یوسف    حیدری
خبرنگار

نشانی سرویس بهداشتی تکراری‌ترین سؤالی است که در مراکز خرید بزرگ شهر، بازار و خیابان‌های اصلی پرسیده می‌شود. سؤالی که برخی اوقات پاسخی به آن داده نمی‌شود و این یعنی اینجا سرویس بهداشتی نیست. معضل کمبود سرویس بهداشتی مناسب در کلانشهرهای بزرگ موضوعی است که با یک گشت و‌گذار ساده در شهر و یا مراکز خرید می‌توان آن را به خوبی حس کرد. نبود سرویس بهداشتی مناسب، موضوعی است که در ایام تعطیلات نوروزی نمود بیشتری پیدا کرده و بسیاری از گردشگران در شهرهای توریستی را سرگردان می‌کند. به همین دلیل بسیاری از مسافران سعی می‌کنند در نزدیکی سرویس‌های بهداشتی چادر بزنند.
براساس استاندارد جهانی هر ۱۱۰۰مرد و هر ۵۵۰ زن به یک چشمه سرویس بهداشتی مناسب نیاز دارند. همچنین براساس اعلام سازمان ملل، دسترسی به سرویس بهداشتی مناسب، حق مسلم هر انسان است. براساس بند ۲۱ ماده ۵۵ قانون شهرداری‌ها نیز شهرداری‌های مناطق موظف به احداث سرویس بهداشتی مناسب در شهر تهران هستند. اما در واقعیت پایتخت با معضلی به نام کمبود سرویس بهداشتی مواجه است. بررسی‌ها نشان می‌دهد؛ هر فردی به طور متوسط 3 سال از عمرش را در سرویس بهداشتی می‌گذراند. در این میان بیش از هر کس دیگر، معضل نبود توالت‌های عمومی شهری را کسانی درک می کنند که در طول روز محل کار ثابتی ندارند؛ مانند راننده‌های خودروهای عمومی یا پیک‌های موتوری. آنها بیشترین استفاده از سرویس‌های بهداشتی عمومی را دارند و معمولاً یکی از چالش‌های بزرگ آنها پیدا کردن سرویس بهداشتی مناسب است.
طبق آخرین آمار رسمی، تهران بیش از 9 هزار و 500 چشمه سرویس بهداشتی دارد که بحث ساخت و نگهداشت آنها در اختیار شهرداری است. از مجموع سرویس‌های بهداشتی موجود در پایتخت نیمی از آنها به آقایان، و 40 درصد به بانوان و بخشی هم به توان‌یابان اختصاص دارد. همچنین بر این اساس، 7 هزار و 291 چشمه یا یک‌هزار و208 دستگاه از مجموع سرویس‌های بهداشتی شهر در پارک‌ها قرار دارد و حدود ۱۳۵ دستگاه با یک‌هزار و 708 چشمه توالت در نقاط مختلف شهری واقع شده است. برای پایانه‌های مسافربری حدود ۴۳۷چشمه در قالب ۵۵ دستگاه و در بازارهای میوه‌ و تره‌بار حدود ۴۰۴ چشمه در قالب ۱۲۰دستگاه است و بعضی از این سرویس‌های بهداشتی در فروشگاه‌های بزرگ هستند و مناطق 5 و 4 کمترین سرویس بهداشتی عمومی را دارند. کمبود سرویس بهداشتی در شهری همچون تهران که میانگین جمعیت ثابت و شناور آن به ۱۴میلیون نفر می‌رسد، معضل جدی است که سال‌هاست وجود دارد و در این میان زنان، سالمندان و بیماران بیشترین آسیب را از کمبود سرویس بهداشتی می‌بینند.
محمد آوینی یکی از کسبه بازار تهران است، او می‌گوید: بیشتر از اینکه به مردم قیمت اجناس را بگوییم باید نشانه نزدیک‌ترین سرویس بهداشتی را به آنها بدهیم. «متأسفانه موضوع سرویس بهداشتی آن طور که باید از سوی مسئولان شهری و حتی خود مردم جدی گرفته نمی‌شود. خیلی از مردم که برای خرید راهی بازار می‌شوند از راه دور و یا حتی از شهرستان‌ها می‌آیند. همین شب عید مشتری از غرب کشور داشتیم. خیلی از آنها به سرویس بهداشتی نیاز پیدا می‌کنند اما در جای بزرگی مثل بازار و یا مراکز خرید خبری از سرویس بهداشتی مناسب نیست. معمولاً در برخی از راسته‌های بازار و یا پاساژها یک سرویس بهداشتی برای کسبه وجود دارد که کلید آن هم معمولاً در دست شخص خاصی است. وقتی نیاز پیدا کنیم کلید را از او می‌گیریم و دوباره برمی‌گردانیم. اما مشتری و کسانی که برای خرید به بازار می‌آیند نمی‌توانند از این سرویس‌های بهداشتی استفاده کنند. سرویس بهداشتی ایستگاه‌های مترو هم یا خراب هستند و یا آن‌قدر شلوغ است که خیلی‌ها قید آن را می‌زنند. ساخت سرویس بهداشتی در جایی مثل بازار تهران و یا مناطقی که بیشترین کار اداری مردم آنجا است، بسیار مهم است. هر بار برای کار اداری به مرکز شهر می‌روم، باور کنید استرس پیدا کردن سرویس بهداشتی دارم».
