نقد «ایران» بر کتاب «غلامعلی بایندر» نوشته محمد مریوانی
ناگفته‌هایی از زندگی و عملکرد دریادار نابغه
اغلب مراجعه‌کنندگان به کتابفروشی‌ها و کتابخانه‌های عمومی در بین کتاب‌های درخواستی خود، اثری درباره یک یا چند چهره و شخصیت ماندگار را هم مطالبه و پیگیری می‌کنند. برای غنی شدن آرشیو منابع در این زمینه، برخی مراکز فرهنگی و پژوهشی سلسله فعالیت‌های پژوهشی و تألیفی را در دستور کار قرار داده‌اند. از آن جمله می‌توان به مجموعه پژوهشی«شخصیت‌های مانا» اشاره کرد که با بهره‌گیری از استعداد و توان محققان و پژوهشگران از سوی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی راه‌اندازی شده است. این مجموعه با هدف ارائه الگوهای موفق، به زندگی شخصیت‌های نیک‌نامی می‌پردازد که در عرصه‌های دانش، فرهنگ، سیاست و اجتماع در ایران معاصر زیسته و درگذشته‌اند.
جلد سی‌ام، درباره شخصیتی ماندگار در تاریخ معاصر
جلد سی‌ام این مجموعه به یکی از شخصیت‌های ماندگار تاریخ معاصر ایران می‌پردازد که تحولی عظیم در شکل‌گیری و انسجام نیروی دریایی کشورمان ایجاد کرده؛ دریادار غلامعلی بایندر، فرمانده نیروی دریایی ایران بود که در جنگ جهانی دوم، در واقعه هجوم انگلیسی‌ها به ایران، در مقابل آنان ایستادگی کرد تا به شهادت رسید. در بخش مقدمه این کتاب و در معرفی غلامعلی بایندر، آمده است؛ او یک نظامی برجسته و تأثیرگذار بود. مردی که مراتب علمی و درجات نظامی را بدون وقفه طی کرد و در 33 سالگی به فرماندهی نیروی دریایی جنوب ایران منصوب شد. به اعتقاد مؤلف کتاب، غلامعلی بایندر از شخصیت‌های تأثیرگذار دوران پهلوی بوده، اما محققان و پژوهشگران آنچنان که سزاوار است به زندگانی، اقدامات و عملکردش توجه نکرده‌اند، هر چند برای این امر می‌توان موارد و مسائل چندی برشمرد. به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل، تهاجم متفقین به کشور در جنگ جهانی دوم باشد؛ چرا که انگلیسی‌ها در سوم شهریور 1320 در حمله‌ای غافلگیرانه، مهم‌ترین ناوهای جنگی ایران را غرق کردند و با به شهادت رساندن دریادار بایندر و بسیاری از افسران برجسته نیروی دریایی ایران، به ناگاه نیروی دریایی تازه تأسیس کشور را منهدم کردند؛ به طوری که پس از ورود متفقین به کشور، نیروی دریایی ایران منحل و پس از پنج سال مجدداً تشکیل شد. بنابر این، با انحلال نیروی دریایی به یکباره همه اقدامات بایندر، که در زمینه پایه‌گذاری نیروی دریایی ایران بود، همراه با پیکر وی به خاک سپرده شد و تا مدت‌ها نام و نشانی نه از نیروی دریایی ماند و نه از بایندر. بر این اساس، تا سال‌ها بعد نیروی دریایی ایران و فرمانده آن به فراموشی سپرده شد و حتی شایع شد که بایندر در حال فرار کشته شده و قصدی مبنی بر مقاومت نداشته است.
اثبات بی‌اساس بودن اتهامات
با گذشت زمان
مؤلف کتاب غلامعلی بایندر معتقد است، مجموعه عوامل یاد شده، در کنار هم، موجب کم توجهی به اقدامات و عملکرد بایندر شد. تا اینکه پس از مدتی بایندر از این اتهام تبرئه شد و کم کم مطالبی در خصوص زندگانی و عملکرد او به نگارش درآمد. اما هیچ پژوهش کاملی درباره وی انجام نشد و از بسیاری جهات زندگی او ناشناخته باقی ماند؛ به گونه‌ای که هم‌اکنون نیز با وجود پژوهش‌هایی که در خصوص زندگی و شخصیت بایندر شده، همچنان شناخت ما از دوران کودکی و نوجوانی وی بسیار ناچیز است.
اثر حاضر بعد از یادداشت ابتدایی کتاب، سال‌شمار زندگی غلامعلی بایندر و مقدمه مؤلف، به معرفی، نقد و بررسی منابع می‌پردازد. مؤلف در این بخش یادآوری می‌کند که سوابق پژوهشی در خصوص زندگی و عملکرد دریادار بایندر بسیار ناچیز است و اگر تخصصی به آن نگاه کنیم فقط یک و دو پژوهش مستقل در این باره انجام شده است. او در ادامه به همه منابع مرتبط با غلامعلی بایندر که در آرشیو‌های مراکز اسنادی نگهداری می‌شود اشاره کرده و می‌گوید اسنادی از زندگینامه و اقدامات بایندر در مراکز اسناد ایران، همچون مرکز اسناد عقیدتی سیاسی ارتش، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، مرکز اسناد وزارت امور خارجه و غیره نگهداری می‌شود که به صورت گسترده از آنها استفاده شده است. در ادامه، فصل اول کتاب، با عنوان«از تولد تا پایان تحصیلات در اروپا» همان‌طور که از عنوان آن پیداست، به سال‌های کودکی، نوجوانی و جوانی بایندر و همچنین زمان تحصیل او در اروپا می‌پردازد. در این بخش، پیشینه و موقعیت خانوادگی بایندر به طور مفصل شرح داده می‌شود و همچنین شکل‌گیری شخصیت نظامی و اجتماعی وی که با تحصیل در اروپا کامل می‌شود، در این بخش آمده است.
بــــرش
اختلاف بایندر با رضاشاه
فصل دوم، با عنوان«آغاز فرماندهی نیروی دریایی جنوب تا اختلاف با رضاشاه» بیشتر به عملکرد بایندر به عنوان یک چهره تأثیرگذار در نیروی دریایی تازه تأسیس ایران می‌پردازد که در مواردی به اختلاف بایندر با رضاشاه هم منجر می‌شود. فصل سوم کتاب هم با عنوان«ساماندهی و توسعه نیروی دریایی» به موضوعاتی همچون احداث اسکله و بندرگاه، پیشرفت و گسترش نیروی دریایی در اولین سال‌های تأسیس و کشمکش با شرکت نفت انگلیس و ایران پرداخته و در خصوص هر یک از موضوعات شرح کامل دارد.
سرانجام فصل چهارم با عنوان«عضویت در کمیسیون تحدید حدود تا شهادت در راه وطن» به سال‌های آخر زندگی بایندر اختصاص یافته که در پایان نحوه شهادت او را شرح می‌دهد. در نهایت، منابع و مآخذ و اسناد و تصاویر، بخش‌های پایانی کتاب را تشکیل می‌دهد. کتاب«غلامعلی بایندر» به قلم محمد مریوانی، از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.