راضیه خوئینی
خبرنگار

پانزدهم اسفندماه در تقویم کشورمان اولین روز هفته‌ «منابع طبیعی» و «روز درختکاری» نامگذاری شده است. درخصوص فواید بی‌شمار وجود درختان در چرخه حیات بسیار سخن گفته شده است؛ اما از اقدامات عملی که سازمان منابع طبیعی بشدت پیگیر آن است، می‌توان به طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت طی 4 سال در سراسر ایران اشاره کرد. طرحی که از روز 11 آذر ماه سال‌جاری به طور رسمی آغاز شد. این طرح از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چرا که کاهش شمار درختان کشورمان در اراضی جنگلی و شهری پیامدهای جبران‌ناپذیری به بار خواهد آورد؛ از جمله افزایش نرخ بیابان‌زایی، فرسایش خاک، جاری شدن سیلاب‌‌ها با هر بارندگی، افزایش آلودگی هوا و از بین رفتن چشم اندازهای زیبا.
داریوش گلعلیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان محیط زیست در گفت‌وگویی با روزنامه ایران، نسبت به پیامدهای حاصل از قطع کردن درختان تنومند و کهنسال در اطراف و داخل شهرها و کاشتن درختچه‌ها، چمن و گل‌های تزئینی به جای آنها هشدار داد.
گلعلیزاده همزمان با هفته درختکاری، درباره پیامدهای بلندمرتبه‌سازی در شهرها و تخریب فضای جنگلی مؤثر در کاهش آلودگی هوا اظهار کرد: در انبوه‌سازی‌ها دو موضوع را می‌توان در نظر گرفت. یکی؛ در کلانشهری همچون تهران شاهدیم که طی دو، سه دهه گذشته، هرچه به دهه‌های عقب‌تر می‌رویم، متوجه می‌شویم، سطح زیادی از باغات با درختان بزرگ و کهنسال در اطراف و داخل تهران داشتیم؛ فضای سبزی که از چند جهت به ما کمک می‌کرد. وقتی مکانی کاربری فضای سبز داشت دیگر در آن ساخت و ساز انجام نمی‌شد. ولی طی سالیان همان فضای سبز گسترده جایش را به برج‌های بلند داده است. این یعنی به حجم منابع آلاینده اضافه کرده‌ایم؛ چون با این کار مصرف انرژی، ترددها و بارگذاری‌های بیشتری انجام می‌گیرد.
وی با اشاره به کارکردهای فضای سبز که علاوه بر جذب ذرات می‌تواند مانع بازچرخش ذرات معلق در هوا شود، گفت: در برخی روزهای تعطیل باوجود کاهش عبور و مرور از اینکه شاخص کیفیت هوا در وضعیت ناسالم قرار می‌گیرد، متعجب می‌شوید. به این دلیل که ذرات نشست کرده روی زمین، در اثر فعل و انفعالات روزانه و ایجاد گرما یا تردد خودروها بازچرخش می‌کنند و در هوا پخش می‌شوند.
رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم با یادآوری اینکه از اراضی فاقد پوشش گیاهی با کوچک‌ترین بادی، گرد و خاک بلند می‌شود، افزود: سال‌هاست که در کلانشهرها فضای سبز از درخت‌های بلند و کهنسال به درختچه، گل، سبزه و چمن تغییر یافته است. اینها کارکرد کاهش آلودگی هوا ندارند و بیشتر جنبه زیبایی و تزئینی دارند. ما باید از گونه‌هایی استفاده کنیم که متناسب با موضوع آلودگی هوا، تثبیت کننده هوا و جذب کننده آلاینده‌ها باشند و در عین حال بحث‌های زیبایی بصری را فراهم آورند. گلعلیزاده درخصوص وسعت فضای سبز که در قانون هوای پاک مؤثر باشد، تأکید کرد: فضای سبزی از منظر این قانون مد نظر است که دارای انبوه درختان  بوده و حداقل مساحت نیم یا یک هکتار داشته باشد؛ نه درختانی به صورت پراکنده که در بهبود کیفیت هوا چندان نقش مهمی نخواهند داشت.