مسعود ساکن گلشهر است و هر روز برای رفتن به سرکار با مترو به تجریش می‌آید. می‌گوید: بارها با مشکل پیدا نکردن سرویس بهداشتی مواجه شده و به دلیل عفونت کلیه مدتی نیز در بیمارستان بستری شده است. «هر روز صبح زود برای رفتن به سر کار، سوار موتور می‌شوم تا به تهران بیایم و بعد از عوض کردن خط به تجریش می‌روم. بارها در طول مسیر نیاز به سرویس بهداشتی پیدا کرده‌ام اما در برخی از ایستگاه‌های مترو خبری از سرویس بهداشتی نیست و در برخی از ایستگاه‌ها نیز سرویس خراب است و یا در آن را قفل می‌کنند. در برخی از پارک‌ها هم آن‌قدر وضعیت سرویس بهداشتی بد است که کمتر کسی تمایل پیدا می‌کند از آنجا استفاده کند. شب‌ها هم نگهبان‌های پارک در‌های سرویس بهداشتی را به خاطر آنچه جلوگیری از ورود معتادان و بی‌خانمان‌ها می‌خوانند، قفل می‌کنند. این یک صحنه کاملاً طبیعی در پارک‌ها است که شما با درِ‌ بسته سرویس بهداشتی روبه‌رو شوید. در مراکز خرید هم هیچ وقت اجازه استفاده از سرویس بهداشتی را نمی‌دهند چون این سرویس‌ها مختص استفاده مغازه‌دارها و فروشنده‌ها است. اگر هم کسی نیاز فوری پیدا کند، مدعی می‌شوند اینجا سرویس بهداشتی ندارد.»
مسعود به وضعیت سرویس‌های بهداشتی در کشور چین اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: سال گذشته برای تجارت به هانگژو چین سفر کرده بودم. وقتی در مسیر بین شانگهای و هانگژو در یک اقامتگاه بین‌راهی تمیزی دستشویی‌ها را دیدم، تصور کردم این یک مورد استثنا است. اما خیلی زود متوجه شدم در هر شهر و هر مرکز خرید، در پارک‌ها و حتی در ورزشگاه‌ها که تعداد زیادی از مردم به سرویس بهداشتی مراجعه می‌کنند، شرایط همین است. برای تماشای یک مسابقه ورزشی به ورزشگاه رفته بودم. تصوری که از سرویس بهداشتی آنجا داشتم مثل سرویس بهداشتی‌های چند سال قبل ورزشگاه آزادی بود. اما کاملاً فرق می‌کرد. سرویس بهداشتی ورزشگاه هوشمند بود و بسیار تمیز بودند و هیچ بوی بدی از آنجا به مشام نمی‌رسید. چینی‌ها اولین جایی را که خوب و تمیز می‌سازند سرویس بهداشتی است و برای بازسازی و تغییر نیز هیچ جایی مهم‌تر از آنجا برای‌شان نیست.
قدرت؛ نگهبان یکی از پارک‌های حاشیه بزرگراه حکیم است. او می‌گوید: سرویس بهداشتی عمومی یکی از ضرورت‌های اصلی زندگی شهرنشینی است. خیلی از خانواده‌ها این روزها برای تفریح و پیک نیک به پارک می‌آیند و به سرویس بهداشتی نیاز پیدا می‌کنند. در این پارک 2 سرویس بهداشتی مردانه و زنانه داریم و هر کدام هم متصدی خودش را دارد. آنها هر ساعت سرویس‌های بهداشتی را تمیز می‌کنند تا مردم با خیالی آسوده از آنها استفاده کنند. هرکسی هم که دوست داشته باشد مبلغی به آنها می‌دهد. نمی‌شود همه چیز را به گردن شهرداری انداخت و آنها را موظف به تعمیر و نگهداری از سرویس‌های بهداشتی کرد.
 متأسفانه برخی از مردم رعایت نمی‌کنند. تصور می‌کنند هیچ مسئولیتی در قبال اموال عمومی ندارند. بارها شده که شیلنگ و یا شیر سرویس‌های بهداشتی را باز می‌کنند و می‌برند. همین سرقت کوچک باعث دردسر بزرگی برای بقیه می‌شود. با این کار یکی از سرویس‌های بهداشتی از کار می‌افتد و باعث نارضایتی می‌شود. به نظر من برای رسیدگی بیشتر به سرویس‌های بهداشتی پارک‌ها باید از پیمانکارها کمک گرفت و رسیدگی به آنها را به بخش خصوصی داد. بسیاری از کشورها این کار را انجام می‌دهند و سرویس بهداشتی‌هایشان وضعیت خوبی دارد. البته باید نحوه استفاده درست از سرویس‌های بهداشتی، فرهنگ‌سازی شود و خانواده‌ها نیز به فرزندان‌شان آموزش بدهند.