ایلیا پیرولی
خبرنگار

 
اگر به همان اندازه که در گذشته، دامنه تله فقر خانوارهای روستایی بیشتری را گرفتار خود می‌کرد، اما در فاصله سال‌های 1401 تا 1402، دامنه آن کوتاه‌تر و این رفاه بود که بیشتر از هر موضوعی دیگر در دسترس روستاییان قرار گرفت. نشان به آن نشان که در همین بازه زمانی گفته شده، میزان تعداد افراد روستایی که در چتر حمایتی بیمه اجتماعی دولت قرار گرفتند، 65 درصد بیشتر از 16 سال فعالیت صندوق بیمه اجتماعی روستاییان بوده است.

رسالت صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر
اصل 29 قانون اساسی می‌گوید: «برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، از کار افتادگی، بی‌سرپرستی، در راه ماندگی، حوادث و سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی درمانی و مراقبت‌های پزشکی به صورت بیمه و غیره، حقی است همگانی. دولت موظف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت‌های مالی فوق را برای یک یک افراد کشور تأمین کند.»
صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر نیز طبق همین اصل در سال 1384 برای تحقق عدالت اجتماعی و جلوگیری از گسترش فقر، ایجاد شد.
قطع زنجیره فقر بین‌‌نسلی، افزایش امید به زندگی و گسترش چتر خدمات بیمه‌ای از مهم‌ترین اهداف ایجاد صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر کشور بود.

آمار وضعیت بیمه‌شدگان صندوق از سال 1384 تا سال 1400
بررسی داده‌های ارائه شده از مراکز رسمی و غیررسمی بیانگر آن است که صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر کشور از ابتدای ایجاد در سال 1394 تا همین آغاز قرن جدید شمسی آنگونه که باید اصل 29 قانون اساسی را عملیاتی کند، موفق نبوده و نتوانسته به اهداف خود دست پیدا کند.
طبق داده‌های جمعیتی تا ابتدای سال 1400، حدود 26 درصد از جمعیت کشور را که شامل 20 میلیون نفر می‌شدند، جمعیت روستایی تشکیل می‌داد که بنا بر داده‌ها تا قبل از اواخر سال 1400، کل بیمه‌شدگان روستایی، حدود 2 میلیون نفر بوده است؛ به عبارتی در این مدت فقط 10 درصد روستاییان طی 16 سال از سال 1384 تا سال 1400، مشمول بیمه روستایی شده بودند.
به بیان دیگر، به طور متوسط، سالانه 125 هزار روستایی از طریق صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر تحت پوشش بیمه‌ای قرار گرفته‌ بودند. به معنای دیگر سالانه 0.625 درصد روستاییان مشمول بیمه اجتماعی می‌شدند.
آمارها گویای این موضوع است که صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر در گسترش چتر بیمه‌ای ناموفق بوده است.

آمار وضعیت بیمه‌شدگان صندوق از پاییز 1400 تا اسفند 1402
در مدت فعالیت دولت سیزدهم تعداد افراد روستایی که جذب بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر کشور شده‌اند، 800 هزار نفر بوده که در مقایسه با 16 سال قبل از آن، با رشد 40 درصدی مواجه بوده است؛ آن هم در مدت زمان کوتاه کمتر از 30 ماه.
این در حالی است که اغلب افراد روستایی به دلیل تمام شدن مدت بیمه‌هایشان بار دیگر توسط صندوق این بیمه در دور جدید مشمول بیمه شدند؛ به عبارتی اگر 800 هزار بیمه‌شده جدید را در کنار تمدیدشدگان قرار دهیم، رقم فعلی فراتر از آنچه هست، برآورد می‌شود.
 بررسی‌ها نشان می‌دهند که اگر مبنای جمعیت ایرانی روستایی 20 میلیون نفر گرفته شود، 4 درصد از این تعداد بیمه شده‌اند و اگر مبنا 18 میلیون نفر باشد و 2 میلیون نفر بیمه‌شده قبلی کنار گذاشته شوند، تعداد بیمه‌شدگان، معادل 4.4 درصد خواهد بود .
با اعلام اجرای طرح رایگان بیمه اجتماعی مادران کشاورز، روستاییان و عشایر کشور تا پایان اسفندماه سال‌جاری، 500 هزار مادر دارای سه فرزند روستایی به جمع بیمه‌شدگان اضافه خواهند شد و تعداد بیمه‌شدگان روستایی به یک میلیون و 300 هزار نفر خواهد رسید که این میزان با رشد 65 درصدی نسبت به تعداد بیمه‌شدگان در دوره‌های گذشته روبه‌رو می‌شود.
به عبارتی در این بازه 30 ماهه، حدود 45 نفر ماهانه تحت پوشش بیمه‌ای اجتماعی روستاییان قرار گرفته‌اند.

آثار مثبت بیمه‌شدگان روستایی بر اقتصاد آنها
یکی از عوامل تأثیرگذار در کاهش روند فقرزایی، بیمه کردن کشاورزان، روستاییان و عشایر از طریق صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر بوده است. این صندوق اگرچه در دهه 90 نتوانست آنگونه که باید وظایف و تکالیف خود را انجام دهد، اما در این دو سال و نیم اخیر، یعنی از ابتدای دولت سیزدهم تاکنون توانسته تعداد بیمه‌شدگان روستایی را 63 درصد افزایش دهد و تعداد آنها را به 800 هزار نفر برساند.
گسترش پوشش بیمه‏‌ای کشاورزان، روستاییان و عشایر، تأمین معیشت و رفاه را برای آنها به ارمغان آورده است. آمارها می‏‌گویند که خانوارهای برخوردار از پوشش بیمه اجتماعی، از رفاه بیشتری نسبت به خانوارهای فاقد بیمه برخوردار بوده‏‌اند.
ارزیابی مرکز پژوهش‏‌های مجلس شورای اسلامی نیز نشان می‌دهد، به‏‌طور معمول یکی از دلایلی که باعث می‌شود فقرا بخصوص روستانشینان در تله فقر گرفتار شده و نتوانند از آن خارج شوند، نداشتن درآمد ثابت ناشی از شغل و بیمه نبودن است.
بر همین اساس است که دولت سیزدهم با استقرار نظام تأمین اجتماعی به‏صورت جامع، یکپارچه، شفاف، کارآمد، فراگیر و چندلایه، عملاً سیاست‏های فقرزدایی را جامه عمل پوشاند. از این رو گسترش چتر بیمه‏ای صندوق بیمه کشاورزی و روستایی را در اولویت خود قرار داده است.
بررسی‌ها بیانگر آن است که بیمه شدن باعث می‌شود حداقل حقوق مصوب قانون کار پرداخت شود. به طور کلی نداشتن درآمد ثابت ناشی از شغل و بیمه نبودن از عوامل تأثیر‌گذار در رشد فقر در بین روستاییان بوده است. بنابراین پوشش بیمه فراگیر می‌تواند یک سیاست حمایتی برای روستاییان در راستای نجات از تله فقر باشد.