نیلوفر منصوری
خبرنگار

داستان فقط سفرهای گروهی کوچک چندنفره نیست؛ صحبت بر سر تورهای گروهی با تعداد بالاست که علاوه بر استفاده از تمام امکانات گردشگری، چرخه گردشگری را در کشور معیوب می‌کنند. تورهایی که هیچ محدودیت و موانعی برای جذب جوانان به سوی خود ندارند و آنچه را که در کشورهای خارجی برپا می‌شود در همین اطراف و با کمترین میزان برای آنان مهیا می‌کنند. سالن‌های شلوغ، تاریک، پر از دود، موزیک و هر نوع نوشیدنی فراهم است. فرقی نمی‌کند کجا باشد؛ داخل اتوبوس، کویر، طبیعت‌های بکر و خلوت و هزاران سوراخ و سنبه‌ای که می‌توان به دور از نظارت مراجع، توری شاد و پرسود داشت.

ماجرا چیست؟
کافیست به بهانه رفع خستگی و دوری از استرس‌های شهری، در یک تور گردشگری آخر هفته ثبت‌نام کرد. از قرار معلوم شرایط سنی و جنسیتی هم ندارد. محمد غنجال‌ که سال‌هاست به عنوان راهنمای تورهای داخلی مشغول به کار است در خصوص تورهای غیرمجاز و تعارضات آنها با راهنمایان مجاز، به دوران کرونا اشاره می‌کند و به «ایران» می‌گوید: در دوران کرونا، راهنمایان مجوزدار، به صورت رسمی فعالیت‌شان تعطیل شد و در خانه نشستند و از جایی که سلیقه جامعه مصرف‌کننده ماندن در خانه نبود، به سراغ افرادی رفتند که به صورت غیرمجاز تور و برنامه طبیعت‌گردی برگزار می‌کردند.
به گفته او در این برنامه‌های غیرمجاز، چشم گردشگر قدیمی با مواردی آشنا شد که قبلاً ندیده بود، مثل حضور اقامتگاه‌های غیرمجاز و حواشی آن و تخریب محیط زیست مثل جشن رنگ‌ها و آتش‌بازی‌های شبانه در جنگل که فسفات و گوگرد در محیط پخش می‌شد به ذائقه بعضی‌ها خوش آمد.
به گفته این راهنمای گردشگری برگزیده ایران، بعد از دوران کرونا که ما فعالیت خود را شروع کردیم، با مخاطبی مواجه شدیم که سلیقه‌اش تغییر کرده و جذب فضاهای مخرب و شلوغ شده بود و مباحث آموزشی و فرهنگی را که ما اجرا می‌کردیم، کمتر دنبال می‌کرد.
او با بیان اینکه تورهای غیرمجاز روی زنجیره تأمین ما تأثیرگذار هستند، ادامه می‌دهد: برای این تورها، مهم نیست که اقامتگاهی که رزرو کرده‌اند، ثبت وزارتخانه است یا مکانی شخصی بدون هیچگونه قوانین و چهارچوبی. به همین جهت رفتارهای ناهنجار موجب پلمب این اقامتگاه‌ها شد و لوکیشن‌های گردشگری خوب ما از دست رفت. مسأله دیگر در زمینه زنجیره تأمین، وسایل نقلیه بودند. برخی از همکاران راننده اتوبوس‌ بعد از این داستان‌ها که به مذاق‌شان خوش آمده بود، همکاری خود را با ما قطع کردند.
غنجال به آفت بزرگ دیگری در زمینه زنجیره تأمین اشاره می‌کند و می‌گوید: راهنماهای غیرمجاز به دلیل نداشتن مجوز، قابل پیگیری نیستند و ساختار منظمی برای پیگیری و بازخواست آنها وجود ندارد. به همین جهت به راحتی کلیپ‌های ناهنجار خود را در فضای مجازی منتشر می‌کنند و کسی نمی‌پرسد که آیا این گروه مجوز دارد یا خیر. اما همه این موارد، به پای مجوزدارها نوشته می‌شود و مأموران نظارتی،‌ بیشتر روی ما تمرکز دارند و به ما گیر می‌دهند.
 
از کجا سبز شدند؟
ممکن است این سؤال ذهن شما را هم درگیر کند که این تورهای غیرمجاز چگونه و از چه زمانی سروکله شان پیدا شد؟ چطور شد که این تورها بین افراد بسیاری برای خود جایی دست و پا کرد؟ محسن حاجی سعید، رئیس جامعه انجمن‌های حرفه‌ای راهنمایان گردشگری ایران، به «ایران» می‌گوید: موضوع اصل و فرع همیشه در همه کسب و کارها وجود دارد و عده‌ای خود را اصل جا می‌زنند تا بتوانند با روش‌ها و عناصر نامعتبر سودجویی کنند. به همین جهت در زمینه گردشگری هم این قضیه وجود دارد. به گفته او، از زمانی که بحث مجوز برای فعالیت راهنماهای گردشگری مطرح شد، عده‌ای توانستند مجوز فعالیت بگیرند و راهنمای مجاز شوند.
حاجی سعید می‌گوید: در گذشته برخی افراد در مقابل اماکن تفریحی و تاریخی می‌ایستادند و از گردشگران می‌خواستند که آنها را راهنمایی کنند و اطلاعات لازم را درخصوص آن فضا به آنها ارائه دهند. گردشگران نیز که اطلاعی از مجاز و غیرمجاز بودن این افراد نداشتند می‌پذیرفتند و در مقابل هزینه‌ پیشنهادی آنها را می‌پذیرفتند.
رئیس جامعه انجمن‌های حرفه‌ای راهنمایان گردشگری ایران ادامه می‌دهد: اما امروزه، برخی از این افراد با تبلیغات متنوع و رنگارنگ در فضای مجازی بخصوص شبکه اینستاگرام توانستند گردشگران و طبیعت‌گردانی را برای خود جمع کنند. آنان، هم آژانس‌دار هستند، هم راهنما و هم مجری. حتی در زمینه تورهای خارجی هم فعالیت می‌کنند، بدون اینکه مجوزی از حوزه گردشگری داشته باشند؛ به صرف اینکه به زبان خارجی مسلط هستند.
او به عامل دیگری هم اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی دیگر از مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد، مشکلات اقتصادی، هزینه‌های بالای سفر، فشردگی و بالا بودن حجم کارهاست. شاید به همین دلیل است که مردم در سال‌های اخیر تمایلی به سفرهای طولانی مدت ندارند و برای تورهای آخر هفته برنامه‌ریزی می‌کنند تا برای رفع خستگی و استراحت به طبیعت پناه ببرند. در همین زمان است که پای راهنمایان غیرمجاز و به عبارتی سودجویان و سوداگران به این زمینه باز می‌شود و عده‌ای بدون مجوز میراث فرهنگی و به صورت غیرقانونی اقدام به برگزاری تورهای کوتاه‌مدت آخر هفته می‌کنند که هیچ نظارت و رسیدگی روی آنها انجام نمی‌شود.

