پیروزی حزب جمهوری خلق پس از 20 سال و ظهور موج جدید اسلام گرایی در انتخابات شهرداری‌های ترکیه
شکست حزب اردوغان
امیر فرشباف
خبرنگار
«پس گرفتن کلید استانبول و آنکارا از اهداف حیاتی آک پارتی است»؛ این جمله رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه در شب پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته بود که حاکی از خیز حزب حاکم برای بازپس‌گیری این دو شهر در انتخابات شهرداری‌ها در روز یکشنبه بود. اما اعلام نتایج انتخابات شهرداری‌ها نشان داد با گذشت کمتر از یک سال از آن شب، اردوغان و یارانش در حزب «عدالت و توسعه» نه تنها کلیددار این دو کلانشهر نشدند؛ بلکه کلید مدیریت شهری در اکثر استان‌ها، خصوصاً مناطق راهبردی را به جریان رقیب یعنی حزب جمهوری خلق و احزاب اسلامگرای تازه نفس واگذار کردند.
به گزارش خبرگزاری دولتی آناتولی، شمارش بیش از 90 درصد از آرا نشان می‌دهد، حزب جمهوری خلق 37.32 درصد آرا و حزب عدالت و توسعه 35.78 درصد آرا را کسب کرده‌اند.
این نتیجه در حالی رقم خورده است که در دور قبلی انتخابات شهرداری‌ها در سال 2019، حزب حاکم 43 درصد و حزب جمهوری خلق 26 درصد آرا را از آن خود کرده بودند. با مقایسه این دو انتخابات می‌توان معنادار بودن این پیروزی برای اپوزیسیون و تاریخی بودن شکست برای اردوغان و حزب عدالت و توسعه پس از دو دهه را درک کرد؛ ضمن اینکه همان طور که اشاره شد، غیر از آنکارا و استانبول، کلید مدیریت مناطق راهبردی دیگری ازجمله ازمیر، آنتالیا، مرسین و چندین استان دیگر به مخالفان حزب حاکم رسید. در استانبول اکرم امام اوغلو و در آنکارا منصور یاواش رقبای خود از حزب حاکم را شکست دادند.
پس از انتخابات، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه در جمع شهروندان در مقابل مقر حزب عدالت و توسعه در آنکارا سخنرانی کرد و گفت که پیام انتخابات را دریافت کرده است. به گزارش آناتولی، اردوغان اظهار داشت: انتخابات محلی به نحوی که شایسته دموکراسی ترکیه بود به پایان رسید. انتخابات 31 مارس برای ما پایان نیست؛ بلکه در واقع یک نقطه عطف است. ملت از صندوق‌های رأی به عنوان فرصتی برای رساندن پیام‌های خود به سیاستمداران استفاده کرد.
اوزگور اوزل، رئیس حزب جمهوری خلق نیز پس از اعلام نتایج اولیه انتخابات اظهار داشت: این پیروزی، بازنده‌ای ندارد. موفقیت ما شکست کسی نیست و نخواهد بود. مهم نیست که امروز به کدام حزب رأی داده شده، ما نمی‌خواهیم کسی احساس کند که شکست خورده است.
چرا انتخابات شهرداری‌ها
مهم است؟
معمولاً در تحلیل انتخابات شهرداری‌ها در ترکیه صرفاً روی وجه نمادین آن و رخدادهایی تاریخی مانند به قدرت رسیدن اردوغان از صندلی شهرداری استانبول تأکید می‌شود و ماهیت خود این انتخابات و دامنه تأثیر آن در مناسبات قدرت در ترکیه چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
نتیجه انتخابات ۳۱ مارس را می‌توان گامی مقدماتی در کارزار انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۸ دانست. شهرداری‌ها در ترکیه نماد مدیریت شهری و کارآمدی عملی تلقی می‌شوند و وجه اهمیت ملی آنها نیز در همین موضوع نهفته است. نکته دیگر در حیثیتی شدن این انتخابات، کنش‌ها و مواضع خود اردوغان بود که این میدان را تبدیل به یک فینال بزرگ کرد و حال، با این شکست، سرنوشت ریاست جمهوری برای او و حزبش در 2028 در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.
