روسیه پیشنهاد کرده‌اند. مسیر دیگر، کریدور هند-خاورمیانه-اروپا است که مورد توافق امریکا و هند در اجلاس سران گروه ۲۰ در سال ۲۰۲۳ است.
در نهایت، باید به پروژه راه توسعه عراق-ترکیه-اروپا اشاره کرد که در ماه‌های گذشته کشور عراق بارها بر ایجاد آن تأکید کرده است. اخیراً و در مراسمی با حضور رئیس‌جمهور ترکیه و نخست‌وزیر عراق، تفاهمنامه چهارجانبه عراق، ترکیه، قطر و امارات برای همکاری در پروژه جاده توسعه امضا شد. بر‌اساس بیانیه رسمی دفتر نخست‌وزیر عراق، این تفاهمنامه با هدف همکاری مشترک در پروژه راهبردی جاده توسعه تنظیم شده است.
کریدورهای ترانزیتی یکی از ابزارهای مهم در ایجاد ثبات اقتصادی و سیاسی در منطقه هستند از این رو کشورها تلاش می‌کنند در توسعه کریدورها به اهداف اصلی آن علاوه بر حمل و نقل دست پیدا کنند.
با توجه به تلاش‌ها برای شکل‌گیری کریدورهای جدید در منطقه، حفظ و تقویت رقابت کریدور شمال-جنوب عبوری از ایران با کریدورهای جدید و اینکه آیا مسیر ترانزیتی راه توسعه یا مسیرهای دیگر می‌توانند رقیب کریدور شمال-جنوب باشند، مطرح می‌شود.
درخصوص چالش‌ها و فرصت‌های مسیرهای ترانزیتی منطقه‌ای برای ایران، حمیدرضا فوری، کارشناس صنعت حمل و نقل در گفت‌و‌گو با «ایران» دو نگاه کلان و خرد را در توسعه و رقابت ایجاد کریدورهای در منطقه مطرح کرد و گفت: وقتی کریدورهای رقیب ایران را بررسی می‌کنیم باید از دو منظر کلان و خرد موضوع را نگاه کنیم. در نگاه خرد، دو کریدور شمال-جنوب ایران و کریدور جاده-توسعه عراق، رقیب یکدیگر محسوب می‌شوند. اما در نگاه کلان، مشاهده می‌شود که کریدور آیمِک که حاصل توافق برخی از قدرت‌های جهانی در سال 2023 برای اتصال هند به اروپا از طریق امارات متحده عربی، عربستان، اردن و رژیم صهیونیستی است، رقیب کریدورهای شمال به جنوب عبوری از ایران و عراق محسوب می‌شود.
وی جهت توضیح این موضوع به این نکته اشاره داشت: «با توجه به تحولات بین‌المللی در سال‌های اخیر، دیگر به کریدورها صرفاً به‌عنوان یک مسیر ترانزینی نگاه نمی‌شود که انتخاب از بین آنها بخواهد براساس مزیت‌های لجستیکی و حمل‌ونقلی باشد و هر کریدوری که صرفاً ارزان‌تر و سریع‌تر و امن‌تر بود، در اولویت انتخاب قرار گیرد؛ بلکه مشاهده می‌شود کریدورها تبدیل به ابزار و وسیله‌ای برای ایجاد اتصال و پیوندهای اقتصادی و حتی سیاسی بین کشورها شده‌اند. نزاع کریدوری شکل گرفته در منطقه نشان می‌دهد که کریدورها دارند به رسالت تاریخی خود یعنی ایجاد زیرساخت لازم برای یک هدف بسیار بزرگ یعنی شکل‌دهی نظم‌های اقتصادی منطقه‌ای و بین‌المللی باز می‌گردند.»
به گفته کارشناس صنعت حمل و نقل، در این رقابت کریدوری برای ایجاد اتصال به اروپا، نقش هند به‌عنوان یک قدرت نوظهور جهانی و با جمعیتی بالغ بر 1.4 میلیارد نفر بسیار برجسته و تعیین کننده است. در حال حاضر دو مسیر برای اتصال هند به اروپا وجود دارد: آیمِک و کریدور شمال-جنوب. هر مسیری که بتواند تمایل هند را بیشتر به خود جلب کند، شانس بیشتری برای عملیاتی شدن خواهد داشت.