توسعه اصولی
 توجه به توانمندی‌های راهنمایان یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر توسعه اصولی گردشگری در مناطق توریستی است. رئیس جامعه انجمن‌های حرفه‌ای راهنمایان گردشگری ایران، می‌گوید: اگر بخواهیم به توسعه اصولی فکر کنیم باید به کسانی که در صنعت گردشگری فعالیت می‌کنند و متولیان و فعالان اصلی این صنعت هستند، توجه کنیم.
او با بیان اینکه ضوابط فعالیت افراد در این صنعت رعایت نمی‌شود، ادامه می‌دهد: رعایت نشدن ضوابط در سه بخش کاملاً مشهود است. نخست در بخش اقامتی که خانه‌های استیجاری این معضل را ایجاد کرده‌است، دوم در بخش فروش تور که افرادی در گروه‌های مجازی اقدام به تبلیغات اجرای تورهایی می‌کنند که از هیچ مرکزی مجوز ندارند و سوم در بخش فعالیت راهنمایان گردشگری؛ افرادی وجود دارند که بدون مجوز فعالیت و گذراندن دوره‌های راهنمای تور با گروه‌های داخلی و خارجی همراه می‌شوند. به گفته او، افرادی را دیده‌ایم که صرفاً به دلیل مسلط بودن به زبان‌های خارجی و بدون گذراندن دوره‌ها و عدم آشنایی با آداب و اصول حرفه راهنمای گردشگری، با روش اشتباه در این زمینه فعالیت می‌کنند و آسیب‌هایی را در این عرصه به وجود می‌آورند.

نظارت‌ها، چگونه؟!
او درخصوص مشکلات دیگر در این زمینه می‌گوید: عدم نظارت بر اتوبوس‌ها و عدم نظارت بر ورود افراد به بناهای تاریخی از دیگر مسائلی است که باید از سوی وزارتخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تمهیداتی برای آنها اندیشیده شود.
حاجی سعید، با بیان اینکه باید از سوی قانونگذار تمهیداتی برای حضور متخلفین در این زمینه اندیشیده شود، می‌افزاید: در حال حاضر فقط برخورد سطحی با افراد متخلف می‌شود و به همین جهت، بارها شاهد فعالیت غیرمجاز این‌گونه افراد هستیم؛ اما زمانی که قانونگذار جرایمی ‌ برای این‌گونه فعالیت‌های غیرقانونی درنظر بگیرد، در صورت برخورد مورد بازجویی و بازپرسی قرار می‌گیرد و برای بار دوم مشمول پرداخت جریمه می‌شود و بار سوم جرایم سنگین‌تر ارائه شود. مطمئناً این‌گونه جرایم بازدارنده است. این روش در کشورهای اروپایی رایج است و برای متخلفین جرایم سنگین درنظر گرفته می‌شود. به گفته این مسئول، این گروه به دو بخش آسیب می‌رسانند؛ هم به گردشگر و هم به صنعت گردشگری. نخستین آسیب را گردشگر می‌بیند، زیرا ممکن است به اطلاعات غیرواقعی دست پیدا کند. دوم ممکن است، راهنما به واسطه نگذراندن دوره آداب مدیریت تور، برای گردشگر حادثه درست کند که گاهی ما شاهد به خطر افتادن جان گردشگران هم بوده‌ایم.حاجی سعید با بیان اینکه حضور این افراد، عرصه را برای فعالیت افراد مجاز تنگ می‌کند می‌گوید: درصورت تکرار مدام این وضعیت و عدم رسیدگی مسئولان مربوطه، تورگردانان مجاز پس از مدتی از صنعت خارج می‌شوند و به جهت اینکه کسی بر حضور و خروج این افراد نظارت نمی‌کند، ضربه سنگینی به این عرصه وارد می‌شود. به گفته او، با دستورالعمل‌های ساده و ابتدایی می‌توان از بسیاری برنامه‌های ناهنجار جلوگیری کرد. نظارت بر تورهای طبیعت‌گردی از طریق گشت‌های نظارتی در محل حرکت اتوبوس‌ها توسط اداره کل میراث استان به همراه نمایندگانی از انجمن‌های راهنمای گردشگری و دفاتر خدمات مسافرتی و همچنین نظارت از طریق گیشه فروش بلیت از این موارد است.