در انتخابات سال 2019، ییلدریم 64 ساله محافظه کار (نخست‌وزیر پیشین) از حزب عدالت و توسعه در برابر اکرم امام اوغلو، نماینده حزب جمهوری خلق قرار گرفت و رقابت بر سر کرسی شهرداری استانبول را در دور دوم به رقیب جوانش باخت. این شکست برای اردوغانی که حکمرانی بر مهم‌ترین شهر ترکیه را از سال 1994 تجربه کرده و آن را سکوی جهش قدرت می‌داند، بسیار سنگین بود و تقلاهای فردی او برای پیروزی به هر قیمت و جبران آن شکست نیز از همین جهت قابل ارزیابی بود.
ناظران عقیده دارند اردوغان با تضعیف حزب و ساختار حزبی وارد قماری شد که نتیجه‌اش از پیش قابل پیش‌بینی بود؛ او با تکروی در این میدان، هم باعث شد تمام بار شکست بر شخص او تحمیل شود و سرمایه کاریزمای رهبری‌اش آسیب ببیند و هم حیثیت حزب عدالت و توسعه به عنوان پیروز همیشگی چند دهه اخیر ترکیه تحت‌الشعاع تصمیمات فردی او قرار بگیرد. علاوه بر این، اردوغان با طرد و تضعیف متحدان شناخته شده اش، باعث رنجش این چهره‌ها و خالی شدن اطراف او از نیروهای سیاسی کارآمد و تأثیرگذار شد.
اکنون مدیریت بخش بزرگی از ترکیه از دست حزب عدالت و توسعه خارج شده و نبرد کارآمدی و مقبولیت در حوزه خدمات و توسعه شهری و مدیریت اقتصادی، صنفی و مسائل مرتبط با مدیریت شهرها، به رقبا واگذار شد.
ظهور اسلام گرایان تازه نفس
غیر از تورم و مشکلات اقتصادی و عدم بازسازی مناطق زلزله زده که دامنگیر اردوغان و حزبش شده، باید به یک شکاف اجتماعی در ترکیه و انعکاس این شکاف در انتخابات 31 مارس اشاره کرد. جنگ غزه و جنایات ضدبشری متعدد رژیم صهیونیستی در این باریکه، وجدان ملل مسلمان را بیدار کرد و نوعی انزجار نسبت به دولت‌هایی به وجود آورد که نه تنها در حمایت از مردم فلسطین اقدام مؤثری انجام ندادند، بلکه نیازهای نظامی و اقتصادی اسرائیل را تأمین می‌کنند. جامعه ترکیه و دولت این کشور نیز از این جریان و روند برکنار نبودند و موج اعتراضی جدیدی نسبت به عملکرد دوگانه دولت اردوغان در مواجهه با رژیم صهیونیستی در بین سیاستمداران اسلامگرا ایجاد شده است.
حزب رفاه جدید وابسته به فاتح اربکان، فرزند نجم‌الدین اربکان در سال‌های گذشته و به خصوص پس از عملیات هفت اکتبر بارها به رهبران حزب حاکم درخصوص تجارت با تل آویو هشدار داده است. او در تازه‌ترین موضعگیری خود در یک سخنرانی با تأکید بر اینکه حزب عدالت و توسعه در جریان حمله به فلسطین اقدام مشخصی علیه اسرائیل انجام نداده، بر لزوم احضار سفیر اسرائیل و بستن پایگاه راداری کوراجیک تأکید کرد.
اربکان در این سخنرانی افزود: تشکیل تجمعات [ضد اسرائیلی] بر عهده شهروندان و سازمان‌های مردم نهاد است، اما انجام اقدامات، تصمیم‌گیری و اجرای تحریم‌ها وظیفه دولت است، می‌توانید اقدامات واقع‌بینانه انجام دهید، حداقل می‌توانید تجارت و صادرات به اسرائیل را متوقف کرده و سفیر ما را از اسرائیل فرابخوانید.
حزب اسلامگرای اربکان، به عنوان یک حزب نوظهور، در این انتخابات پس از دو حزب با سابقه و قدرتمند «عدالت و توسعه» و «جمهوری خلق» موفق شد رده سوم را کسب کند و به نظر می‌رسد توان نمایندگی بخش بزرگی از مردم مسلمان ترکیه را در آینده نزدیک دارد و احزاب قدیمی چاره‌ای جز ائتلاف با این احزاب تازه نفس ندارند.