 
 از طرح‌های مغایر با قانون هوای پاک صرف نظر شود
وی با ذکر دو منظر قابل توجه در بحث بلندمرتبه‌سازی‌ها یادآور شد: مثلاً قبلاً یک ساختمان یک طبقه وجود داشت که در آن یک یا دو خانواده زندگی می‌کردند. ولی الان شاهد گسترش برج‌هایی هستیم که در آن ۲۰ خانوار با مصرف آب و برق و انرژی بیشتر زندگی می‌کنند. البته این مبحث به‌صورت محلی تأثیر دارد، ولی باز نمی‌توان گفت که عامل آلودگی هوا است. قطعاً طراحی شهری در شهرهایی که آلودگی هوا دارند، باید متناسب با شرایط قانون هوای پاک باشد و همه جوانب آن پیش‌بینی شود. باید طراحی معابر به گونه‌ای باشد که تشدیدکننده آلودگی هوا نباشد. این یعنی توجه به نبایدها؛ چراکه اقدامات، طرح‌ها، برنامه‌ها، مصوبات و قانونگذاری نباید مغایر با قانون و سیاست‌های کاهش آلودگی هوا باشد. حتماً باید دقت کرد اتفاقی که قرار است در شهرها رقم بخورد، چه تأثیراتی روی آلودگی هوا خواهد گذاشت. اگر متناسب با قانون نیست، باید در آن بازنگری یا از اجرایش صرف نظر شود. متأسفانه می‌بینیم که در بسیاری از شهرهای ما این اتفاق نمی‌افتد و یک دفعه می‌بینیم مجتمعی بزرگ یا شهرکی بزرگ طراحی می‌شود که عامل ایجاد ترافیک شدید و طبیعتاً آلودگی هواست. در واقع خودرویی که در حال توقف کار می‌کند، تقریباً ۵ برابر خودرو درحال حرکت سوخت بیشتر مصرف و آلودگی ایجاد می‌کند. تازه بحث‌های سایش ناشی از تردد خودروها در جای خود محفوظ است.
رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم تاب‌آوری شهری مدیریت شهری را موضوعی بسیار مهم دانست و گفت: در واقع شهرهای خود را باید مثلاً در مقابل موضوعاتی مانند پیامدهای تغییر اقلیم تاب‌آور کنیم. این یعنی تقویت سازگاری و افزایش تاب‌آوری شهرها. ولی ما کمتر در این راستا حرکت می‌کنیم. ضمن اینکه باید مباحث مربوط به حوادث غیرمترقبه را در نظر بگیریم و توجه کنیم شهری که آلودگی هوای بیشتری دارد باید به سمت تاب‌آوری بیشتر برود تا مردم و زیست مندان شهر خسارت بیشتری متحمل نشوند. از طراحی شهری گرفته تا ساخت و سازها همگی باید به سمت افزایش تاب‌آوری بروند. خوشبختانه اکنون در قانون برنامه هفتم، حکمی درج شده است که در آن بحث تدوین برنامه مدیریت و تحقیقات علمی با هدف تقویت سازگاری و افزایش تاب‌آوری و کاهش آسیب‌پذیری مطرح شده است. در واقع این کمک می‌کند وقتی پیامدهای تغییر اقلیم در کشور مثل سیل، تغییر در زمان و مکان و شدت بارش و سیلاب اتفاق می‌افتد، کشور خسارت کمتری ببیند. به ‌هر حال بحث تغییر اقلیم و پیامدهای آن وجود دارد و به این زودی نمی‌توانیم مشکل تغییر اقلیم را حل کنیم. ولی می‌توانیم خودمان را در مقابل پیامدهای آن سازگار کنیم تا خسارت کمتری ببینیم. متأسفانه سال‌هاست که در این حوزه کار نکردیم و حالا اتفاق بسیار خوبی رقم خورده که در قانون ۵ ساله برنامه هفتم درج شده است. ان‌شاءالله با همکاری دستگاه‌های اجرایی ذیربط بتوانیم برنامه‌ای به‌عنوان سند تغییر اقلیم کشور داشته باشیم تا کلیه فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی‌های ما حول این سند اتفاق بیفتد.