وی با اشاره به اینکه با توجه به عدم قطعیت‌های ناشی از تحولات منطقه، هند فعلاً هم در آیمک و هم در کریدور شمال-جنوب ابراز تمایل به سرمایه‌گذاری و نقش‌آفرینی می‌کند، افزود: شواهد نشان می‌دهد در حال حاضر، انتخاب اصلی هند، آیمک است و نه کریدور شمال-جنوب ایران. با این حال می‌توان انتظار داشت در صورتی که برنده جنگ در سرزمین‌های اشغالی، فلسطینی‌ها باشند، انگیزه هندی‌ها برای سرمایه‌گذاری بیشتر روی کریدور شمال-جنوب ایران یا جاده-توسعه عراق بیشتر شود. اما آنچه مسلم است، مادامی که درمنطقه رقیبی جدی به نام آیمِک وجود دارد، نباید رقابت اصلی کریدورها را بین ایران و عراق دید. در واقع در این دیدگاه کلان، کریدورهای شمال-جنوب و جاده-توسعه را تا حدود زیادی می‌توان شریک یکدیگر در رقابت با آیمک در نظر گرفت.
فوری بر این موضوع تأکید کرد که در بحث رقابت‌های جدید شکل گرفته بین کریدورها، یک مسأله کلیدی این است که «داشتن مزیت لجستیکی تنها یک بعد از رقابت است و بخش اصلی رقابت، ابتکارعمل‌ها و اراده سیاسی و مشارکت اقتصادی برای ایجاد پیوند بین کشورهای منطقه است.
در حقیقت، ابتکار عملی که بتواند برای کشورهای منطقه جذابیت اقتصادی و سیاسی بیشتری ایجاد کند و در عین حال، ریسک کمتری در شکل‌گیری مشارکت داشته باشد، تعیین کننده‌ترین عامل در موفقیت یک کریدور است. مزیت لجستیکی شرط لازم است (که با سرمایه‌گذاری زیرساختی به نسبت کمتر بدست می‌آید) اما شرط کافی (که بدست آوردن آن امر بسیار دشوارتر و پرهزینه‌تری است) از طریق پیاده‌سازی ابتکارعمل‌های اقتصادی و سیاسی مستحکم بین کشورها ایجاد می‌شود.»
فوری با اشاره به موافقتنامه‌های ترانزیتی ایران با کشورهای دیگر، تأکید کرد: باید دقت داشت که ما در دهه‌های گذشته چندین موافقتنامه بین‌المللی ترانزیتی با کشورهای مختلف امضا کردیم بدون اینکه نگاه اقتصادی و سیاسی خاصی در قالب این موافقتنامه‌ها منعکس شده باشد. در حقیقت نگاه ما در توافقات عموماً حمل و نقلی بوده است و عنوان کریدور حمل‌ونقل شمال-جنوب که در سال 2000 بین ایران، هند و روسیه منعقد شد، گواه بر این مدعاست.
کارشناس صنعت حمل و نقل گفت: در برنامه هفتم پیشرفت، ریل‌گذاری لازم برای این تغییر نگاه کلان تا حدود خوبی ایجاد شده و امیدواریم دولت بتواند از این ظرفیت به درستی استفاده کند. به‌طور مشخص، در ابتکارعمل‌های برنامه ملی گذر، می‌توان رویکرد افزایش مشارکت و استفاده از مزیت‌های اقتصادی عراق برای افزایش مطلوبیت کریدور شمال- جنوب در مقابل آیمک را مد نظر قرار داد. به‌طور کلی، در ابتکارعمل‌های مبتنی بر کریدور، باید تلاش شود به کشورهای همسایه مانند عراق و حتی‌الامکان به امارات و عربستان سعودی نیز به چشم شریک و مکمل مزیت‌های ایران برای ایجاد یک کمربند اقتصادی منطقه‌ای فکر کنیم.

بــــرش

الزام توسعه زیرساخت‌ها در مسیرهای کریدوری
​​​​​​​سرپرست گروه حمل و نقل دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به برنامه‌ها برای پیاده‌سازی ابتکار عمل ایران در بحث کریدورها گفت: براساس احکام برنامه هفتم در فصل ترانزیت و اقتصاد دریامحور، مشخصاً در بند (الف) ماده (۵۷)، ریل گذاری‌های نسبتاً خوبی برای حرکت کشور در این مسیر ایجاد شده است. هم در تشکیل ستاد ملی گذر (ترانزیت) با ریاست رئیس‌جمهور و هم در مکلف کردن این ستاد به تدوین برنامه ملی گذر (ترانزیت) که در آن، ضمن مشخص شدن برنامه اولویت‌بندی توسعه زیرساختی در مسیرهای کریدوری کشور، باید ابتکارعمل‌های کشور جهت ایجاد پیوندهای اقتصادی منطقه‌ای مشخص شود.